Nog voor de Oranjerevolutie in Oekraïne schreef Andrej Koerkov met De laatste liefde van de president een profetische sleutelroman. Vladimir Poetin las hem niet uit. Zonde.
Sproeten. De president van Oekraïne anno 2015, Sergej Pavlovitsj Boenin, krijgt een maand na zijn harttransplantatie ineens over zijn hele lichaam sproeten, tot op zijn voetzolen toe. Niet alleen erft hij ze kennelijk van de man aan wie het hart lange tijd goede diensten heeft verleend, ook diens vrouw is niet veraf. Meer bepaald, in een appartementje achter de muur van zijn presidentiële slaapkamer in de Desjatinnajastraat in Kiev. Contractueel heeft zij laten bepalen dicht bij het hart van haar geliefde Igor te mogen blijven. Bovendien is het hart haar eigendom en moet het haar teruggegeven worden als het niet meer nodig is.
Sergej Boenin is, zoals het de helden van Andrej Koerkov past, bijna toevallig in het presidentschap van Oekraïne gesukkeld. In De laatste liefde van de president volgen we zijn levensloop vanaf zijn veertiende in drie grote tijdslijnen die elkaar in korte hoofdstukjes afwisselen. De eerste lijn schetst het armetierige bestaan van Boenin begin jaren tachtig tot voorbij de opheffing van de Sovjet-Unie, met een schitterende bijrol voor zijn moeder, die precies begrijpt hoe het communisme werkt en hoe je er je voordeel mee doet. De tweede lijn begint vanaf 2002, en verhaalt in hoofdzaak over het ontstaan, de verstilling en het einde van zijn tweede huwelijk. De derde periode situeert zich rond 2015, de tijd van zijn problematische presidentschap.
Die structuur krijgt pas na een bladzijde of zestig vaste vorm, en ondanks de bovenvermelde sproeten rijst aanvankelijk de vraag of het met dit springerige boek nog wel goed komt. Wel, het komt goed. Zo goed dat na tweehonderd van de vijfhonderd pagina’s, ter hoogte van het hart, zich lichte steken van melancholie doen gevoelen, bij het besef dat het boek ooit zal eindigen. Enkel te bestrijden met wodka, of beter nog, Hennesey, of anders, een duik in een wak in de dichtgevroren Dnjepr. Wars van literaire waaghalzerij of aanstellerij – zo populair in onze contreien -, uiterst geduldig en zeer precies in de keuze van zijn scènes, neemt Andrej Koerkov de lezer helemaal in voor deze antiheld, een eenzame man, dé eenzame man, die zijn eenzaamheid bij tijd en wijle op prijs stelt.
Wat een kortzichtigheid van de toenmalige Russische president Vladimir Poetin om niet verder te lezen dan de paar bladzijden waarin hij zijn opwachting maakt en, toegegeven, geen bijster goede indruk laat. Had hij wel verder gelezen, dan hadden de tranen hem wellicht stilletjes over de wangen gelopen omdat iemand er eindelijk in geslaagd was te begrijpen wie hij is en wat hij als president te verduren krijgt. Desgevallend had hij nooit de roman uit de schappen laten halen.
De laatste liefde van de president is de ene keer een satirisch, dan weer een surreëel boek, waar je dikwijls breed moet van glimlachen. Hoewel dat lachen je ietwat vergaat wanneer je bedenkt dat het boek geschreven is vóór de Oranjerevolutie in Oekraïne, toen rebellerend presidentskandidaat Viktor Joesjtsjenko met dioxine werd vergiftigd. Onze Boenin vergaat het zo mogelijk erger. Als hij de banden aanhaalt met de vrouw in het appartementje achter zijn slaapkamermuur, ontdekt hij boven haar bed een foto van een opengeklemde borstkas. ‘In het midden zag je het hart, waar witte en blauwe aderen, pezen en bloedvaten doorheen liepen. (…) Je had het gevoel dat het geen hart was maar een tijdbom en dat de blauwgroene deeltjes een draad vormden die je los moest maken om te voorkomen dat de bom ontplofte.’
Dit prachtige, enigszins profetische beeld is tekenend voor deze uitgekiende roman. Zonder veel leesplezier te willen bederven, kunnen wij u vertellen dat tot op het laatst ook de lezer niet weet wie de president in zijn entourage vertrouwen kan, of hij door hen op handen wordt gedragen of gevangengehouden, en of de elektrobaron Kazimir zal slagen in zijn slinkse poging om Boenin van de macht te beroven. Paranoia, samenzwering, spionage, manipulatie, verraad. President zijn is geen pretje.
Met zijn liefdesleven, dat ruim aan bod komt, is het overigens niet veel beter gesteld. Als je de liefde als een vrouw zou voorstellen, is deze laconieke, intrieste beschrijving van een van zijn liefjes typerend: ‘Ik keek naar haar, ze was een schoonheid die geleidelijk haar jeugd aan het verliezen was en die daarom meer eisen aan het leven en haar omgeving ging stellen en ik was een deel van haar naaste omgeving.’
ANDREJ KOERKOV, DE LAATSTE LIEFDE VAN DE PRESIDENT / POSLEDNJAJA LJOEBOV PREZIDENTA, VERTAALD DOOR EVA VAN SANTEN, NIEUW AMSTERDAM, 512 BLZ., 22,50 EURO.ANDREJ KOERKOV IS OP ZATERDAG 4 OKTOBER OM 17.00 UUR TE GAST OP HET ANDERE BOEK IN ANTWERPEN.
DOOR Peter Terrin
