Wat zouden jongeren van 18 jaar moeten lezen, beluisteren, bekijken, bezoeken en meemaken? Welke culturele bagage is onontbeerlijk voor een waardevol leven?

‘Ik ben enig kind en heb een heel aangename jeugd gehad. Ik had geen grote angsten of onzekerheden op mijn achttiende. Mijn ouders hebben me sterk het besef meegegeven dat de wereld maakbaar is en dat je zelf de dingen in handen moet nemen. ‘Je hebt evenveel verstand als een jongen’, dat heeft mijn vader er bij mij ingehamerd. ‘Laat je niet wegduwen, maar verlies ook je eigenheid niet. Ontdek wie je zelf bent en ga daarmee aan de slag.’ Ik vind dat een supermooie boodschap en heb geprobeerd om die aan mijn kinderen door te geven. Ik heb een zoon van 22 die net is afgestudeerd in de rechten. Hij is in mijn voetsporen getreden. Mijn dochter is 20 en studeert burgerlijk ingenieur architectuur. Zij is mijn echtgenoot achterna gegaan, die architect is. We hebben hen zeker niet gestimuleerd om ons pad te volgen, maar ik voel wel dat ze op onze schouders kunnen staan. Ik was in mijn gezin de eerste die naar de universiteit ging, voor mijn kinderen was het vanzelfsprekend dat ze die kans zouden krijgen. Ze staan met meer zelfvertrouwen in de wereld dan ik op die leeftijd. Ze zijn mondiger. Dat vind ik een goeie evolutie.

‘De laatste twee jaar van het middelbaar waren er voor mij te veel aan. Ik was relatief vroeg rijp voor hoger onderwijs, ik wou mijn goesting doen. Ik heb nooit goed tegen een keurslijf gekund en steeds mijn eigen weg gezocht. Ook in de politiek heb ik me nooit door anderen laten leiden. Ik heb zes jaar deeltijds als assistent aan de Gentse universiteit gewerkt, maar daarbuiten ben ik altijd zelfstandige geweest. Ik wil mijn eigen baas zijn.’

‘Rechten was een keuze na eliminatie, ik heb het niet gedaan omdat ik dat nu zo heel graag wilde. Als ik naar mijn hart had geluisterd, dan had ik sportkot gedaan. Maar in die tijd vond je daar geen werk mee en mijn ouders stonden niet te springen dat ik die richting uit zou gaan. En dus werd het rechten. Ik heb er nooit spijt van gehad en ik zou het zo opnieuw doen. Het bijzondere was wel: mijn vader had zelf ook rechten willen studeren, maar dat mocht hij niet van thuis. Dat had hij me nooit verteld, tot de dag dat ik aankondigde dat ik voor rechten koos. Hij was toen erg ontroerd.

‘Mijn man en ik hadden het plan om na onze studies vijf jaar op verkenning te gaan in de wereld, maar ik was vrijwel direct zwanger. Zo zijn we ook allebei meteen in het beroepsleven geduikeld en hebben we carrière gemaakt. Ik zou mijn kinderen toch aanraden eerst hun vleugels uit te slaan en de wijde wereld in te trekken voor ze zich settelen.’

1 GEBRUIK JE VERBEELDING

Dit is de allerbelangrijkste tip die ik aan jonge mensen zou willen meegeven: durf de platgetreden paden te verlaten, gebruik je verbeeldingskracht. Enkel met mensen die dat kunnen en durven, gaat onze samenleving vooruit. Geef jezelf de tijd om uit te zoeken wie je bent en durf dan te vliegen. Dat vind ik ook in het onderwijs belangrijk, zeker aan de universiteiten en hogescholen. Rik Torfs zei dat onlangs heel mooi tijdens een toespraak waar ik bij was: universiteiten zijn vrijplaatsen voor het denken. Ik vind dat een basiswaarde die we in ons onderwijs moeten koesteren, ook in het secundair trouwens. Wij moeten onze jongeren veel kennis bijbrengen, maar de leerkrachten die de meeste indruk maken, zijn zij die buiten de lijntjes kleuren, die cassant durven zijn tegenover een klas. Toen ik pas minister was, had ik een kabinetschef die uit de administratie kwam. Een fantastische man, maar als ik hem in het begin vroeg waarom hij dingen op een bepaalde manier deed, antwoordde hij: ‘Omdat we dat altijd zo gedaan hebben.’ Daarvoor doe ik niet aan politiek, zei ik dan. Je moet out of the box durven te gaan, en zeker de jeugd. Niet alleen wat is, maar ook wat kan zijn: daar draait het om.

2 LEES BORDERLINE TIMES VAN DIRK DE WACHTER (2012)

Dit boek moet je lezen als je de samenleving van vandaag wilt doorgronden. Met scherpe pen beschrijft psychiater Dirk de Wachter hoe onze maatschappij collectief aan het borderlinesyndroom lijdt, wat ook de meest gestelde diagnose is in de psychiatrie. Er is veel eenzaamheid, stelt hij, steeds meer mensen hebben moeite om tot duurzame relaties te komen. Dat komt door de individualistische tijd waarin we leven. We zetten hoog in op autonomie en zelfontplooiing en de keerzijde daarvan is dat we niet meer tot wezenlijke verbondenheid komen en vereenzamen. Ik ben het hartsgrondig eens met de analyse van De Wachter en onderschrijf volmondig het belang dat hij hecht aan waarachtig menselijk contact. Ik vind het nu voor jongeren veel complexer en moeilijker om op te groeien dat toen ik jong was, ondanks alle kansen die er zijn. Mijn leven was relatief eenvoudig op mijn achttiende. Vandaag gaat alles zo snel, de keuzestress onder jongeren is veel groter. Ik vind dat ze er goed aan zouden doen om eens stil te staan bij de rush waarmee we onszelf door het leven jagen.

3 LEES NIETZSCHES TRANEN VAN IRVIN D. YALOM (1992)

Irvin D. Yalom is een Amerikaanse psychiater van Russische origine. Ik ben een groot fan van zijn werk, ik heb zowat al zijn boeken gelezen. Deze roman speelt zich af op het einde van de 19e eeuw. De bekende filosoof Friedrich Nietzsche loopt met zelfmoordplannen rond wegens een stukgelopen relatie. Dokter Breuer, een van de grondleggers van de psychoanalyse, moet hem van die wanhoop genezen maar zit zelf ook in een diepe crisis. Ze beginnen met therapeutische sessies. Langzaam maar zeker worden de rollen tussen de twee omgekeerd. Al sinds mijn studietijd ben ik geïnteresseerd in het leven en de ideeën van Nietzsche. Vooral zijn bekende motto – ‘leef zo, dat je wenst steeds opnieuw te leven. Hoe dan ook, je zult steeds opnieuw leven’ – inspireert me. Wat Nietzsche daarmee wil zeggen is dat je van elke dag, of die nu goed of slecht is, een dag moet maken die je opnieuw zou willen beleven. Concreet toegepast in een relatie bijvoorbeeld: hoed je ervoor om te lang ruzie te maken of te blijven hangen in negatieve emoties, probeer de conflicten in een context te plaatsen zodat het een dag wordt die je wilt herbeleven. Yalom heeft de ideeën van Nietzsche toegankelijk gemaakt voor een groot publiek. Zijn boeken lezen makkelijk en zitten boordevol mooie gedachten.

4 LEES DE ONDRAAGLIJKE LICHTHEID VAN HET BESTAAN VAN MILAN KUNDERA (1984)

Ik heb de film vier keer gezien en het boek drie keer gelezen en iedere keer heb ik ervan genoten. Dit boek speelt zich af in het artistieke en intellectuele milieu rond de Praagse Lente. De Russische inval in Tsjecho-Slowakije in 1968 zet de levens van vier jonge mensen op hun kop en dwingt hen om politieke en morele keuzes te maken. Wat ik zo bijzonder vind aan deze roman, naast het historische kader, is dat de vier hoofdpersonages zo verschillend reageren op dezelfde omstandigheden. Dit boek gaat voor mij over de valkuilen die in menselijke communicatie zitten, hoe makkelijk ruzies en conflicten kunnen ontstaan door verschillende interpretaties van wat uitgesproken wordt. Ik vind het belangrijk dat jongeren daar inzicht in krijgen, dan passen ze misschien hun woordenschat wat aan als ze met een ander in de clinch gaan.

5 BEKIJK DE TV-SERIE BORGEN

Een cultserie op mijn kabinet, over de Deense politiek. Wat er zo herkenbaar aan is? De strijd, de interne partijdiscussie, de manier waarop dingen in de media gezet worden en hoe politieke realiteit en perceptie soms totaal verschillend zijn. Ook de impact van een carrière op het gezinsleven komt er genuanceerd in tot uiting. Ik vind niet dat Borgen een negatief beeld schetst van de politiek. Het hoofdpersonage, de charismatische Birgitte Nyborg die in de eerste reeks opklimt tot Deens premier, maakt zich los van haar politieke vaders en moeders en vaart haar koers. Ze maakt haar eigen keuzes, waardoor ze ook voor een stuk verliest. Dat vind ik sterk. Ik heb zelf geen politieke stamboom, ik ben in de politiek gerold, maar ik vind van mezelf dat ik het niet zo slecht doe. Wat erg mooi uit de serie naar voren komt, is dat je in jezelf moet geloven. Sowieso hou ik van de Deense tv-drama’s. The Bridge bijvoorbeeld, over een vrouwelijke politie-inspecteur met asperger, hebben mijn man en ik op een dag en een nacht uitgekeken, in één ruk.

6 LEES RECHTVAARDIGHEID VAN MICHAEL J. SANDEL (2010)

Michael Sandel is een Amerikaans politiek filosoof die doceert aan de Harvard. Zijn colleges over rechtvaardigheid staan op YouTube en werden al door mensen over de hele wereld bekeken. Dit boek vormt er de neerslag van. Sandel toont aan dat rechtvaardigheid geen vaststaand en ethisch neutraal concept is, maar mee-evolueert met de tijd en de maatschappij waarin we leven. Hij verkent het begrip aan de hand van wat bekende filosofen zoals Aristoteles, Immanuel Kant en John Rawls er door de eeuwen heen over geschreven hebben. Voor mij is dit boek een opfrissing van mijn kennis van de grote filosofen en ook een belangrijke toetssteen voor mijn politieke werk. Sandel wijst erop dat politiek – wat soms lijkt te verworden tot een soort management – in de eerste plaats moet draaien om de morele vraag wat rechtvaardig is. Politici misbruiken het woord rechtvaardigheid soms. Het is een containerbegrip waar we, afhankelijk van de situatie, onze eigen invulling aan geven. Dit boek is een slijpsteen voor de geest, het helpt me om mijn eigen positie te bepalen. In de discussie over fiscale rechtvaardigheid, bijvoorbeeld, of in het debat over de gelijke onderwijskansen.

7 LACH MET JEZELF

Ik vind het cruciaal in het leven om te kunnen lachen. Ons land heeft een aantal top-cartoonisten. Karl Meersman is een van hen. Ook Marec vind ik super. Voor mijn verjaardag heb ik van mijn medewerkers het origineel van een cartoon gekregen uit De Standaard, van de hand van Jonas Snaet. Hij stond bij een peiling naar de populairste politici. Zo geestig. Je ziet Maggie (De Block, nvdr) op een brommer naar de eindstreep rijden, Kris (Peeters, nvdr) zit op zijn koersfiets en ik ben gewoon aan het lopen. Je moet erg intelligent zijn om goeie cartoons te kunnen tekenen. Voor mij werken ze relativerend. Ik zie soms kanten van mezelf uitvergroot in cartoons waar ik me nauwelijks bewust van was.

8 BEKIJK KOYAANISQATSI – LIFE OUT OF BALANCE (1982)

Het is geen conventionele film met verhaal, personages en dialoog, maar een aaneenschakeling van louter beelden, briljant ondersteund door muziek van de hedendaagse componist Philip Glass. Ik heb de film een paar keer in de bioscoop gezien toen ik nog studeerde. Hij begint met trage beelden en versnelt daarna steeds meer. Regisseur Godfrey Reggio doet je nadenken over de relatie tussen mens, natuur en technologie en stelt op een filosofische manier de vraag waar het allemaal heen moet. Je ziet bijvoorbeeld hoe we op aarde evolueren van een kleine wereldbevolking naar miljarden mensen die allemaal moeten eten en drinken en zich op de fastfood storten. Koyaanisqatsi maakt deel uit van een trilogie, samen met Powaqqatsi (1988) en Naqoyqatsi (2002). De titels zijn ontleend aan het Hopi, de oorspronkelijke taal van een groep Indianen uit Arizona. Koyaanisqatsi betekent ‘leven uit balans’, Powaqqatsi ‘leven in transformatie’en Naqoyqatsi ‘leven als oorlog’.

9 BEKIJK INCEPTION (2010)

Inception gaat over mensen die op het idee gekomen zijn om andermans brein binnen te dringen, daar hun dromen te stelen en zo hun levens en de keuzes die ze maken te beïnvloeden. Het lijkt een banaal verhaal, maar het is in wezen een diep filosofische film die de relativiteit van de tijd aantoont. Terwijl je droomt, kun je een heel mensenleven beleven, maar in werkelijkheid heb je misschien maar twee uur geslapen. Ik ben gefascineerd door de tijd, dat is het enige wat volstrekt onomkeerbaar is. De tijd is ook ongenadig. Ik ben nu 48, dat is nog jong, maar ik heb altijd tijd te kort. Ik besef dat er maar iets kleins moet gebeuren om de tijd die me nog rest drastisch te beperken.

10 BEKIJK MOMENTS BEFORE THE FLOOD VAN CARL DE KEYZER (2012)

Tot vorig jaar was ik als minister bevoegd voor de kust en deze foto’s spreken me enorm aan. Vier jaar lang reisde de Gentse fotograaf Carl De Keyser de Europese kusten af, van het Hoge Noorden in Scandinavië tot de Griekse eilanden in het zuiden. Op zijn foto’s is er eigenlijk niets te zien, dat zegt hij zelf. Je moet er met een speciale bril naar kijken en je indenken dat er over luttele minuten een metershoge vloedgolf over de landschappen zal gaan die hij gefotografeerd heeft. Ik heb dit boek van Carl De Keyzer zelf gekregen omdat ‘mijn’ kust er ook in staat, het bevat een foto van de pier van Blankenberge. Fotografie is voor mij kunst met een grote K. Ik maak zelf ook voortdurend foto’s, weliswaar met mijn iPhone, maar ik probeer dat toch secuur en doordacht te doen. Moments before the flood is prachtig gemaakt, hoe De Keyzer zijn momenten weet te kiezen, hoe hij er zo veel emotie in weet te leggen. Zijn beelden tonen het cyclische van de natuur aan. Ik zie er niet alleen de ramp in die ons elk moment kan overkomen, maar ook de bewegingen van eb en vloed.

11 BEWANDEL DE CAMINO NAAR SANTIAGO DE COMPOSTELLA

Een paar jaar geleden heb ik samen met mijn man een stukje van de pelgrimsroute naar Santiago afgelegd. Het moment waarop we aankwamen op het plein in Compostella zal me altijd bijblijven. Je ziet er mensen die ziek zijn, die een zware strijd hebben geleverd, die op zoek zijn naar onthaasting. Iedereen komt daar aan met een verhaal, mensen beginnen er spontaan met elkaar te praten. Ze zoeken naar begrip bij anderen. Wij waren er ook voor een reden, maar dat is persoonlijk. Zeker als je gelovig bent, en ik ben dat wel, laat die aankomst in Santiago je diep ontroerd achter. Op weg ernaartoe kwamen we overigens in een heerlijk inktvissenfestijn terecht. We hadden honger, ik heb er zo veel gegeten dat ik maandenlang geen calamares meer kon zien. (lacht)

Voor mij zijn dat soort momenten onbetaalbaar: ik kan in het buitenland vrij anoniem aanschuiven aan lange tafels tussen het volk. Je zit er dicht bij elkaar, de gesprekken met onbekenden komen vanzelf. Ik ben zo ook al een paar keer beland op het Fête des Crabes in het Noord-Franse Audresselles. Fruits de mer eten is voor mij een symbool voor traagheid. Je hebt er je werk mee, je moet er de tijd voor nemen. Lekker eten is voor mij iets wat het utilitaire ver overstijgt, het brengt verbondenheid tot stand.

12 LEES DE LAATSTE TAFEL VAN WIM KAYZER (2014)

Een kernfysicus ontdekt dat hij een hersentumor heeft en beschrijft heel minutieus de aftakeling bij zichzelf, hoe hij met vrienden omgaat, hoe hij paniekt en raad zoekt. Wim Kayzer heeft een bijzondere schrijfstijl, zijn zinnen zijn vaak hele bladzijden lang. De sterfelijkheid houdt me wel bezig. Ik heb een vrij grote levenslust, ik denk dat iedereen dat wel ziet, maar ik ben toch al met de dood geconfronteerd. Mijn ouders hebben allebei een vrij ernstige kanker gehad. Mijn vader heeft op het randje van de dood gezweefd, mijn moeder heeft borstkanker gehad. Ik heb zelf een verhoogd risico. Twee jaar geleden dacht ik dat het mijn beurt was. Ik had een knobbeltje bij mezelf ontdekt en dacht dat ik een vogel voor de kat was. Gelukkig bleek het goedaardig, maar ik heb twee dagen wel die doodsangst gevoeld. Dat was heftig, maar het overkomt elke dag zo veel mannen en vrouwen. Dat besef van vergankelijkheid ken ik wel, maar het drukt niet op me. Het zet me ook niet aan tot minder werken, integendeel. Het stimuleert me wel om ook in zeer moeilijke omstandigheden te proberen te genieten en mijn dagen niet te laten verknoeien door hinderpalen op mijn pad.

DOOR ILSE DEGRYSE