Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Ruys, in veel politieke partijen wordt gedebatteerd over vernieuwing en hervorming.
Manu Ruys: Er wordt al sinds decennia gesproken over ‘de noodzakelijke herverkaveling van het partijpolitieke landschap’. Die is nu in een stroomversnelling gekomen. De liberalen zijn er lang geleden mee begonnen, toen Omer Vanaudenhove de partij openstelde voor katholieken. Ze hebben die verruiming rustig en verstandig voortgezet, met een nieuwe uitschieter in de jaren negentig toen enkele Volksuniemensen werden binnengehaald. De jonge Verhofstadt had intussen Milton Friedman gelezen, zag dat het oude liberalisme voorbijgestreefd was, schreef burgermanifesten, en geleidelijk aan verschoven de liberalen van rechts naar het centrum.
De socialisten beseften dat ook zij de sclerose in hun partij moesten overwinnen. Karel Van Miert, uit een katholiek nest gekomen, zette de eerste voorzichtige stappen. Norbert De Batselier ging met zijn Sienjaal een stuk verder. De taaie oude garde remde af, maar de zware nederlaag in de parlementsverkiezingen van vorig jaar betekende hun zwanenzang. De Batselier had voorspeld dat er in het begin van de 21ste eeuw geen socialistische partij meer zou zijn, en het ziet ernaar uit dat hij gelijk krijgt. Merkwaardig is dat de SP de vernieuwingsoperatie in handen van een buitenstaander heeft gegeven. Patrick Janssens wordt ‘een reclamejongen’ genoemd, maar dat is te pejoratief. Janssens is, net als Bea Cantillon, academisch gevormd door Herman Deleeck, een oud-studiediensthoofd van het ACW, die binnen het christen-democratische kader in ‘de linkse richting’ denkt. Janssens staat dan ook dicht bij het gedachtegoed van het ACW. Ik denk dat hij bezig is met een grondige en bijna revolutionaire vernieuwing. Zoals de liberalen van rechts naar het centrum zijn opgeschoven, schuiven de socialisten van links naar het centrum.
En daar versmachten ze de echte centrumpartij, de CVP.
Ruys: De CVP is altijd een regeringspartij geweest en heeft daardoor de doctrine verwaarloosd. Nu ze de macht kwijt zijn, weten ze bij de CVP niet meer waar ze staan. Hun eerste grote probleem is dat de betonnen basis van de standen breekt. Boerenbond, ACW en middenstand zien de CVP niet langer als het best bruikbare politieke instrument. Die twijfel vind je vooral bij het ACW dat, als koepel boven een pleiade van grote en soms rijke katholieke organisaties, altijd heeft geredeneerd in machtstermen. Zij zien hoe andere partijen het centrum innemen, en zoeken een manier om daarop in te spelen.
Een tweede probleem in de CVP is de crisis van het leiderschap. Boegbeeld Jean-Luc Dehaene laat het na de verkiezingen onmiddellijk afweten, laat zijn partij op een brutale manier aan haar lot over, en verdwijnt met indrukwekkende snelheid naar het bedrijfsleven, waar hij meteen een paar interessante en lucratieve mandaten krijgt. Dat wekt in de partij veel onbehagen op. Een opvolger is er niet. Luc Van den Brande is gecastreerd en opzijgezet. Herman Van Rompuy mediteert op internet, stuurt e-mailtjes met wijsgerige bedenkingen rond, maar mist het charisma om de partij in handen te nemen. Van lieverlee, zo zou je bijna zeggen, komen ze terecht bij Stefaan De Clerck, een extrovert en populair politicus die de partij weer omhoog moet tillen.
Alleen, wat moet hij precies omhoogtillen? De CVP heeft geen greep op het regeringsbeleid, en kan het ook niet aanvallen want het is de voortzetting van haar eigen beleid. Tegelijkertijd ziet ze de verwijdering van het ACW, dat begerig kijkt naar de grote linkse hergroepering die Patrick Janssens tot stand probeert te brengen. Onder meer met Agalev, dat niet anders kan dan volgen. Maar het ACW is geen politieke formatie, en kan moeilijk rechtstreeks met Janssens onderhandelen. En dus komt als een duiveltje uit een doosje Johan Van Hecke weer tevoorschijn, en hijst zich op het toneel met zijn Christen Democratische Vernieuwing, waarmee hij de CVP in die nieuwe linkse koepel kan wringen. Het ACW staat daarachter, maar in de CVP heb je ook een burgerlijke vleugel die conservatief denkt, en niet wil horen van een linkse hergroepering.
Tussen die twee in staat De Clerck voor een dilemma. De CVP is een zo schizofrene partij, dat ze zich beter zou opsplitsen. Ze zou een sterke christen-democratische fractie moeten vormen in de nieuwe linkse koepel, en zou al wie daar niet naartoe wil, moeten samenbrengen in een nieuwe conservatieve partij. Maar wie durft daarmee uitpakken? ‘Conservatief’ is een term waarop een odium kleeft, en ‘rechts’ is helemaal verketterd. En dus zal De Clerck blijven zitten met een intern verscheurde partij, en laat hij de hele rechterzijde in Vlaanderen over aan het Vlaams Blok. Wie conservatief wil stemmen, heeft geen alternatief. En dat terwijl de regering geen antwoord heeft op de stijgende criminaliteit, het misbruik van het asielrecht niet kan beteugelen, en niet weet welke kant ze uit moet met het stemrecht voor migranten. Dat alles is in het voordeel van het Vlaams Blok, zeker zolang het cordon sanitaire wordt gehandhaafd. Je kan morele redenen aanhalen om het te verdedigen, maar in de praktijk is dat cordon een godsgeschenk voor het Blok.
Ook de Volksunie blijft hopeloos verdeeld.
Ruys: De Volksunie beleeft een tragedie. Geert Bourgeois is een keurig en eerlijk man, zeker geen conservatief. Hij is in de eerste plaats een Vlaamsnationalist, zonder te vervallen in nostalgie naar de idealen van de collaborateurs. Hij ziet het streven naar regionalisme in Schotland en Catalonië, en wil dat ook Vlaanderen straks als een onafhankelijke staat in de Europese Unie kan fungeren. Vlaamse staatsvorming is het uitgangspunt van mensen als Bourgeois, die dan ook blijven ijveren voor de splitsing van de sociale zekerheid, de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde, en het stoppen van de 200 miljard frank transfers van Vlaanderen naar Wallonië.
Dat uitgesproken Vlaams engagement wordt niet gedeeld door de groep rond Bert Anciaux en Patrik Vankrunkelsven, die meer voelen voor groene en linkse ideeën en programma’s. Anciaux heeft met ID21 een paar Agalev’ers in de Volksunie gesluisd, al trekt ook binnen ID21 niet iedereen aan hetzelfde zeel. Vincent Van Quickenborne is een liberaal, Anciaux is meer sociaal-democraat. Probeer zo’n allegaartje maar eens te leiden. Bourgeois wil één geïntegreerde partij, maar aangezien de mensen van ID21 dat niet willen, is hij ze liever kwijt dan rijk. Helaas voor hem heeft hij ze electoraal en financieel nodig. De dubbelzinnigheid duurt voort, de Volksunie is lang niet uit de miserie. En naast conservatieven zoeken dus ook heel wat nationalisten hun heil bij het Vlaams Blok, hoewel dat meer een ultrarechtse dan een conservatieve of nationalistische partij is.
Terwijl de CVP wankelt, rijdt Jean-Luc Dehaene zich vast in Vilvoorde.
Ruys: Met de hulp van de nationale media heeft Dehaene de verkiezingscampagne in Vilvoorde verpletterend gedomineerd. Desondanks slaagde hij er niet in één zetel bij te winnen. Hoewel de CVP de grootste partij blijft, was Dehaene toch de morele verliezer van de verkiezingen. Je kan de houding begrijpen van Willy Cortois, die zijn stad niet slecht heeft bestuurd en een echte Vilvoordenaar is, in tegenstelling tot de ‘aangespoelde’ Dehaene die zich nooit voor Vilvoorde heeft geïnteresseerd. En die zijn eigen vrouw, wel actief in de gemeente, zonder veel scrupules aan de kant zet.
Dehaene vormt dan maar een coalitie tegen de liberalen, al weet hij goed dat hij daarvoor een zetel tekortkomt. Hij moet dus zeker geweest zijn van de steun van overlopers uit de VLD of uit het Blok. Daarmee heeft hij, ex-premier met een Europese roeping, zich verlaagd tot het niveau van het gemeentelijk gesjoemel, en dat is weinig appetijtelijk. De manier waarop hij zijn toch wat delicate positie in het dossier Lernout & Hauspie wegblaft, getuigt ook al niet van veel klasse. Zijn argument dat Sail niets te maken heeft met Lernout & Hauspie doet me denken aan Simon Petrus, die zei: ‘Ik ken die Nazarener niet.’
Met de voorlopige bouwtoelating voor het klooster in Opgrimbie, en het voorstel om het Te Deum af te schaffen, staat de relatie tussen Kerk en monarchie ter discussie.
Ruys: Dat mensen in eenzaamheid willen bidden voor een betere wereld, respecteer ik. Kloosters en kloosterorden zijn een belangrijk onderdeel van onze geschiedenis. Maar monniken en zusters mogen zich niet te wereldvreemd opstellen. De bouw van dat klooster in Opgrimbie, tegen de voorschriften in, is niet erg diplomatisch. Het wekt de indruk dat de koning, of het Hof, misbruik gemaakt heeft van zijn invloed. En dat is een politiek probleem. De koning had dat beter niet gedaan, maar Boudewijn was een religieuze fundamentalist, en hij was autoritairder dan men durft zeggen. Ik kan me best inbeelden dat hij in deze kwestie zijn wil heeft willen doordrukken.
In deze tijd neemt men dat niet meer, en legt men zich ook niet zomaar neer bij de nadrukkelijke relaties tussen de Kerk en het Hof. Vandaar de vraag om het Te Deum in zijn huidige vorm af te schaffen. We leven met een Kerk waarvan de aantrek verschrompelt, en waarvan de clerus over fundamentele waarden pijnlijk verscheurd is. Het is zeker in die context niet gepast dat de Kerk macht uitoefent over de staat, en dat is wat in het Te Deum op symbolische wijze gebeurt. Als de Kerk hulde wil brengen aan de dynastie, dat ze het dan doet in een privé-dienst. Nu moet de regering, voor tachtig procent vrijmetselaars, op de eerste rij zitten, terwijl de koninklijke familie pronkt in haar uniformen, met de sabel aan de gordel. Zelfs in Tertio, het blad van de bisschoppen, worden er vragen gesteld bij dit ritueel.
Mijn enige aarzeling spruit voort uit het besef dat het in de hedendaagse maatschappij steeds moeilijker wordt om debatten als dit op een serene wijze te voeren. Het politieke milieu offert almaar meer aan populisme en vedettisme, en ik schrik van de toenemende vulgariteit van de publieke opinie. Er wordt te gemakkelijk de spot gedreven met instituten, personen of waarden. Dat is op zich niet zo erg, maar wordt het wel indien in de plaats daarvan alleen maar door verkoop- of kijkcijfers gedicteerde vervlakking komt. De smaak van het plebs domineert. Als ik als oud-hoofdredacteur van De Standaard zie dat het verdwijnen van die exhibitionistische slagersvrouw uit Big Brother, belangrijk genoeg wordt geacht om er een artikel aan te wijden op de eerste bladzijde van de krant die de mijne was, dan bloedt mijn hart.
Annemie Neyts heeft weinig succes geboekt met haar trip door Afrika.
Ruys: Het is waanzin om in zeven dagen tijd zeven landen te willen bezoeken. Bovendien is in de Afrikaanse samenleving het matriarchaat wel belangrijk, maar in staatszaken heerst een enorme macho-mentaliteit. De fijne Annemie Neyts maakt geen indruk op de Afrikaanse leiders, laat staan dat iemand als Kabila zich door haar de les zou laten lezen. Kabila heeft trouwens geen belang bij vrede, hij handhaaft zich dankzij de oorlog.
Fundamenteel is de Afrikastrategie van de Amerikanen. Zij hebben in de jaren negentig Mobutu laten vallen, en hun hoop gesteld in Museveni en Kagame, Uganda en Rwanda. Maar daar zijn ze van teruggekomen, en nu richten ze hun aandacht op Angola. Een land dat door de Portugese kolonisatie een goed ontwikkelde elite van mulatten heeft en beschikt over diamant en petroleum. De Amerikanen halen meer petroleum uit Angola dan uit Koeweit. Angola oefent invloed uit op de Afrikaanse Westkust van Namibië tot Nigeria, en heeft met Amerikaanse steun territoriale ambities in het westen van Congo. Terwijl in het oosten Rwanda en Uganda een beveiliging van hun grenzen zoeken. Die gegevens zullen de komende tien jaar de politieke situatie in Congo bepalen. Het enige wat België kan doen is humanitaire hulp bieden, via de ngo’s of via samenwerking met Congolese kmo’s. Maar op regeringsniveau is onze rol uitgespeeld.
Manu Ruys is journalist en publicist.
MANU RUYS
Koen Meulenaere
