Het wemelt van de hommages aan de legendarische regisseur, maar krijgen we ooit nog een nieuwe film van Kubrick te zien ?

DE legendarische regisseur van ?2001?, ?A Clockwork Orange? en ?Barry Lyndon? maakt zelf nog nauwelijks films, maar zijn uitstraling in debioscoop is groter dan ooit tevoren.

De Stanley Kubrick-mythe manifesteert zich enerzijds door de nieuwsgierigheid en wilde speculaties rond zijn filmplannen en anderzijds door de sterke invloed die hij op talrijke moderne filmmakers uitoefent.

Al jaar en dag wemelt het van de hommages door collega-cineasten. Bepaalde Kubrickiaanse effecten zijn inmiddels dood geparodieerd. Met name het gebruik van de klassieke muziek van Richard en Johan Strauss in ?2001 : A Space Odyssey? (1968) om de majestatische sensatie van tollende ruimteschepen te verbeelden. Op Internet vind je dan ook een waslijst van een vijftiental films waarin aan Kubrick wordt gerefereerd, van Bob Fosses ?All That Jazz? tot François Truffauts ?Vivement Dimanche?.

Wat bewijst dat Kubrick meer dan welke hedendaagse regisseur beelden, scènes, cinematografische concepten heeft gecreëerd die niet meer weg te denken zijn uit de wereld waarin we leven en die inmiddels tot het collectief bewustzijn behoren. Hoeft het te verbazen dat toen Ronald Reagan vroeg om een kijkje te kunnen nemen in de echte War Room van het Pentagon, hij ontgoocheld was dat de zaal niet leek op Ken Adams filmset voor de nucleaire nachtmerrie ?Dr. Strangelove? ?

De jongste maanden valt er een concentratie aan Kubrick-hommages te noteren. Soms gaat het om niet meer dan een knipoog, zoals in ?Clueless?, de zoveelste parodie op het visueel leitmotief in ?2001? de mysterieuze monoliet is nu een GSM. Maar in een aantal andere films reikt de invloed van Kubrick veel verder.

Vooral ?A Clockwork Orange? (1971), waarvan enkele jaren geleden in Londen een ophefmakende toneelversie werd opgevoerd, is een mijlpaal voor menige Britse filmer. Het zijn helaas niet alleen filmmakers die deze visionaire prent nabootsen : het lukraak geweld van de futuristische nozems die toevallige voorbijgangers met honkbalknuppels te lijf gaan, werd enkele maanden geleden op een spectaculaire manier geïmiteerd door straatbenden uit Los Angeles.

Maar hier hebben we het dus over de artistieke navolgers. Neem nu ?The Young Poisoner’s Handbook? van Benjamin Ross. De manier waarop de jeugdige gifmenger in de gevangenis door een psychiater wordt omgeturnd tot een jongmens met moreel bewustzijn, roept echo’s op aan de conditionele reflextherapie ( Ludovico treatment) waarvoor Alex als proefkonijn wordt gebruikt in Kubricks geruchtmakende Anthony Burgess-verfilming. Het provocerend Schots drugsdrama ?Trainspotting? (begin september in de bioscoop) als de ?Clockwork Orange? van de jaren negentig bestempelen, was meer dan een sluwe zet van de reclamejongens. Er schuilt ook een stuk waarheid in de hype. Regisseur Danny Boyle verwijst in zijn beeldkaders, geometrische camerabewegingen en felgekleurde pop-art decors meermaals naar de stilistische keuzes in Kubricks visionaire fabel.

LOLITA.

Wie dezer dagen ?Twister? gaat zien, zal aangenaam worden verrast door de schitterende manier waarop Jan De Bont in dit epos over natuurgeweld een hommage aan ?The Shining? weet te integreren. In een drive-in bioscoop in Oklahoma wordt onder de blote sterrenhemel ?The Shining? vertoond. Maar net wanneer Jack Nicholson totaal uit de bol gaat en met de bijl achter vrouw en kind aangaat, barsten de tornado’s los. Er is een prachtig shot van een apocalyptische hemel met rechts op de voorgrond het filmdoek waarop we een demonische Nicholson op de deur zien bonken waarachter Shelley Duvall zich barricadeert. Het beeld is zo gekadreerd dat het net lijkt alsof Jack aan de poort van de hemel of van de hel ? aanklopt.

De meest ingenieuze Kubrick-hulde is te bewonderen in ?Mission Impossible? (van eind oktober af in de zalen) van Brian De Palma. Ze is veel indirecter dan De Palma’s geëlaboreerde pastiches van Hitchcock (in de meeste van zijn vroege thrillers) of zijn nieuwe versie, in ?The Untouchables?, van de trappenscène in Eisensteins ?Pantserkruiser Potemkin?.

Op het eerste zicht lijkt de scène in ?Mission Impossible?, waarin Tom Cruise inbreekt in de centrale computer van het hoofdkwartier van de CIA, een hightech versie van de diamantroof via het dak in ?Topkapi? van Jules Dassin. Om de computer te kunnen kraken, wordt Cruise aan stalen draden in de zwaar beveiligde kluis neergelaten. Hij klaart de delicate klus in totale stilte, alsof hij rondzweeft in de ruimte. Waardoor deze abstract aandoende roof gelijkenissen vertoont met de beroemde geometrische scène in ?2001? waarin Keir Dullea binnendringt in de geheugenbank van HAL 9000 en de computer ontmantelt.

Sommige verwaande regisseurs houden het echter niet bij allusies en zijn zo beroerd om zich middels een sequel of remake met de demiurg te willen meten. Zoals ook de sequel ?2010? (1984) van Peter Hyams een lachertje was te vergelijken met een moderne schilder die op een aanpalende zoldering van de Sixtijnse kapel een vervolgje schildert op de fresco’s van Michelangelo , zo is er ook weinig goeds te verwachten van een nieuwe versie van ?Lolita? die er in het najaar aankomt.

Oppervlakkig bekeken, is een remake van ?Lolita? voor de hand liggend : pas nu is de tijd rijp om de gesluierde roman van Vladimir Nabokov te verfilmen. Toen Kubrick het er vijfendertig jaar geleden op waagde, zag hij zich nog genoodzaakt om het leeftijdverschil tussen Lolita en Humbert te minimaliseren. Nabokovs nimfje van dertien (?Lolita, mijn levenslicht, mijn lendevuur, mijn zonde, mijn ziel. Lo-lie-ta?) werd gespeeld door de toen veel rijper ogende vijftienjarige Sue Lyon, waardoor het taboe van de pedofiele liefde ten dele werd omzeild. Maar zelfs al was de versie van Kubrick minder expliciet dan de roman van Nabokov die ook het script schreef , dan nog ging de regisseur de film in Engeland draaien om herrie met de toen nog almachtige Amerikaanse zedenbrigades te vermijden.

IJSKAST.

Hoe vrijgevochten het er nu aan toegaat, er is een regisseur van zeer goede huize nodig om met Kubrick te kunnen wedijveren. Vermoedelijk is Adrian Lyne, de man die ons ?Flashdance? en ?Indecent Proposal? schonk, niet tegen die taak opgewassen. Zoals het ook weinig waarschijnlijk is dat zelfs een acteur van het kaliber van Jeremy Irons kan tippen aan de magistrale prestatie van James Mason die het compromisloze, het wanhopige en het noodlottige van zijn amour fou onvergetelijk vertolkte.

Kubrick die in 1928 werd geboren in de Bronx, New York, vestigde zich in de jaren zestig in Engeland. Hij heeft het land in dertig jaar niet meer verlaten en leidt een waar kluizenaarsbestaan in zijn veilig voor de buitenwereld afgeschermd huis in Hertfordshire, dertig kilometer ten noorden van Londen. De regisseur is geobsedeerd door zijn privacy, mengt zich niet onder gewone stervelingen, neemt nooit het vliegtuig en woont nooit de premières van zijn eigen films bij (films van anderen draait hij in zijn eigen projectiezaaltje). Allemaal zaken die het mysterie rond zijn persoon alleen maar groter maken. In een recent nummer van Vanity Fair staat een intrigerend stuk over een oplichter die zich voor Stanley Kubrick uitgaf en zelfs journalisten van The New York Times wist te verschalken.

Zo intrigerend is de persoon van de regisseur dat er zelfs al een film werd gemaakt over Kubrick die een film draait : ?Strangers Kiss? (1984). Een speculatief verhaal van Matthew Chapman over de draaiperikelen van ?Killer’s Kiss? uit 1955, met Peter Coyote in de regisseursrol.

Maar hoe zit het nu met de langverwachte nieuwe film van de meester zelf ?

Eind vorig jaar kondigde Warner Bros. aan dat Kubrick voor rekening van de studio ?Eyes Wide Shut? zou maken, een in onze jaren gesitueerd verhaal over jaloezie en seksuele obsessie, met in de hoofdrollen Tom Cruise en Nicole Kidman. Zoals altijd zal Kubrick produceren en regisseren. Hij schreef het scenario in samenwerking met Frederic Raphael (scenarist van onder andere ?Darling? van John Schlesinger en ?Two For the Road? van Richard Lester). De opnamen moeten in september in Londen beginnen. En alsof het niet op kan, liet Warner in hetzelfde perscommuniqué ook weten dat Kubricks vorige project, de SF-film ?AI? (wat voor artificiële intelligentie staat) niet werd opgeschort, maar gewoon uitgesteld tot vlak na ?Eyes Wide Shut?. Het verhaal speelt in een toekomst waarin intelligente robots allerlei taken kunnen vervullen, het broeikaseffect de poolkappen deed smelten en vele grote steden, onder meer New York, verzwolgen zijn.

Kubrick stopte die filmplannen in 1991 zelf in de ijskast omdat hij beeldtrucages nodig had die met de toen bestaande special effects niet konden worden gemaakt. Danig onder de indruk van de technologie die Spielberg in ?Jurassic Park? gebruikte, ontvroor hij ?AI? weer. Maar dit keer gooide dus een tweede project, ?Eyes Wide Shut?, roet in het eten.

Hopelijk wordt het niet de zoveelste mythische film die nooit het daglicht zal zien zijn geplande superproductie over ?Napoleon? met Jack Nicholson blijft één van de grote droomprojecten uit de zevende kunst. Wie Kubricks reputatie kent, zal het nieuws van de twee snel op elkaar volgende films wel met een korreltje zout nemen hij maakte de voorbije dertig jaar immers maar vijf films. Toch zijn er twee redenen waarom de kans groot is dat ?Eyes Wide Shut? er toch komt.

Kubrick draaide sinds ?Full MetalJacket? uit 1987 geen film meer, maar hij werd vorige maand achtenzestig en zal zich dan ook moeten haasten om nog twee titels aan zijn filmografie te kunnen toevoegen. De tijd dat Hollywood kranige zeventigers en tachtigers ( Hitchcock, Cukor en Huston) hun gang liet gaan, lijkt definitief voorbij. Hoe groot zijn prestige ook mag zijn, voor de nieuwe generatie die met Tarantino dweept en voor wie Spielberg al een veteraan is, is hij een dinosaurus.

De tweede reden waarom ?Eyes Wide Shut? er moet komen, is puur economisch : supra-ster Tom Cruise heeft toegezegd en een plaatsje in zijn agenda vrijgehouden. De mascotte van de Scientology-sekte is voor de komende jaren natuurlijk al volgeboekt ; zelfs als ?Eyes Wide Shut? niet wordt gemaakt, zal Cruise zijn salaris van minimum tien miljoen dollar opstrijken. U begrijpt dat Warner zijn mythische huisregisseur zwaar onder druk zal zetten om over enkele weken achter de camera te gaan postvatten. Zodat we eind volgend jaar dan toch voor het lange wachten worden beloond.

Patrick Duynslaegher

Keir Dullea in 2001 : de ontmanteling van HAL 9000.

Tom Cruise in Mission Impossible : de computerkraak is De Palma’s eresaluut aan 2001.