Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.

Mijnheer Van Eeckhaut, de cipiersstaking is beëindigd met een akkoord tussen regering en vakbonden, maar de overbevolking in de gevangenissen blijft bestaan.

Piet Van Eeckhaut: Men moet de gevangenisproblematiek in zijn geheel durven aanpakken. In de twee en een halve eeuw sinds Cesare Beccaria zijn we er nauwelijks in geslaagd een ander strafsysteem te bedenken. De vrijheidsberoving is en blijft de ultieme sanctie. In beschaafde landen zou die in beschaafde omstandigheden moeten geschieden, en dat is een opdracht voor het politiek beleid. De infrastructuur in vele van onze strafinstellingen is totaal verouderd en biedt niet het minimum aan comfort en privacy dat in deze tijd verwacht mag worden. Als ik in Vorst binnenstap, deins ik nog altijd achteruit.

In dat penitentiaire universum wonen en werken gevaarlijke, gefrustreerde, ontmoedigde en wanhopige mensen hele dagen samen. De cipiers hebben daarbij een specifieke en moeilijke taak, waarvoor in de ambtenarij weinig equivalenten bestaan. Ze mogen dan ook aanspraak op een speciaal statuut maken. Minister van Ambtenarenzaken Luc Van den Bossche (SP.A) heeft dat duidelijker gezegd dan ik zijn collega van Justitie Marc Verwilghen (VLD) ooit heb horen doen. Dat er een vergelijk is gevonden met de cipiers is een goede zaak, maar lost het echte probleem niet op. En ook de nieuwe gevangenis in Ittre is slechts een kleine stap in de goede richting.

Voldoende en menswaardige gevangeniscapaciteit bouwen, kan toch niet zo moeilijk zijn? Niet voor alle gedetineerden is een versterkt fort nodig.

Van Eeckhaut: Ik begrijp het ook niet, maar het is blijkbaar voor geen enkele regering een prioriteit. Misschien omdat er geen stemmen mee te verdienen vallen? Nochtans zijn degelijke gevangenissen een basisvereiste als je een strafsysteem wil doen functioneren waarin vrijheidsberoving de doorslaggevende sanctie is. Je kan geen samenleving organiseren als je niet weet wat je moet doen met mensen die die samenleving en haar regels niet aanvaarden. Hoe moet men beteugelen? Dat is een haast filosofische discussie die we opnieuw zouden moeten voeren. Zoals Victor Hugo, die zei: ‘Open meer scholen en je zal minder gevangenissen moeten bouwen.’ In de praktijk gaat het om een oplosbaar probleem van gebouwen, en van beter voorbereid en hoger opgeleid personeel. Ons gevangenisstelsel heeft nood aan meer criminologen, psychologen en sociale werkers. Maar om dat te beseffen, moet men het leven achter de muren kennen, en ik vermoed dat de meeste ministers – wie weet ook die van Justitie – dat niet doen.

Van het jeugdsanctierecht, waarvoor u hier de vorige keer hebt gepleit, is weinig in huis gekomen.

Van Eeckhaut: Ik ben voor een streng jeugdrecht. Er heerst een cultus van ‘het kind’, dat verheerlijkt wordt en nooit ongelijk heeft. Mijn stelling is: de jeugd is in alle opzichten vroeger rijp, vroeger mondig, vroeger onafhankelijk, en ik keur dat goed, maar daartegenover staat een penale verantwoordelijkheid. Wat mij betreft vanaf twaalf jaar. Sommige jongeren zijn echte boeven die je niet zomaar vrij kan laten rondlopen. Maar het spreekt vanzelf dat jeugdgevangenissen aan specifieke infrastructurele vereisten moeten voldoen, en dat zeker zij over universitair geschoolden moeten beschikken om de jonge delinquenten een terugkeer in de maatschappij aan te leren en mogelijk te maken.

Het thema van de onveiligheid is niet uit de media te branden. Uit een reeks in ‘De Standaard’ blijkt dat bepaalde vormen van criminaliteit afnemen, maar de misdaadcijfers blijven opzienbarend. Vorig jaar werden bijvoorbeeld 75.000 woninginbraken geregistreerd.

Van Eeckhaut: We hebben de val van het IJzeren Gordijn toegejuicht, maar een van de gevolgen was een migratiestroom van mensen die in hun land geen uitzicht op enige materiële welstand hebben, en hier hun geluk beproeven. Voor velen betekent dat ofwel het illegale arbeidscircuit ofwel de misdaad. Je kan daartegen alle maatregelen bedenken die je wil, ze blijven een pleister op een houten been als de echte oorzaak niet wordt aangepakt: de schrijnende ongelijkheid tussen de haves en de have-nots. Veel inbrekers redeneren in de geest van Proudhon: le vrai vol, c’est la propriété. Onze overdadige consumptiemaatschappij en alle reclame eromheen zijn een provocatie voor wie wordt buitengesloten.

Deze kwestie moet op Europees niveau worden besproken en aangepakt. Als iedereen op eigen houtje blijft handelen, zoals nu weer Tony Blair die militaire middelen wil inzetten tegen asielzoekers en illegalen, zal de onveiligheid nooit verminderen. En het idee van de remigratie mag geen taboe zijn. Ik zeg niet: gooi ze er maar uit, integendeel, ik ben een kosmopoliet en ik hou van wat vreemd is. Maar de manier waarop Oost-Europese bendes hier hun gang kunnen gaan is onduldbaar. Zo wordt het Europa van de open grenzen een criminogeen gebied.

En zo lang zal extreem-rechts er garen bij spinnen?

Van Eeckhaut: Dat valt te vrezen. Men mag niet de indruk wekken dat 75.000 inbraken als onvermijdelijk worden beschouwd. Ik heb uit hoofde van mijn beroep zowel contact met daders als met slachtoffers, en besef maar al te goed dat slachtoffers revolteren. Zelfs al word je fysiek niet bedreigd, dan nog is het onverdraaglijk dat anderen zomaar je woning binnendringen, je laden en kasten doorzoeken of leegplunderen, de ruit van je auto inslaan, enzovoort. Onderschat de victimologie niet. Elke politieke populist met enig redenaarstalent kan daarvan gebruik maken. Hij hoeft niet eens oplossingen aan te dragen, het in de verf zetten van de symptomen zal hem al vele stemmen opleveren.

In de binnenlandse politiek trekt het uiteenvallen van Spirit de aandacht.

Van Eeckhaut: De wezenlijke opvolger van de Volksunie en het democratisch flamingantisme is de N-VA, die dan ook een steviger fundament heeft dan Spirit. De wollige taal van Bert Anciaux begrijp ik niet. Soms vraag ik mij af of hij zelf wel weet waarvoor hij staat. De vele politieke transfers zijn een kwalijke zaak. Hoe kan een Vlaams-nationalist als Johan Sauwens naar de CD&V overstappen? Of een links christen-democraat als Johan Van Hecke naar de VLD? Of een links nationalist als Vankrunkelsven? De uitleg die de betrokkenen geven, is ongeloofwaardig. Het is simpel: ze zoeken hun eigen profijt. Welke partij biedt de gunstigste plaats, dat is de redenering. Of hoort u misschien een van die overlopers een overtuigende ideologische argumentatie geven?

VLD-voorzitter Karel De Gucht schijnt hen als een magneet aan te trekken. Voor hem betekenen ze stemmen, en dus meer macht. En allemaal gaan ze hun gading vinden bij de VLD: nationalisten, links-liberalen, christen-democraten. Wat een komedie. Ondertussen veranderen zowat alle partijen van naam en verwachten ze dat de kiezer hen wel zal volgen. In De Morgen heeft Zak een prachtige spotprent gemaakt van een voorzitter die zegt: ‘Ik heet u welkom als voorzitter van de partij waarvan de naam mij nu even ontsnapt.’ Wat vandaag in onze politiek wordt opgevoerd, is een waardeloos en vooral waarde nloos spektakel.

Paus Johannes Paulus II is op bezoek geweest in Azerbeidzjan en Bulgarije, hoewel hij nauwelijks nog kan stappen en spreken.

Van Eeckhaut: Ik wil als vrijzinnige geen christenen beledigen, maar twee zaken stuiten mij tegen de borst. Ten eerste de wijze waarop kardinaal Danneels over de euthanasiewet heeft gesproken. Dat getuigt niet van veel respect voor de bevoegdheid van de wetgevende kamers. De kardinaal is al eens uit de bocht gegaan toen hij in zijn brutale homilie op de begrafenis van koning Boudewijn de overleden vorst prees voor het niet ondertekenen van de abortuswet. Als er één moment was waarvoor Boudewijn niet moest worden geprezen, dan was het wel deze aanfluiting van de grondwet en de democratische politieke principes.

Ten tweede ben ik geschokt door de manier waarop met deze paus wordt rondgezeuld. Het zal zover komen dat we hem rechtstreeks op televisie zullen zien doodvallen, misschien hopen sommigen wel op zo een martelaarsdood. Nu weet ik niet in hoeverre de paus zelf nog beslist over zijn aanblijven. Karol Wojtyla is een koppige Pool uit Krakau, het zou kunnen dat hij zelf aan zijn functie vasthoudt. Dat zou passen in zijn theocratische wereldbeeld waarin hij de plaatsvervanger van God op aarde is. Maar het blijft een zielige en pijnlijke vertoning, niet om aan te zien.

Frankrijk maakt zich op voor de parlementsverkiezingen. Zal links zich herstellen na de misrekening van de presidentsverkiezingen?

Van Eeckhaut: Ik vrees van niet. Lionel Jospin heeft bij zijn opstappen de schuld van de nederlaag bij de verscheurdheid van de linkerzijde gelegd, waarbij hij in de eerste plaats Jean-Pierre Chevènement viseerde. Maar vergeet niet dat de drie kandidaten van trotskistische strekking samen ook ongeveer 10 procent van de stemmen behaalden. Ik zie niet in hoe die breuk in zo korte tijd gelijmd kan worden door François Hollande, of door Laurent Fabius die zich op de achtergrond blijkbaar voorbereidt op de presidentsverkiezingen over vijf jaar.

Pronostikeren wordt in politiek al even hachelijk als in voetbal, maar ik vermoed dat rechts ook de parlementsverkiezingen zal winnen. Misschien goed voor de Vijfde Republiek, want die zou een nieuwe cohabitation niet overleven. Er zijn er nu drie geweest: Mitterrand-Chirac, Mitterrand-Balladur en Chirac-Jospin. Een cohabitation zorgt voor een ingebouwde correctie aan de top, maar meer nog blokkeert ze de werking van het Franse systeem waarin de president ruime bevoegdheden heeft.

Ik ben benieuwd hoeveel extreem-rechts behaalt. Bij de presidentsverkiezingen was dat 18 procent. Volgens heel wat waarnemers bleef dat beperkt, maar ik vind 18 procent voor Jean-Marie Le Pen verontrustend veel. Het grote gevaar is dat men die score gaat banaliseren of normaal vinden. Door het Franse kiessysteem zou het paradoxaal genoeg in het voordeel van links kunnen zijn als extreem-rechts opnieuw hoog scoort. Want de verdeeldheid zit dan bij rechts. Al lijkt het niet onmogelijk dat er in la France profonde hier en daar toch akkoorden worden gesloten tussen de kandidaten van rechts en van extreem-rechts.

Vrijdag gaat het WK voetbal van start.

Van Eeckhaut: Wilmots! Die goal, in dat van chauvinisme druipende Stade de France, op het veld van de wereldkampioen, in de blessuretijd… dat was nog eens een moment van spontane vreugde. En wat zie ik nadien? Ineens begint de bondscoach, de vaderfiguur, om zich heen te schoppen en kondigt op het moment van afreizen zijn ontslag aan. Hoed u voor vaderfiguren. Ik begrijp dat de dagelijkse omgang met journalisten niet eenvoudig is, maar de functie van bondstrainer brengt dat nu eenmaal mee. De theorie van Waseige is: alles gaat goed binnen de groep, de moeilijkheden situeren zich erbuiten. Dat is een gevaarlijke denkwijze. Een groep die zich van de buitenwereld afsluit, graaft zijn eigen graf. Herinner u het wekenlange isolement van de Rode Duivels in 1970 in Mexico. De tweede Mexicaanse campagne was wat dat betreft heel wat beter.

Nu zitten ze weer aan de andere kant van de aardbol, achter tralies, afgesneden van familie en vrienden, en mogelijk door het optreden van de coach met een vijandige pers tegenover zich. En dat in Japan. Ik ben nooit in Japan geweest, en bij God: ik wens er niet heen te gaan ook. Ik moet denken aan een prachtige scène uit Tsjip van Willem Elsschot, als de hoofdpersoon in zijn stamkroeg vertelt dat zijn dochter met een Pool gaat trouwen. Waarna één van de vrienden van het biljart opkijkt en uitroept: ‘ Ne Pool, goddomme!’ Wel, zo zeg ik ook: Japan goddomme. Er is in mijn ziel geen zweem van de vlek van het racisme, maar ik zou er niet graag drie weken moeten zitten. Ik zal het met genoegen van thuis uit volgen, want voetbal blijft mij boeien. En ook al is 64 matchen wat veel van het goede, eens om de vier jaar kunnen we dat wel de baas.

Koen Meulenaere

Piet Van Eeckhaut is jurist.

Piet Van Eeckhaut: ‘In het Stade de France, tegen de wereldkampioen, in blessuretijd: wat een goal. ‘