Wordt ?Titanic? de ultieme rampenfilm, of brengt James Cameron twee studio’s tot zinken ? De duurste film aller tijden is in de maak.

Het verhaal is lang niet nieuw. De kolossale Hollywoodproductie waarvan de door tegenspoed geplaagde opnamen flink uit de hand lopen, het megabudget alarmerend de hoogte in schiet, de regisseur zich als een tiran gedraagt op de set tenzij het natuurlijk de grillige sterren zijn die onhandelbaar blijken. Met als gevolg dat de film maar niet af geraakt en de release herhaaldelijk wordt uitgesteld. De titels zijn begrippen geworden in Hollywood : ?Cleopatra? (dat Fox bijna ten val bracht), ?Heaven’s Gate? (dat United Artists inderdaad ten val bracht), ?Ishtar?, ?The Last Action Hero?, ?Waterworld?.

En nu kan daar alweer een titel aan toegevoegd worden : ?Titanic?. Met dit wezenlijke verschil : ?Titanic? zou best én een prima film én een overrompelend kassucces kunnen worden. Een langs alle kanten belaagde superproductie naar het box office paradijs loodsen is lang niet aan iedereen gegeven, maar als iemand het kan, is het Über-regisseur James Cameron (42), maker van de ?Terminator? films, ?Aliens? en ?The Abyss? (ook al een water-epos). Bovendien is Cameron ons na zijn debiele Arnold Schwarzenegger-komedie ?True Lies? een revanche schuldig.

De zes minuten lange lanceerfilm een kortere versie is dezer dagen in de bioscoop te zien ziet er inderdaad geweldig uit. Het zijn natuurlijk maar enkele luttele minuten, geplukt uit een kanjer van meer dan drie uur, maar je krijgt toch een idee van het concept van deze film. Verrassing : het ziet er meer uit als een kostuumepos van David Lean dan als ?The Poseidon Adventure?, de rampenfilm uit 1972 over het kapseizen van een oceaanreus.

Naar de eerste beelden te oordelen was Cameron natuurlijk ook wel geïnteresseerd in de ramp zelf : het onzinkbaar geacht superschip dat, nadat het op 14 april 1912, twintig minuten voor middernacht, in de North Atlantic tegen een ijsschots voer, kleine scheurtjes in de romp vertoonde, waardoor meer dan vijftig miljoen liter water het ruim instroomden. Op twee uur veertig minuten tijd verdween het schip in de golven en waren zowat 1.500 opvarenden verdronken.

Camerons aandacht gaat echter evenzeer naar het tot leven wekken van een voorbije wereld van verloren praal en luister het sterk gecompartimenteerde leven op een toen nog nooit geziene luxeboot met zwembad, Turkse baden, gymnastieklokaal en een eigen suite voor J.P. Morgan, miljardair en eigenaar van de scheepvaartmaatschappij die de Titanic beheerde (Morgan had het geluk zijn reservaties te annuleren). Cameron wil met zijn film de gedoemde grandeur vatten van een gepriviligieerde klasse society consultant Ken Marshall noemt ze ?de meest cosmopoliete, obsceen onverantwoordelijke kliek die de wereld ooit heeft gezien.?

GROTER REALISME

De regisseur, die zijn eigen special effects fabriekje Digital Effects heeft, werd zeker ook gestimuleerd door de technische en logistieke uitdaging. Met de middelen waar men nu over beschikt, kan de ramp met de Titanic natuurlijk met een veel groter realisme voor de lens getoverd worden dan toen de Britse studio Rank in 1958 de catastrofe reconstrueerde in ?A Night to Remember? naar de geliefde bestseller van Walter Lord (nu aan de vijfenzestigste herdruk toe).

Valt er hoe dan ook nog iets nieuws te vertellen over de legendarische scheepsramp die al in een symfonie, een Las Vegas dansrevue, eindeloze liedjes en gedichten, zeventien films, een twintigtal documentaires en minstens honderddertig boeken gedetailleerd uit de doeken werd gedaan ? Bovendien was de film over de bergingsoperatie, het catastrofale ?Raise the Titanic !? (1980), een van de meest beschimpte producties van het decennium geworden.

?Vorige films toonden het drama van wie in de reddingssloepen geraakte en wie niet,? zegt Cameron. ?Voor mij steekt het drama in wat er gebeurde met de mensen die de laatste twintig minuten op het schip hebben meegemaakt, toen alle reddingsboten vertrokken waren.? Om de toeschouwer te doen meeleven heeft hij een kapstok genomen die al honderden jaren zijn dienstbaarheid heeft bewezen. Cameron noemt zijn film dan ook ?Romeo and Juliet on the Titanic? en citeert Leans ?Doctor Zhivago? als zijn inspiratie voor de romance en de epische dimensie van de tragedie.

Terwijl de boot langzaam maar zeker op de ijsberg afstevent, wordt een jong upper class meisje uit Philadelphia ( Kate Winslet) verliefd op de arme tussendekpassagier ( Leonardo DiCaprio, de aanstormende ster die precies furore maakte als Romeo in de recente MTV-versie van Baz Luhrmann). Niet alleen moeten de twee jonge geliefden de historische ramp trotseren, ze krijgen ook af te rekenen met de jaloerse verloofde van Winslet, een verwende rijkeluiszoon ( Billy Zane) die zijn jongere rivaal een diefstal in de schoenen probeert te schuiven en hem later ook naar het leven staat. In wat één van de spectaculairste scènes belooft te worden, zie je hoe Winslet en DiCaprio zich een weg banen door de onder water gelopen eetzaal van het zinkend schip terwijl ze ook nog door Zane worden beschoten.

Het Romeo & Julia motief verschaft Cameron wellicht ook de uitgelezen kans om de klassetegenstellingen te dramatiseren die pas pijnlijk boven water komen eenmaal dat de ramp zich voordoet. ?Wanneer mogen wij in de reddingsboot ?? vraagt een klein kind aan zijn moeder. ?Zodra zij de eerste klas passagiers dus zijn geëvacueerd,? antwoordt het mens kalmpjes, alsof dit de gewoonste zaak ter wereld is.

Cameron weeft daar nog een in deze tijd spelende raamvertelling rond : tijdens opgravingen in het wrak worden enkele persoonlijke bezittingen gevonden, in het bijzonder een intrigerende tekening van een jong meisje. Dit blijkt een van de 704 overlevenden te zijn ; de nu oude vrouw wordt er bij gehaald om het wrak te inspecteren en beleeft opnieuw haar dramatisch liefdesavontuur.

AVONDJAPONNEN

Als Cameron iets doet, doet hij het ook goed. Voor hij zelf het script schreef, spendeerde hij vijf jaar research aan dit project. Ofschoon Hollywood nog niet echt bekomen was van het ?Waterworld? debacle, wist hij er de studiobazen toch van te overtuigen dat het weer veilig was om in ’t water te plonzen. Zijn visie was echter te grandioos en financieel te riskant om door één studio gedragen te worden. De producerende studio Fox recruteerde dan maar rivaal Paramount om in ruil voor 65 miljoen dollar de Amerikaanse distributie waar te nemen (Fox blijft de film verdelen overseas). Een flinke hap uit het budget dat toen nog op 120 miljoen geraamd werd.

Maar dat blijkt slechts de top van de ijsberg te zijn. Naar verluidt zou ?Titanic? de historische kaap van de tweehonderd miljoen dollar al ruimschoots hebben overschreden, sommigen gewagen zelfs van 285 miljoen dollar, ongeveer veertig keer de kostprijs (7,5 miljoen dollar) van de echte Titanic ! Vast staat dat ?Titanic? de duurste film aller tijden is en een mega-blockbuster moet worden, willen de twee studio’s uit de kosten komen. Volgens insiders is dit, ondanks de gedeelde risico’s, haast onmogelijk. Normaliter had de proef op de som al moeten genomen worden deze zomer, maar door opgelopen vertragingen vooral in het departement van de digitale effecten werd de geplande Amerikaanse release uitgesteld tot december.

Cameron wilde geen miniatuur, hij wilde gewoon de Titanic zelf en wist Fox ertoe te bewegen om ten behoeve van zijn film aan de Mexicaanse kust de Baja Studios te bouwen. Daar werd de stuurboordzijde van de Titanic op bijna ware grootte schaal van negentig procent nagebouwd, een 250 meter lange, zes verdiepingen hoge boot met alles erop en eraan. (Om de bakboordzijde in beeld te brengen, werd de pellicule gewoon gespiegeld).

Alle details van de dekstoelen tot de parels op de zijden avondjaponnen werden met een fanatieke zorg gereproduceerd, zelfs de tapijten werden geweven door de oorspronkelijke fabrikant. En aangezien de grootse decors aan het eind in het water moeten verdwijnen, konden de rekwisieten niet gehuurd worden, maar moesten ze allemaal gemaakt worden.

Het namaakschip dobberde in waarschijnlijk de grootste watertank die ooit voor een film werd gebruikt om een oceaan te simuleren. De sets werden gebouwd op een plateau dat op bevel van Cameron dankzij hydraulische liften kon zakken, stijgen of kantelen. Er kwamen bruggenbouwers en architecten aan te pas om het allemaal te doen werken.

Cameron, die in een vroeger leven fysica studeerde, ontwierp zelf drukbestendige camera omhulsels, zodat opnamen konden gemaakt worden de camera vastgemaakt aan een toestel met afstandsbediening in het gezonken wrak van de echte Titanic, dat vierduizend meter diep op de bodem van de oceaan ligt, zo’n vijfhonderd kilometer van de kust van Newfoundland. De voor geen kleintje vervaarde regisseur-avonturier daalde zelf meermaals af in een kleine duikboot. De beelden die hij op de bodem van de oceaan draaide zoals een nog altijd onbeschadigde kristallen kroonluchter en een blinkende koperen vlamkast werden in de film verwerkt.

TRUE LIES

De Mexicaanse regering gaf Cameron de toelating om heelder stukken van de kust op te blazen, wat hem de woede op de hals haalde van de lokale vissers. Ze waren niet de enigen om misnoegd te zijn. Cameron eist van zijn medewerkers het onmogelijke. Tijdens de opname van ?True Lies? decreteerde hij dat iedereen die de werkzaamheden onderbrak om naar de wc te gaan, meteen werd ontslagen. De ploeg van ?Terminator 2? had T-shirts laten vervaardigen met de slogan : ?YOU CAN’T SCARE ME. I WORK FOR JAMES CAMERON.? De autocratische regisseur zegt (in Time) dat het hem niet kan schelen dat zijn crew boos wordt. ?Ik ben inderdaad veeleisend. Maar als je tot 45.000 dollar per uur uitgeeft en ik de controle heb over het gaspedaal, dan is het mijn taak om ongeduldig te zijn.?

Als er iets is wat deze geobsedeerde perfectionist niet wil horen, dan is het ?It can’t be done?. Sommige medewerkers vergelijken Cameron met de mythische maniak uit Joseph Conrads ?Heart of Darkness? en Francis Coppola’s vrije filmbewerking ?Apocalypse Now?. ?Cameron has gone Kurtz,? zo heet het.

Natuurlijk liep er van alles mis tijdens de acht maanden lange opname met 118 acteurs en een duizendtal figuranten. Van ongelukken bij het 90-koppige stuntteam tot een bizar geval van voedselvergiftiging (Cameron weerlegt het idee dat iemand van de ploeg uit wraak handelde). En natuurlijk waren er ook de hoog oplopende persoonlijke conflicten. De voorziene fotografieleider werd bij het begin van de operatie door Cameron wandelen gestuurd. Er werd vijftien uur per dag gewerkt, zes soms zelfs zeven dagen per week. Twee derden van de opnames hadden ’s nachts plaats. Cameron liet zijn mensen soms tien uur na elkaar werken zonder enige pauze. Na dergelijke beproevingen waren de uitputtingsverschijnselen dan ook legio.

Als naar gewoonte gingen ook de acteurs door de hel. De Engelse actrice Kate Winslet (21) verdronk bijna, werd door ziekte geveld en doorstond extreme afkoeling omdat ze voortdurend in koud water gedompeld werd. Winslet, bekend uit ?Heavenly Creatures?, ?Sense and Sensibility? en ?Jude?, zweert nooit nog een film te zullen doen waar water aan te pas komt. Andere acteurs kregen nierinfecties van het vuile water dat recht uit de oceaan in de tank voor de kust van Rosarito gepompt werd.

Leonardo Di Caprio beging de vergissing om aan een Amerikaanse journalist te vertellen hoezeer hij de opname van ?Titanic? had verafschuwd, maar heeft inmiddels (studio-advocaten kunnen wonderen verrichten) zijn woorden ingeslikt. Als ik hem in de buurt van Parijs tijdens een setbezoek van zijn nieuwste film ?The Man With the Iron Mask? iets over Cameron vraag, krijg ik geen antwoord. Zelfs geen zucht, niks.

TITANIMANIA

Vijfentachtig jaar na de fatale maiden-trip blijft de catastrofe tot de verbeelding spreken, en vooral tot de commerciële instincten van al wie brood ziet in de tijdloze fascinatie voor de scheepsramp. De laatste maanden is er zelfs sprake van een ware ?Titanimania?. Eind vorig jaar zond CBS een vier uur durende mini-serie uit, met George C. Scott als de onzalige kapitein Edward J. Smith. Alles wat u over de Titanic weten wilt, is te vinden in nieuwe culturele studies, romans die door de ramp zijn geïnspireerd, interactieve CD-ROMs, dure tentoonstellingen met opgegraven relikwieën, educatief geïllustreerde kinderboeken en zelfs een kookboek, ?Last Dinner on the Titanic?.

Op die fatale avond werden in eerste klas kwarteleitjes met kaviaar geserveerd, rundvleesragout met augurken in derde klas. Het ongelofelijkste boek van allemaal ? De postuum gepubliceerde memoires van Violet Jessop, die erin slaagde om zowel aan boord te zijn van de Titanic als van de Britannic, toen ook dit zusterschip op zijn beurt onderging (het derde zusterschip, de Olympic, zonk later ook na een botsing met een ander schip).

En dan is er zelfs een tien miljoen dollar Broadway musical. De geschiedenis van de tragische bootreis lijkt niet meteen het geijkte onderwerp voor deze vermaaksvorm. De show gaf meteen aanleiding tot allerlei voor de hand liggende woordspelingen : ?My Body Lies Under the Ocean?, ?Grand Boatel? en ?The Iceberg Cometh?. Toen het lachen ophield moesten de critici toch constateren dat Richard Jones (een Brits opera- en toneelregisseur) met summiere theatrale middelen de omvang en het menselijk drama van de catastrofe aangrijpend had verbeeld. ?A genuine addition to American musical,? juichte de recensent van The New Yorker.

Elke generatie geeft zijn eigen betekenis aan het zinken van de ?Titanic? : symbool van de menselijke hybris, van het kwade van rijkdom en overvloed, dageraad van de moderne tijden, einde van de goede oude tijd en de strenge klassenmaatschappij.

Voor Cameron die het in al zijn films heeft over de strijd tussen mens en technologie, toont deze schipbreuk wat er gebeurt als de mens al zijn vertrouwen stelt in de technologie en die nieuwe god toch niet onfeilbaar blijkt. Hij noemde het in Newsweek ?een perfecte microcosmos van de twintigste eeuw.? Hij spreekt ook over zijn fascinatie voor de situatie van mensen die dachten dat ze op dit groot luxehotel vertroeteld werden en niet in gevaar verkeerden maar in feite hun dood tegemoet gingen, gevangen als ze zaten in een te water gelaten stalen object. Cameron zag het als een metafoor voor de onontkoombaarheid van de dood. ?We’re all on the Titanic.?

De superproductie ?Titanic? komt misschien toch ook op het goede moment. Rampentoerisme is zeker geen nieuw verschijnsel (zodra de ruïnes van Pompei op het eind van de negentiende eeuw werden ontdekt, stroomden toeristen toe op de plek des onheils) en de massamedia hebben de ramp in de huiskamer gebracht (hoeveel miljoenen kijkers zagen op tv de space shuttle ?Challenger? exploderen ?). Maar nooit was de honger naar leed en verwoesting op grote schaal zo groot. Wat is het VTM-nieuws anders dan één groot rampenfeuilleton, liefst met zo veel mogelijk kleine kinderen onder de slachtoffers ?

REBECCA

Het is weinig bekend dat ?Titanic? in 1940 de allereerste Amerikaanse film van Alfred Hitchcock had moeten worden. Het aanbod kwam van producer David O. Selznick (Hitchcock verkoos echter ?Rebecca? van Daphe Du Maurier). Dezelfde Hitchcock die later met ?The Birds?, waarin onze gevederde vrienden zich tegen het mensdom keren, voor de beste rampenfilm aller tijden zou tekenen. Al wordt die prent zelden tot het disaster-genre gerekend : ten eerste was de ?Master of Suspense? al een genre apart, ten tweede maakte deze film uit 1963 niet deel uit van een of andere trend. Rampenfilms zijn misschien wel van alle tijden, maar sommige periodes lenen zich beter tot apocalytische excessen.

Het genre beleefde een eerste grote piek in de jaren zeventig met ?Earthquake?, ?The Poseidon Adventure?, ?Jaws? en ?The Towering Inferno?, en is nu weer helemaal terug, met films over loeiende wervelwinden (?Twister?), instortingen in autotunnels (?Daybreak?), een door een psychopaat overmeesterd vliegtuig in nood (?Turbulence?), een vuurspuwende berg in de Pacific Northwest (?Dante’s Peak?) en lavastromen die het op Los Angeles hebben gemunt (?Volcano?). En dan zijn er ook nog minstens twee rivaliserende producties op komst over asteroïden (één ervan, ?Bright Angel Falling? is het nieuwste project van Cameron !)

Waarom toen en waarom nu ? Het antwoord is voer voor voorspelbare sociologen. In de seventies was de Amerikaanse appetijt voor alles verwoestende natuurrampen en menselijke catastrofes een reactie op de malaise en paranoia van Vietnam en Watergate. De tijdelijke heropleving van het veelgesmade genre zou iets hebben te maken met het doemdenken op het eind van het millennium. Voorts maakt de gestage opmars van de digitale trucagewonderen het natuurlijk mogelijk om allerlei verwoestingen nog plastischer uit de doeken te doen.

Vanouds zijn rampenfilms ook doordrongen van bijbelse waarschuwingen aan het adres van wie de Almachtige durfde uit de dagen. Het is zeker geen toeval dat in de nieuwe rampenfilm ?Volcano? (vanaf volgende week in de bioscoop) tussen het omleiden van de lavastroom door, gretig geciteerd wordt uit het evangelie volgens Mattheus. Het is tenslotte ook het moderne Sodoma dat hier in de as wordt gelegd.

Van Cameron verwacht je natuurlijk niet zomaar een bijdrage tot het genre, maar veeleer een apotheose. Hij zal het zo realistisch maken dat we ons zwemvest zullen nodig hebben als we straks massaal naar de bioscoop stormen. Gebeurt dat niet, dan houden enkele studiobazen best hun reddingssloep klaar.

Patrick Duynslaegher

?Titanic? komt in januari 1998 in de Belgische bioscopen.

De herbouwde Titanic : de nieuwe god is niet onfeilbaar.

Kate Winslet en Leonardo Di Caprio : Romeo en Julia op de Titanic.