De opbloeiende Mexicaanse economie viel over muntspeculaties. Hoe geld en politiek teveel verstrengeld met mekaar kunnen zijn.

PAULINA Castanon Rios Zertuche schrok zich in Genève een hoedje. Eind verleden jaar wou ze aan een bankloket een cheque innen ter waarde van 83.921.057,14 dollar, een slordige 2,5 miljard frank. Dat bedrag stond echt op de rekening. Als prominent lid van de Mexicaanse aristocratie, voor wie the sky the limit is, had mevrouw Castanon erop gerekend met het geld onder de arm het kantoor buiten te stappen. Ze rook geen onraad toen de bankbediende haar vroeg een poosje geduld te oefenen, met de smoes ?de computer is even dood”. Dat haar cheque was uitgeschreven met een volmacht onder een valse naam mocht geen hinderpaal zijn.

De Zwitserse autoriteiten oordeelden er anders over en pakten Castanon op. Achter de valsheid in geschrifte zou een veel erger delict staan : het witwassen van geld afkomstig uit internationale drugstransacties.

Mevrouw Castanon riskeert twintig jaar gevangenisstraf. Zwitserland is Mexico niet. De kans dat procureur-generaal Carla Del Ponte, bekend van haar genadeloze strijd tegen de Italiaanse maffia in Zwitserland, dit dossier met de mantel der liefde bedekt, is zeer klein. Wordt Castanon veroordeeld, dan zal ze haar straf in Zwitserland uitzitten. Ver dus van haar echtgenoot Raul Salinas de Gortari, de oudere broer van de vorige president van Mexico Carlos Salinas de Gortari, die in het vaderland achter de tralies zit.

Raul Salinas illustreert de arrogantie van een invloedrijke Mexicaanse neoliberale kaste, voor wie een politiek mandaat bekleden en tegelijk fortuin vergaren in de privé-sector, twee kanten zijn van dezelfde medaille. Politiek fatsoen of morele principes in zakendoen zijn aan die kasteleden niet besteed.

Een van de invloedrijkste politici van Mexico, Carlos Hank Gonzalez, stelde het eens zo : Uno politico pobre es un pobre politico ; een onbemiddeld politicus is een slecht politicus. Tijdens het presidentschap van Carlos Salinas werd hij miljardair als eigenaar van banken, via de concessie voor Mercedes Benz, transport- en constructiebedrijven en middels het ministerschap van Landbouw. Hank Gonzalez hoort thuis in het kransje dinosaurussen van het systeem : politici die niet licht worden tegengesproken, wier machtstentakels zo ver reiken dat iedereen ze te vriend wil houden, ook de rechters.

Aan dit soort ?tradities” gaat het superrijke land Mexico kapot. Ondanks president Ernesto Zedillo’s bewering ?onder mijn regering staat niemand boven de wet”, is de kans op verandering gering. Onlangs nog raakte bekend dat Zedillo voor 1996 over een eigen werkbegroting beschikt met een partida secreta of zwarte kas van 640 miljoen pesos (2,4 miljard frank). Dit is meer dan zijn officieel budget.

VERVALSING.

Maar terug naar Raul Salinas. Zijn ster begon te schitteren toen zijn broer Carlos in 1988, na het vervalsen van de verkiezingen, president werd. Het verhaal van die vervalsing is nog niet geschreven, maar Rauls rol daarin geraakte gedeeltelijk bekend dankzij de toenmalige commandant van de gerechtelijke politie, Guillermo Gonzalez Calderoni. Nadat die, vrezend voor zijn leven, naar de Verenigde Staten vluchtte, vertelde hij in ruil voor bescherming het volgende aan het Amerikaanse inlichtingendienst FBI.

Op bevel van Raul Salinas had hij de executie gecoördineerd van Francisco Javier Ovando en Roman Gil Hernandez, twee computerexperts van het linkse oppositiefront. Beiden moesten er voor hun partij over waken dat de verkiezingsfraude, waarop de regeringspartij PRI sinds mensengeheugenis een patent heeft, aan banden zou worden gelegd. Dat de oppositiekandidaat Cuauhtemoc Cardenas een heuse kans op de overwinning maakte, verontrustte Raul Salinas ten zeerste. Vier dagen voor de verkiezingen kogelden gangsters, aan politiechef Calderoni uitgeleend door het cocaïnekartel van de Golf, de computerjongens in hun wagen neer. Het onderzoek in deze zaak moet in Mexico nog worden geopend.

Terwijl de jongste van de broers Salinas het schip van staat in een fatale richting stuurde, bekleedde Raul een sleutelfunctie aan het hoofd van Conasupo een staatsgrootwarenhuis voor eenvoudige lieden met filialen tot in de verste uithoeken van de republiek en van Pronasol, een regeringsprogramma om de armen in steden en dorpen van riolering, elektriciteit en drinkwater te voorzien. Het salaris dat hij daar als ambtenaar opstreek kon niet de oorsprong zijn van de 7,3 miljoen dollar die hij, luidens een voorlopige Zwitserse enquête, alleen al in de periode 1991-1992 in Genève en Zurich deponeerde. Over de oorsprong van het kapitaal houdt de Zwitserse recherche momenteel een hypothese aan : het zou om drugsgeld gaan. Het is een officieel bewaard geheim dat een van Mexico’s belangrijkste drugsbaronnen, Juan Garcia Abrego van het Golf-kartel, dankzij zijn vriendschap met Raul Salinas, jarenlang uit de handen van het gerecht wist te blijven.

Raul Salinas maakte van de positie van zijn broer-president gebruik om illegale waters te bevaren. In 1989 schafte hij zich via de onderminister van Binnenlandse Zaken een tweede paspoort aan. Salinas begon transacties uit te voeren onder de valse identiteit van Juan Guillermo Gomez Gutierrez. Midden 1994 sloeg het Amerikaanse Drug Enforcement Agency in Mexico-stad alarm. Wie ging schuil achter Gomez Gutierrez, de man die vanaf 1991 miljoenenverrichtingen uitvoerde via de as Mexico-New York-Londen ? Alles wees in de richting van drugsgeld. De Mexicaanse regering hield de zaak geheim.

Op 27 oktober afgelopen jaar daarover aan de tand gevoeld, ontkende Raul Salinas in Mexico enige verwantschap te hebben met genoemde Gomez Gutierrez. De valse identiteit kwam weinige tijd later in Genève aan het licht. De door Salinas eigenhandig geschreven volmacht aan zijn echtgenote tot het innen van de 2,5 miljard frank, was getekend als Gomez Gutierrez. Op het valse paspoort met die naam, dat mevrouw Castanon over de toonbank schoof, prijkte de grijzende kop met snor van Raul Salinas.

VERDWENEN.

Het recentste schandaal is als het toetje bij een flink pikante maaltijd. Raul Salinas werd namelijk op 28 februari 1995 in voorlopige hechtenis genomen, op verdenking de geestelijke moordenaar te zijn van Jose Francisco Riuz Massieu, de secretaris-generaal van de PRI, de Revolutionaire Institutionele Partij, die in Mexico al bijna zeven decennia onafgebroken aan de macht is. Riuz Massieu, een traditionele cacique uit de drugsrijke staat Guerrero met als hoofdkwartier de badstad Acapulco, had met Salinas een schijnbaar onverzoenbare vete over de handelspraktijken van Salinas’ Conasupo in zijn staat. Hij werd neergeschoten toen hij in september 1994, na een partijvergadering in Mexico-stad, naar zijn wagen stapte.

Het onderzoek naar de moord is nog niet voltooid. Als hoofdverdachte wordt parlementslid Manuel Munoz Rocha genoemd. Hij is sedert de aanslag nooit meer gezien, zijn vrouw gelooft dat hij dood is. Geëxecuteerd, waarschijnlijk. Door wie ? Het laatste wat Munoz Rocha’s vrouw Marcia Cano over haar echtgenoot weet, is dat hij zich de ochtend van de aanslag naar het luxueuze pand van Raul Salinas in Lomas de Chapultepec had begeven. Daar was zijn witte Volkswagen Jetta ook het laatst opgemerkt. Deze versie wordt bevestigd door diverse getuigen, onder wie Salinas’ huishoudster.

Toen Salinas, na zijn voorlopige inhechtenisneming in februari verleden jaar door de onderzoeksrechter op de rooster werd gelegd, maakte hij een merkwaardige kronkel. In het begin hield hij onder ede staande de verdwenen Munoz Rocha in geen twintig jaar te hebben ontmoet. Het was een jeugdvriend geweest, ze hadden samen in Mexico-stad op de universiteit ingenieursstudies gedaan en pintjes gepakt, meer niet. Een batterij getuigenissen weerlegde echter Salinas’ verhaal. Er waren de door Justitie in het geheim opgenomen telefoongesprekken tussen de twee. Het laatste daarvan vond plaats de dag voor de moordaanslag. Een getuige verhaalde erbij geweest te zijn toen Justo Ceja, de privé-secretaris van president Carlos Salinas, met een tas met één miljoen pesos (toen negen miljoen frank) arriveerde in het huis van Raul Salinas. Het geld, bedoeld om het uit de weg ruimen van Riuz Massieu te bekostigen, werd daar aan Munoz Rocha overhandigd.

Die kon aan zijn vriend Salinas niets weigeren. Hij had zijn carrière, zijn aanzien en zijn zetel als volksvertegenwoordiger voor Tamaulipas aan Salinas te danken. Munoz Rocha behoorde wel degelijk tot de kring van intimi van ex-president Salinas’ broer. Op het huwelijksfeest van Salinas en Paulina Castanon, in 1993, was het echtpaar Munoz Rocha uitgenodigd.

Onder druk van de omstandigheden, de evidentie was inmiddels te groot geworden, wijzigde Salinas zijn getuigenis hondertachtig graden. Hij had in de loop der jaren met Munoz Rocha wel degelijk contact onderhouden, zei hij. Veel minder echter dan in de pers werd geafficheerd.

Het web rond Raul Salinas vernauwde intussen zienderogen. Vermeende vrienden en zakenrelaties uit vroegere tijden distantieerden zich van de man en zijn familie. Zelfs zijn Spaanse maîtresse, Maria Bernal, sprak uit de biecht. ?Raul vertelde me op een keer dat hij Riuz Massieu zodanig haatte dat hij hem van kant ging maken,” getuigde zij voor de rechter.

DE PROCUREUR VLUCHT.

De ongebreidelde macht die Raul Salinas ooit heeft bezeten, tart de verbeelding. Nadat Riuz Massieu was vermoord, werd het onderzoek in deze affaire in handen gegeven van Riuz Massieus broer, Mario, op dat ogenblik vice-procureur-generaal van de republiek. Toen die in zijn enquête van alle kanten aanwijzingen kreeg van de betrokkenheid van zijn vriend Raul Salinas in de aanslag, lichtte hij de president in. Besloten werd de naam van Raul buiten het dossier te houden.

Mario Massieu had ook het toezicht op de strijd tegen de drugshandel onder zijn bevoegdheid. En die handel bloeit in Mexico. De 70 miljard dollar (2.100 miljard frank) die vorig jaar aan de Mexicaanse drugskartels werd uitgekeerd om tonnen cocaïne vanuit Colombia naar de Verenigde Staten te verschepen, overstijgt de waarde van officiële Mexicaanse jaarexport.

Van de kort geleden gearresteerde drugbaas Hector ?el guero” Palmas is intussen geweten dat hij in Guadalajara de politiechefs en justitie-autoriteiten op zijn betaalrol had staan, voor gemiddeld 1,2 miljard frank per maand. De arrestatie van Palmas gebeurde veeleer toevallig. Hij was met zijn Learjet uit Ciudad Obregon opgestegen en onderweg naar het huwelijksfeest van een zakenrelatie in Guadalajara, toen hij in de buurt van de stad Tepic wegens motorpech een noodlanding diende te maken. De gasten van het feestje, voor wie Palmas in het riante hotel Fiesta Americana 150 kamers had afgehuurd, moesten het zonder hem stellen.

Ander voorbeeld. Toen in augustus 1994 een Caravelle met negen ton zuivere cocaïne aan boord, straatwaarde zes miljard frank, in de noordelijke staat Zacatecas op een clandestiene piste zijn wielen aan de grond zette, wist justitie niet meteen de juiste draai te geven aan de story. Volgens de ene bron waren het uitgerekend agenten van justitie en de federale politie, die middels een gigantische tip het spul veilig aan de drugsbarons afleverden. Een andere bron echter zegt dat van de negen in beslag genomen ton slechts 2,5 ton ervan werd verbrand. Een derde bron beweert dat die 2,5 ton, voor het inbrandsteken, was verwisseld met zand, vermengd met kalk. Op 4 april verleden jaar werd de zaak zonder gevolg geklasseerd. Arrestaties ? Geen.

Een operatie van deze omvang had moeilijk kunnen gebeuren zonder de voorkennis (met smeergeld ?) van Riuz Massieu. De verdenking in die richting werd kracht bijgezet begin maart 1995. Geheel onverwacht nam Riuz Massieu ontslag als procureur en ontvluchtte hij het land. Toen hij in New York wou inschepen voor een vlucht met bestemming naar Madrid werd hij gearresteerd. De man van de wet had 40.000 dollar cash bij zich, vier keer meer dan hij had aangegeven.

Ook hier vormde de arrestatie een voorwendsel voor een ruimer onderzoek naar drugsgeld. Riuz Massieus bankrekeningen in de Verenigde Staten waren inmiddels geblokkeerd. Bij de Texas Commerce Bank alleen al had hij zo’n 280 miljoen frank op een rekening. In 1994 versluisde hij in twintig transacties in het totaal 207 miljoen frank cash naar Amerikaanse rekeningen. Een sterk staaltje voor een ambtenaar die het moest hebben van zijn officieel inkomen als Mexico’s drugsbestrijder.

Dirk Vandersypen

De macht van de politieke klasse vertakt zich tot diep in de ekonomie.

De Zwitsere bank is alert voor drugsgeld.

President Ernesto Zedillo houdt er een zwarte kas op na.