In de beeldvertelling Over naar jou komt het door Antwerpen zwervende hoofdpersonage tot het besluit dat ‘de politiek’ ook hém aangaat. Theatermaker Adriaan Van Aken en stripauteur Philip Paquet over hun unieke samenwerking: ‘We wilden laten zien wat er zou gebeuren als het eens echt misloopt.’
Strips naar theaterstukken zijn niet nieuw. Het Theaterfestival bracht zes jaar geleden nog de bundel Papieren drama’s uit, met zes ‘verstripte’ stukken van onder anderen Hugo Claus en Gerardjan Rijnders. Toch is het initiatief van Adriaan Van Aken, een van de drijvende krachten achter muziektheatergezelschap Braakland/ZheBilding (BZB), uniek. Hij zocht zijn oude schoolmakker en striptekenaar Philip Paquet op met het voorstel om samen zijn theatermonoloog Over naar jou tot een beeldvertelling om te smeden. Omdat ‘de tekst zich er goed toe leende’, maar ook omdat ‘het weer verkiezingen zijn en dan grijp ik altijd terug naar Over naar jou’.
Is Over naar jou dan een politieke strip? Zeker, maar Van Aken en Paquet blijven ver weg van een eenduidige boodschap met bijbehorend opgeheven vingertje. Geen simplistische tirades tegen extreemrechts dus, maar het verhaal van een twintiger die zijn plek onder de zon nog moet vinden. Begeleid door een interne monoloog, die even associatief als retorisch overdacht is, komt de lezer samen met het hoofdpersonage tot de conclusie dat het geen zin heeft om je af te sluiten van de politiek. Politiek is immers overal. Philip Paquet brengt na de hoofdzakelijk Amerikaanse verhalen Louis Armstrong, Snapshots en Yume voor het eerst zijn eigen stad in beeld en die lokale verankering komt zijn werk ten goede. Een gesprek met twee geboren en getogen Antwerpenaren, tevreden over hun samenwerking maar minder tevreden over wat er gebeurt in hun stad.
Hoe is de tekst van Over naar jou ontstaan?
ADRIAAN VAN AKEN: In de schoot van een workshop die ik jaren geleden in het Stuk in Leuven aan studenten gaf. Ik gebruikte daarvoor vaak vragenlijsten. Het viel me op dat ze over politieke thema’s nauwelijks iets te vertellen hadden. Een vraag uit de workshop luidde: ‘Wat zou er veranderen als het Vlaams Blok aan de macht kwam en wat zou er veranderen voor jou persoonlijk?’ Een meisje antwoordde na enig gepeins op de tweede vraag dat het enige verschil waarschijnlijk zou zijn dat haar schoonmaakster niet meer zou komen! (lacht) Op de vraag welk stuk wereldgeschiedenis ze niet hadden willen missen, antwoordde iemand, doelend op het WTC-drama: ’14 september’. (lacht) Over naar jou heb ik toen geschreven als een tegenwicht. Na een eenmalige opvoering door een cursist in de workshop ben ik de tekst later zelf beginnen te spelen.
Hoe komt u dan op het idee om van dat theaterstuk een strip te maken?
VAN AKEN: De tekst is heel visueel. Elk zinnetje is ongeveer een beeld. En Philip kan ook vertellen en schrijven. Hij kijkt ongelooflijk veel naar film, leest veel stripverhalen. Op een bepaalde plaats raken onze referenties elkaar en dat is de plek waar deze strip is ontstaan.
PHILIP PAQUET: Soms is het heel fijn om gewoon te tekenen wat er beschreven staat, maar op andere momenten zag ik beelden voor me die afweken van de tekst. Ik vond dit verhaal meteen boeiend omdat ik er zo veel beelden bij kon bedenken. Het hoofdpersonage loopt rond en is verzonken in zijn eigen gedachten. Alledaagse handelingen kunnen dus op een geslaagde manier vermengd worden met zijn visioenen. Ik teken ook graag filmisch en dat paste perfect bij dit boek. Ik herkende mezelf ook in de apathie van de hoofdpersoon tegenover de politiek. Net als hij had ik vroeger het gevoel dat er wel van alles om me heen gebeurde, maar dat ik me daar vooral niet te veel van moest aantrekken. Nu ben ik veel alerter.
In de recensies van het originele theaterstuk wordt met geen woord gerept over een mogelijke politieke betekenis. De strip is explicieter. Hebt u de indruk dat de politieke inhoud van uw tekst aanvankelijk niet goed begrepen werd?
VAN AKEN: Een beetje wel. Toen ik Over naar jou schreef, was de politieke context duidelijk aanwezig: de pro-Palestijnse betoging met Dyab Abou Jahjah die uit de hand liep en later de moord op Mohammed Achrak. Opeens vlogen de helikopters een stuk lager over de stad. Dat was beangstigend. Maar in de tekst zelf staan maar enkele kleine allusies op die gebeurtenissen. Ik wilde de strip inderdaad onder meer maken omdat het me menens was met de zin ‘dan breekt er geweld uit/in de straten van mijn stad’.
PAQUET: We hebben dat zelfs uitvergroot in de tekeningen. Ik had me eigenlijk wat ingehouden, maar Adriaan heeft me overtuigd om voluit te gaan. We wilden laten zien wat er zou gebeuren als het eens echt misloopt.
VAN AKEN: Ten tijde van die rellen bracht een Nederlandse journalist van Nova verslag uit van bij de spoorwegbrug op de Plantijn-Moretuslei. Hij legde uit dat die brug de scheidingslijn was tussen de Joodse en de Arabische wijk van Antwerpen en dat nergens anders ter wereld die wijken zo dicht bij elkaar lagen. Dat heeft indruk op me gemaakt. En tegelijk was ik er ook trots op. Gewoonlijk leven Joden en Arabieren hier probleemloos naast elkaar. Ze hebben misschien niet zoveel contact met elkaar, maar er zijn ook geen problemen. Toen de Joden de Westelijke Jordaanoever binnengevallen waren en kampeerden voor het kantoor van Arafat, zijn hier bij uitzondering toch wat incidenten geweest: een Joodse pop werd in brand gestoken, stenen en molotovcocktails werden naar synagoges gegooid. Gelukkig zonder veel erg.
PAQUET: Ik woon overigens aan de andere kant van de brug, dus dit is een symbolische samenwerking van iemand uit de Joodse en iemand uit de Arabische wijk. (lacht) Bij mij om de hoek staat een van de grootste synagoges van Antwerpen en die werd toen zwaar bewaakt. Je voelde de spanning.
Jullie boek is duidelijk tegen onverschilligheid en onverdraagzaamheid gericht en verschijnt niet toevallig kort voor de gemeenteraadsverkiezingen. Vrezen jullie niet dat die boodschap alleen zal terechtkomen bij de mensen die er al van overtuigd zijn?
VAN AKEN: We hebben heel hard ons best gedaan om de strip zo open en toegankelijk mogelijk te maken. Hij is niet meer dan een vertrekpunt om over politiek na te denken.
Hoe belangrijk is Antwerpen in deze strip?
PAQUET: Voor mij is de stad wel belangrijk, omdat Antwerpen nu eenmaal de plaats is waar we wonen en waar al die foute dingen gebeuren. Antwerpenaren zullen de stad ook wel herkennen in de strip, maar het werkt niet storend voor iemand die hier nog nooit geweest is.
VAN AKEN: Er is hier zo veel gebeurd de laatste tijd. De nieuwe voorstelling van ons gezelschap heet Burgerman. Die begint bij Hans Van Themsche en eindigt bij de daaropvolgende Stille Mars. Ik heb tijdens het schrijven gemerkt dat ik me enorm hard aantrek wat hier allemaal gebeurt. De tekst van Over naar jou is er destijds trouwens in één geut uitgekomen. Ik moest dat ei blijkbaar wel kwijt.
DE STRIP ‘OVER NAAR JOU’ LIGT EERSTDAAGS IN DE WINKEL. (UITGEGEVEN DOOR BRIES, 72 BLZ., euro12. DE VERSIE MET SPECIAAL GECOMPONEERDE SOUNDTRACK DOOR YOURI VAN UFFELEN KOST euro17.) TENTOONSTELLING VAN DE ORIGINELE TEKENINGEN VAN 21 TOT 29 OKTOBER IN EXPOZONE TRANSIT, DE CONINCKPLEIN 21, 2060 ANTWERPEN, WWW.TRANSITZONE.BE. DE THEATERVOORSTELLING ‘OVER NAAR JOU’ KAN NOG ALS HOORSPEL BELUISTERD WORDEN OP www.inbreek.be.
DOOR GERT MEESTERS
