Het Antwerpse Raamtheater gaat roemloos ten onder aan dubieus bestuur.
Wat ís dat toch met die repertoiretheaters in ons land? Ofwel zetten ze platcommerciële rotzooi op de scène (denk aan Geert Allaerts geflopte Publiekstoneel). Ofwel herkauwen ze al jaren dezelfde komische kost (denk aan het Echt Antwaarps Theater). Ofwel – en dat is nieuw – gaan ze op de fles door slecht bestuur. Dat is het lot van het Raamtheater, alias BAFF.
Dat laatste ging zo. Op 1 mei 2008 herdoopte acteur-regisseur Tom Van Bauwel het Raamtheater tot BAFF. Hij tekende een vernieuwingsoperatie uit en wou van het huis weer een topspeler in het veld maken. Amper twee jaar later wordt hij bijgestaan door een advocatenkantoor. Hij vecht zijn ‘ontslag om dringende redenen’ aan.
Die dringende redenen wijzen vooral op de problematische relatie met zijn raad van bestuur. Die verloor het vertrouwen in de zakelijke koers die BAFF onder Van Bauwel voer. Eind maart 2010 besloot de raad, gealarmeerd door rode cijfers, om een nieuw directieteam aan te stellen. Dat team, Steven De Lelie en Tim Luyten, tekende een radicale koerswijziging uit, zakelijk én inhoudelijk. Daar stak Vlaams minister van Cultuur Joke Schauvliege (CD&V) een stokje voor. Eind juni 2010 schrapte ze de subsidies. Daarmee doekt ze een theater (met twee zalen in het hart van Antwerpen) op dat nochtans perfect aan een van haar beleidsdoelstellingen kon beantwoorden: het stimuleren van lokale, bestendige en laagdrempelige cultuurparticipatie.
Met haar beslissing beëindigt minister Schauvliege een geëxalteerde situatie waarin alle spelers de corebusiness uit het oog verloren: goed, vernieuwend repertoiretoneel brengen voor veel publiek. Terwijl dat nu net de ontstaansreden van het Raamtheater was.
Waarom?
Dames en heren, de feiten.
Nieuw repertoire
Op 3 mei 1978 verdedigt acteur Bert Van Kerpel bij de toenmalige Raad van Advies voor Toneelkunst zijn plan: hij wil samen met KNS-regisseur Walter Tillemans en KNS-dramaturg Toon Brouwers nieuw repertoire spelen. Dat komt in de grote huizen te weinig aan bod. De raad keurt het plan goed, en toenmalig minister van Cultuur Rika De Backer (CVP) subsidieert het gezelschap, dat ‘een raam voor nieuwe theaterideeën’ wil zijn.
Raamtheater treedt in de voetsporen van het Gentse ARCA en het Brusselse BKT. Het huis ensceneert internationale toppers zoals Samuel Beckett, Henri Ibsen of David Mamet. Ook jonge Vlaamse auteurs zoals Hugo Claus, Walter van den Broeck en later Filip Vanluchene worden er opgevoerd. Zelfs de theatertekst van Herman Brusselmans en Tom Lanoye ( De Canadese muur, 1989) en later Lanoyes Kartonnen dozen vinden er een gretig publiek. Raamtheater is, zeker tijdens de eerste decennia, een springplank voor ontluikende theaterauteurs.
Gaandeweg raakt dat ‘raam voor nieuwe ideeën’ echter bewasemd door de te strikte visie van artistiek leider Walter Tillemans. Hij houdt van krachtige theaterteksten en dito ensceneringen, maar verliest de voeling met de ontwikkeling van het Vlaamse theater. Het publiek blijft trouw, maar vernieuwing is geboden.
Grote schoonmaak
Vanaf 1996 tracht scenograaf Marc Cnops het tij te keren. Hij vaart een iets progressievere koers en ensceneert met Thomas Bernhard, Harold Pinter of Yasmina Reza vooral internationale klasse. Veel potten breekt hij niet. Toch niet op artistiek vlak.
De appreciatie van de beoordelingscommissie theater slinkt. Die commissie keurt te traditioneel repertoiretoneel, zoals Raamtheater het brengt, af. Zowel in 2004 als in 2007 moet toenmalig Vlaamse minister van Cultuur Bert Anciaux (toen Spirit) het gezelschap redden. In 2004 geeft hij het Raamtheater 600.000 euro, en noemt het ‘een beperktere structurele ondersteuning voor twee jaar, die het gezelschap in staat moet stellen zijn artistieke profiel aan te scherpen of zich te herijken binnen het landschap’. Van herijking blijkt geen sprake, want ook in 2007 moet Anciaux het huis opvissen. Dit keer geeft hij 400.000 euro, wat hij in turbotaal motiveert ‘vanuit de criteria “maatschappelijk en sociaal belang” en aandacht voor de beleidslijnen die inzetten op de relevantie van de diversiteit’.
Een ministeriële reddingslijn dus, maar het Agentschap Kunsten en Erfgoed laakt het zakelijke beleid. Ondanks het teruggeschroefde subsidiebedrag (200.000 euro minder) blijft Cnops een beleid voeren dat uitgaat van 600.000 euro. Gevolg: op 31 december 2008 kampt het Raamtheater met een gecumuleerd verlies van 152.852 euro.
De raad van bestuur grijpt in, en benoemt Tom Van Bauwel tot algemeen en artistiek leider. Van Bauwel maakt schoon schip: nieuw personeel, nieuw repertoire en zakelijke transparantie. Hij kiest voor gewaagde (en wisselvallige) ensceneringen van markante teksten en koestert jong talent. Maar de weg is nog lang. Niet alleen haakt het voormalige Raamtheaterpubliek af en dient er zich weinig nieuw publiek aan. Er is ook de belabberde financiële situatie (de put van Cnops, de ontslagen) die moeizaam opgelost raakt, met behulp van het saneringsplan dat in samenspraak met het Agentschap Kunsten en Erfgoed werd opgemaakt.
Eigenzinnige zet
Terwijl Van Bauwel het voormalige Raamtheater hertimmert, richten enkele ex-Raamtheaterspelers Theater aan de Stroom (TAS) op. Onder de artistieke leiding van Steven De Lelie maken ze toegankelijk (en middelmatig) repertoiretheater. Het publiek dat wegblijft bij BAFF stroomt naar TAS. Wanneer TAS in 2009 een gooi doet naar structurele erkenning botst het op een negatief advies van de commissie en het agentschap. Minister Anciaux haalt TAS binnen omdat ‘Het gezelschap streeft naar een verzoening van ernst en entertainment’ en probeert ‘een zo breed mogelijk publiek warm te maken voor theater’. Ook hier is het ‘criterium van diversiteit’ cruciaal.
Eind maart 2010 stelt de raad van bestuur van BAFF onregelmatigheden en mogelijke fraude vast in de boekhouding. De raad doet een eigenzinnige zet: zonder de overheid in te lichten polst men De Lelie en zijn zakelijke leider Tim Luyten. Zij happen toe, en de raad benoemt hen tot crisismanagers. Van Bauwel wordt om dringende redenen ontslagen. Hij licht de overheid in.
Die overheid eist dat De Lelie en Luyten een nieuw subsidiedossier indienen. In dat dossier beloven zij een snelle finan-ciële sanering. Ook de naam ‘Raamtheater’ wordt in ere hersteld. Het artistieke profiel van ‘hun’ Raamtheater blijkt echter een replica van TAS. Zoals te verwachten was, geeft de commissie dit scenario een negatief advies. Het Agentschap Kunsten en Erfgoed beoordeelt het zakelijke luik negatief. Het duo hoopt op een ministeriële herziening. Die komt er niet.
De stekker eruit
De vraag is: waarom niet? De minister motiveert de stopzetting halfslachtig. Enerzijds wijst ze erop dat geen enkele noodmaatregel het rechtvaardigt dat een door de regering goedgekeurd artistiek beleid niet wordt uitgevoerd. Anderzijds beklemtoont ze dat vooral het zakelijke luik te weinig vertrouwen gaf, en dat de beslissing er niet kwam op basis van artistieke keuzes.
Kon Schauvliege de zaak echt niet redden? Zeker wel. Met deze beslissing stelt ze vooral paal en perk aan dubieus cultuurmanagement. Want het probleem is niet dat omgeturnde beleidsplannen werden ingediend – dat gebeurt wel vaker. Wél dat zulke ingrijpende beslissingen halsoverkop werden genomen. En daar speelt de verantwoordelijkheid van de raad van bestuur.
Tom Van Bauwel laat weten dat hij middels projectsubsidies verdergaat met BAFF.
DOOR ELS VAN STEENBERGHE
