Gent viert voor de vierentwintigste keer zijn filmfeest. Een greep uit het weelderige aanbod van een twaalfdaagse marathon.

Het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen-Gent biedt weerom voor elk wat wils : films over strippende staalarbeiders uit Yorkshire, rouwende Engelse vorstinnen en opgejaagde Chinese homo’s. Programmator Walter Provo zag afgelopen jaar op allerlei internationale festivals zo’n driehonderdvijftig speelfilms en selecteerde er een honderdvijftig voor deze vierentwintigste editie.

Daar zijn vanzelfsprekend klinkende namen bij : nieuwe films van David Mamet, Abel Ferrara, Shohei Imamura en Atom Egoyan.

Maar er is ook het regiedebuut van Michel Piccoli (?Alors, voilà !?), de langverwachte eerste DreamWorks-productie (?The Peacemaker?) en de nieuwste tekenfilm van Disney (?Hercules?) als traditionele afsluiter. Er zijn films met grote sterren en obscure rariteiten, gegarandeerde cultfilms en volkse komedies, ascetische toppers voor veeleisende cinefielen en avant-premières van het betere Hollywoodwerk, retrospectieves van de heksenjacht in Hollywood en een greep uit films die met censuur te kampen hadden.

Hoe te kiezen uit dit overladen menu ? Voor wie op veilig wil spelen, zijn er de avant-premières, de films van grote namen en de elders bejubelde en bekroonde films. Wie avontuurlijk is aangelegd, gaat het best die films bekijken die na vertoning meteen terugkeren naar hun land van herkomst en hier zelden of nooit meer zullen te zien zijn. Een nuttige tip : koop de onmisbare catalogus, check de generiek en kies er die films uit die nog geen distributeur hebben in ons land. De meeste van die ontdekkingen vallen te sprokkelen in Studio Skoop ; de Decascoop-megabioscoop blijft het epicentrum van het filmfeest, terwijl u voor de klassiekers (?Geheugen van de Film?) in zaal Sphinx terecht kan.

Hieronder een greep uit het programma. De films zijn gerangschikt volgens de dag dat ze op het festival worden vertoond en zijn geplukt uit de diverse secties.

Steven Spielberg wordt overal geprezen als een superregisseur, maar aan ?The Lost World?, het overbodige vervolg op ?Jurrasic Park?, valt dat niet te merken. Toegegeven, er zit in de verdere avonturen van op hol geslagen T-rexen één schitterend geregisseerde en dito gesneden scène een cliffhanger scène om alle vorige cliffhanger scènes te overtreffen. Wat daar rond hangt is pure onzin, abominabel geacteerd, stomvervelend en vaak ronduit ridicuul (zoals de ?King Kong?-achtige finale in San Diego). De ecologische boodschap en de ?family values? subtekst is even hypocriet als idioot.

Gelukkig geeft deze vooropeningsfilm (6.10) niet de toon aan van dit festival, dat het niet moet hebben van het allerdomste Hollywoodgeweld waarvan ?The Lost World? een bedenkelijk summum is.

ROYALE SOAP OPERA

Tot grote ergernis van de Chinese autoriteiten, maakt Zhang Yuan in ?East Palace, West Palace? gewag van het bestaan van een, uiteraard zwaar onderdrukte, homoseksuele subcultuur in Beijing. Een jonge schrijver wordt door de politie opgepakt in een park waar homo’s elkaar treffen. De film is één lange confrontatie tussen de jongeman en een homofobe politieman. ?East Palace, West Palace? was oorspronkelijk een toneelstuk, door Zhang Yuan ook opgevoerd in België. Op de beginscènes na speelt alles zich ook af in éénzelfde ruimte : een leeg politiecommissariaat. Wat deze film, gezien het land van afkomst, zo gewaagd en provocerend maakt, is niet zozeer de uitgangssituatie als wel het troebele van de confrontatie tussen een wetsovertreder en een wetsdienaar. De interesse van de flik voor zijn slachtoffer is meer dan beroepsmatig, terwijl de arrestant op zijn beurt zijn bewaker probeert te verleiden. De ondervraging groeit uit tot een gekwelde bekentenis van de andere partij met de allure van een meester-slaaf duel in oosterse Jean Genet-stijl.

De naam Queen Victoria is bijna synoniem voor emotionele (en seksuele) repressie, maar in de royale soap opera ?Mrs. Brown? zien we dat het allemaal niet zo simpel is. Regisseur John Madden brengt hier een scrupuleus verslag van de intieme band tussen de langst regerende monarch en haar koppige Schotse dienaar John Brown (Billy Connolly). Na de dood van haar gemaal, prins Albert, is de koningin ontroostbaar. Er komt maar geen eind aan haar rouwproces tot Brown haar geliefde witte pony van het Schotse buitenverblijf Balmoral naar het kasteel van Windsor brengt. Tijdens haar lange wandelingen met de afwisselend nederige en arrogante paardrijder, krijgt ze weer smaak in het leven. De platonische relatie zorgt ook voor de nodige politieke spanningen. De vertolkingen zijn vorstelijk, vooral van Judi Dench als de koningin die smalend Mrs. Brown wordt genoemd.

Na ?Un delitto Italiano? is ?Nerolio? al de tweede film over het leven en vooral de dood van de aanbeden en verguisde Pier Paolo Pasolini. De Siciliaanse cineast Aurelio Grimaldi maakte een veel complexere en meer gedurfde film dan het braaf docudrama van Marco Tullio Giordana. Grimaldi toont in lumineuze zwart-wit beelden en in een strenge structuur drie fragmenten uit het leven van de kunstenaar en laat het aan de toeschouwer over om zelf de connecties te maken. Het langste centrale deel toont hoe de dichter-filmmaker (Pasolini wordt nooit bij naam genoemd) zich om de tuin laat leiden door een jonge student die beweert een thesis over zijn werk te maken. Dit is lang geen heiligenportret : de manier waarop Pasolini elke nacht op zoek gaat naar seks en zich aan de plaatselijke jongens verlustigt, wijst op de dubbele moraal van een communistische intellectueel die voortdurend de exploitatie van het onderproletariaat aankloeg.

Er zijn minstens twee genres waarin de Britten uitblinken : eigentijdse sociale komedies en historische drama’s. ?The Full Monty? speelt in de Noord-Engelse industriestad Sheffield, dat beslist betere tijden heeft gekend. Een groepje bevriende staalarbeiders ontdekt een originele manier om werkeloosheid, schuldenlast en verlies van zelfrespect te lijf te gaan. Om hun belabberde financiële situatie op te krikken, besluiten ze hun eigen Chippendale show op te voeren. Op discohits van de jaren zeventig studeren ze een striptease in. Fysiek wegen ze niet op tegen hun professionele voorbeelden, maar met de belofte dat ze ook ?the full monty? zullen gaan (ook de slip wordt uitgetrokken), moeten ze toch de lokale vrouwen kunnen inpakken. Net als het verrassend spektakel wordt ook deze film van Peter Catteneo beslist een crowd-pleaser. Het is een mooi voorbeeldje van hoe uit sociale ellende een opbeurende fabel te maken die nooit zijn greep op de realiteit verliest.

RAMMELENDE KARIKATUUR

?Ghosts From the Past? is een staaltje van bijzonder goed bedoelde slechte cinema. Dertig jaar nadat de moordenaar van een zwarte burgerrechtenactivist uit het zuiden vrijuitging, wordt de schandelijke zaak heropend en probeert een advocaat (Alec Baldwin) uit Mississippi de dader veroordeeld te krijgen. Je moet al een heel slecht regisseur zijn om uit een op ware feiten gebaseerde, sensationele rechtszaak een oervervelende film te maken die ons volledig koud laat. Rob Reiner is inderdaad die regisseur. Dit is een ongelofelijk saaie, levenloze geschiedenisles, gedebiteerd door een filmmaker die ons knock out probeert te slaan met zijn morele verontwaardiging. De anders zo betrouwbare James Woods is een rammelende karikatuur (meestal bedolven onder de make-up) als de racistische boef zonder berouw.

?Nowhere? is de Gregg Araki-versie van ?Beverly Hills 90210?. We zien een dagje (en vooral een nachtje) uit het leven van de achttienjarige Dark Smith (James Duval) in het zonovergoten of met neon besprenkelde inferno van Los Angeles. De meeste jongelui die in deze episodische kroniek defileren zijn even onweerstaanbaar als gedoemd. Er is overvloedig sprake van wat de Amerikanen zo mooi eufemistisch ?polymorfe perversiteit? noemen, maar desondanks bewaren de naar liefde hunkerende jongens en meisjes op een rare manier hun onschuld. Zoals ook de nihilistische toon de aanstekelijke vitaliteit van de film niet in de weg zit. Tiener-levensangst kreeg zelden zo’n verrukkelijke vorm als in dit superkleurrijk pop-art epos.

De Armeense Canadees Atom Egoyan heeft het in ?The Sweet Hereafter? over de naweeën van een fataal schoolbusongeval, waarbij nagenoeg alle kinderen uit een besneeuwd Canadees stadje om het leven komen. De ouders proberen zo goed als het gaat de wonden te helen, maar het rouwproces wordt door een indringer verstoord. Blijkt dat deze advocaat (Ian Holm) niet alleen de beproefde ouders komt aansporen tot het indienen van schadeclaims, maar dat hij zijn beroep dat sterk gelijkt op dat van ?The Adjuster?, een vorige film van Egoyan ook gebruikt om zijn eigen demonen te bezweren, met name de vervreemding van zijn drugsverslaafde dochter.

Dit is Egoyans versie van een rampenfilm : de catastrofe wordt op een afstandelijke manier getoond, het gaat erom hoe de overlevenden met het verlies leren leven, hoe de schadeclaim de hechte gemeenschap uit elkaar drijft en hoe een meisje door een leugen tegen haar ondraaglijke gezinssituatie (incest) in opstand komt en de verdeeldheid ongedaan maakt. Egoyan weeft op een meesterlijke manier tijdszones door elkaar en zijn gedragen stijl en metaforische allusies geven aan het verhaal het gewicht van een Griekse tragedie.

JAPANSE VETERAAN

In de opbeurende dramatische komedie ?Brassed Off? klampen mijnwerkers uit Yorkshire zich met de moed der wanhoop vast aan hun fanfarekorps, terwijl de eigenaars de sluiting van de mijn voorbereiden. Schrijver-regisseur Mark Herman ventileert scherpe kritiek tegen de genadeloosheid van de Tories in het economisch zwaar geteisterde Groot-Brittannië anno 1990. Wat begint als een farce, eindigt met een uitbarsting van politiek ongenoegen. Herman zet zijn ouderwets aandoend links bewustzijn tot het uiterste door en dat maakt van ?Brassed Off? in deze apolitieke filmdagen een zeldzaam politieke publieksfilm. Prima vertolkingen van Pete Postlethwaite als de onverstoorbare bandleider, en van nieuw romantisch idool Ewan McGregor als de jonge vrijgezel die verliefd wordt op de enige vrouw (Tara Fitzgerald) in het korps, tot blijkt dat ze voor de bazen werkt.

?Unagi? (?The Eel?) van de Japanse veteraan Shohei Imamura begint met de bloederige moord van een ambtenaar op zijn ontrouwe vrouw. In de rest van de film probeert de acht jaar later vrijgekomen man een keurig bestaan op te bouwen en elke vorm van agressie te vermijden, terwijl hij door een ex-medegevangene het bloed van onder de nagels wordt getergd. De film begint somber en heftig en klaart geleidelijk op, tot er een optimistisch en ontroerend liefdesverhaal te voorschijn komt.

?De Smaak van kersen? van de grote Iraanse cineast Abbos Kiarostami eindigt verrassend met een film-in-de-film finale. Zo geeft de regisseur een open einde aan zijn parabel over een man die zelfmoord overweegt. Deze magistraal simpel in beeld gezette film bestaat hoofdzakelijk uit de pogingen van de zelfmoordenaar om iemand te vinden die hem wil helpen begraven. Met zijn auto rijdt hij op de stoffige heuvelwegen boven Teheran, klampt voorbijgangers aan met zijn ongewoon verzoek. Weer eens maakte Kiarostami een film waarin geen woord, gebaar of beeld te veel is. Noem het gerust sjofel minimalisme, maar er gaat een wonderbaarlijke kracht van uit.

?Marius et Jeannette? is een hedendaags liefdessprookje dat speelt in een volkswijk in het noorden van Marseille. Het is een opvallend luchtige film, met personages om van te houden een unicum in de hedendaagse filmerij waarin de sociale utopie in een mild mediterraan Brechtiaans sausje wordt gegoten. Regisseur Robert Guédiguian vindt het sappig zuiders naturalisme terug van Marcel Pagnol en de sociale strijdlust van de populistische prenten ten tijde van het Volksfront, de films van Jean Renoir en Jean Becker.

EEN BEELDENSTOET

?Cavafy? is een wat houterig maar fraai in beeld gezet prentenboek over het leven van de gelijknamige moderne Griekse dichter, die ook de Griekse beginselen was toegedaan. Zijn homo-erotische beelden en fantasieën (schroomvallig gevisualiseerd) inspireerden zowel Lawrence Durell bij het schrijven van zijn ?Alexandra Quartet? als het werk van de schilder David Hockney. Cavafy krijgt aan zijn sterfbed het bezoek van een jonge biograaf, wat bij de dichter een hoop herinneringen losweekt die regisseur Yannis Smaragdis in een nogal academische beeldenstoet tot leven wekt.

Bruno Barreto, ooit aan de basis van het grootste internationaal succes van de Braziliaanse cinema, woont en werkt nu al enkele jaren in de States (hij is er getrouwd met Spielbergs ex, Amy Irving). Dit is zijn comeback naar zijn moederland ook aan te zien : ?Four Days in September? is even efficiënt, maar ook even onpersoonlijk in beeld gezet als de betere weekendfilm van Amerikaanse makelij. Het is het waar gebeurde verhaal van de ontvoering in 1969 van de Amerikaanse ambassadeur in Brazilië, Charles Elbriek (een uitstekende Alan Arkin) door een groepje jonge gauchisten één van die groentjes is nu een gereputeerde politicus, leider van de groenen. We hebben het allemaal al eens eerder gezien, maar de karakters zijn knap getypeerd, de terroristen zijn voor een keer geen karikaturen en de spanning wordt gestaag opgevoerd. ?Four Days in September? doorstaat de vergelijking met de betere politieke thrillers van Costa-Gavras.

De Oostenrijkse regisseur Michael Haneke schokte het festival van Cannes met ?Funny Games?, een controversiële bespiegeling over geweld. We zien hoe een keurig gezinnetje in hun afgelegen vakantiehuis aan een meer wordt gegijzeld, psychologisch gefolterd en koelbloedig vermoord door twee jonge psychopaten van wie de motieven compleet in het duister blijven. Hanekes benadering van dit fait-divers is afstandelijk en niet exploitatief. Hij zet de vaak ondraaglijke feiten op een rijtje. Wat het nog onthutsender maakt is dat Haneke dit inblikt als een platte tv-film, al wordt dit parti-pris sluw ondergraven door desoriënterende vervreemdingstechnieken, waarmee de regisseur van ?Benny’s Video? en ?71 Fragmente? het hele proces van het kijken naar geweldfilms in vraag stelt. Hij noemt zijn provocerende film dan ook geen thriller maar een film over thrillers.

De Egyptische veteraan Youssef Chahine reconstrueert in zijn historisch fresco ?Le Destin? (ook ?Al Massir?) het leven van Averroes, de Arabische filosoof uit de twaalfde eeuw. Naast de tribulaties van de patriarch in Andalusië tijdens de Arabische overheersing, krijgen we ook het wedervaren van een reeks jonge discipelen en rebellen. De film groeit uit tot een nogal didactische fabel over het gevaar van het fundamentalisme en de noodzaak om elke vorm van fanatisme te bestrijden. Een hymne ook aan de verdraagzaamheid, de vrije meningsuiting, de vrije keuze van religie en de culturele diversiteit. Deze film over het verwerven en verspreiden van kennis werd gemaakt door een onvermoeibare epicurist, wat te merken is aan de sensualiteit, de muzikaliteit en de kleurenpracht van zijn volksvertelling in traditionele stijl. Subtiele verwijzingen naar de situatie in Algerije en Chahines eigen moeilijkheden met de Egyptische censuur liggen voor het grijpen. Een moedige film.

DE TORTELDUIFJES

De titel van de nieuwe film van Nick Cassavetes, ?She’s So Lovely?, verwijst naar een Cole Porter-song (?She’s De-Lovely?), maar de stemming komt veeleer uit een Tom Waits-song. Het is een psychologisch drama waarin de psychologie kant noch wal raakt, het echtpaar Sean Penn en Robin Wright zich gretig in het miserabilisme wentelt en inzake over-acting elkaar probeert de loef af te steken. Het verhaal : aan de amour fou tussen twee misfits komt brutaal een einde als hij (Penn) na een geweldpleging in een psychiatrische inrichting wordt gestopt. Alsof er niets is gebeurd, nemen de tortelduifjes de draad weer op wanneer hij tien jaar later weer op vrije voeten komt en zij (Wright) gelukkig is getrouwd (met John Travolta) en moeder van drie schattige kinderen. Nick Cassavetes maakt er zelf een familiezaakje van : hij laat zijn moeder Gena Rowlands even opdraven en erfde het scenario, maar helaas niet het talent, van zijn vader John Cassavetes.

Matthew Modine speelt in het nieuwe vluggertje van Abel Ferrara een drank- en drugsverslaafde filmster die aan geheugenverlies lijdt en vreest dat hij zijn zwangere fiancée (Béatrice Dalle) heeft vermoord. Amnesie is trouwens niet het enige ?film noir?-motief in ?The Blackout? ; ook de drie vrouwentypes verwijzen naar het genre : femme fatale, slachtoffer en madonna. Die laatste rol is meteen het bioscoopdebuut van supermodel Claudia Schiffer. Haar personage wordt door Modine vergeleken met een ?health food store?, wat zeker in een script van Ferrara niet als compliment bedoeld is. De agonie van de gefolterde ster wordt doorsneden met videosensaties, modeshows, videoclips en pornostandjes, meestal geënsceneerd door demonische ceremoniemeester Dennis Hopper. De scènes die in Miami spelen, werden opgenomen in het door Philippe Starck gedecoreerde Delano hotel in South Beach, wat aan deze bevreemdende nachtmerrie ook een bedrieglijk verblindend designerpatina geeft.

Patrick Duynslaegher

24ste Internationaal Filmfestival van Vlaanderen-Gent. Van 7 tot 18/10 1997. Voor alle praktische informatie is er de Knack Special die 50 frank kost. Info : 070/22.20.20.

Nowhere : polymorfe perversiteit.

Brassed Off : een zeldzaam politieke publieksfilm.