Tim Burton over zijn wilde hommage aan de Monstercultuur van de jaren vijftig, de uitzinnige SF persiflage ?Mars Attacks !?.

Voor wie ?Independence Day? een behoorlijk ridicuul spektakel was, komt ?Mars Attacks !? als een verademing over. De nieuwste film van Tim Burton is nog tien keer belachelijker dan de grote kaskraker van vorig jaar, alleen was het hier duidelijk de bedoeling. In grote lijnen stemt het verhaal overeen : de Martianen zijn geland, de argeloze aardbewoners zijn bereid de buitenaardse bezoekers met open armen te ontvangen, maar de groene wezentjes hebben maar één doel voor ogen : dood en vernieling zaaien.

Burton baseerde zijn film op de gelijknamige reeks kauwgomprenten uit 1962, waarin een bende ondeugende Martianen op een vrolijke manier Amerikaanse instituties (Washington, Las Vegas) van de kaart vegen. De serie van 55 kaarten werd onder luid protest weer ingetrokken, maar jaren later kwamen de prenten opnieuw in omloop, dit keer in het kielzog van een succesvolle nieuwe reeks, ?Dinosaurs Attack !?.

Het is de knettergekke archetypische fantasie van die prenten en van de goedkope paranoïde SF-filmpjes uit de fifties die Burton doet herleven in ?Mars Attacks !?. Het perverse is dan wel dat hij over een budget van ruim zeventig miljoen dollar beschikte om een hommage te maken aan de dwaasheid en idiotie van een adolescente ?Monstercultuur?. Die was in alle betekenissen van het woord goedkoop, en kitsch en pulp werden er in het beste geval tot camp verheven.

Burton had geld genoeg om zijn marsmannetjes met computer tot leven te wekken, maar wees gerust, hij maakte er geen gestroomlijnde high tech creaties van. Burton bediende zich van gesofistikeerde technieken om Martianen te creëren die altijd op goedkope prullen gelijken : groene wezentjes met uitpuilende insectenogen, doorzichtige schedels en gewapend met straalgeweren. Ze marcheren als ontspoord speelgoed door de film en beantwoorden aan de meest kinderachtige sensationele fantasie.

Met zijn megabudget kon Burton zich voor deze moeder van alle Martianen-films ook een all-star cast permitteren. Jack Nicholson speelt de opportunistische, onzekere Amerikaanse president als een angstaanjagende kruising van Reagan en Clinton. Glenn Close is als First Lady een mengeling van een ijskoningin en Nancy Reagan. Martin Short wordt de op Stephanopolous geïnspireerde perschef van de president. Lisa Marie (vriendin van de regisseur) is de Mata Hari van outer space, die vermomd als een blonde seksbom het Witte Huis wordt ingesmokkeld. Pierce Brosnan is de onverstoorbare Britse geleerde met een onafscheidelijke pijp in de mond.

NET KLEINE KINDEREN

Een nauwelijks herkenbare Nicholson in rood cowboypak en met een oranje pruik op speelt ook nog een onbetrouwbare vastgoedmakelaar uit Las Vegas ; Annette Bening is zijn New Age minnende echtgenote. Danny De Vito is een ander onguur type in de gokstad. Zwarte acteur Jim Brown een als Egyptenaar verklede casino-portier en Rod Steiger een ultra-patriottische, oorlogszuchtige generaal die recht uit ?Dr. Strangelove? komt. Paul Winfield is zijn vredelievende tegenhanger, voor wie Colin Powell model stond. IJdeltuit Michael J. Fox en Barbara Waters-achtige modepop Sarah Jessica Parker zijn rivaliserende tv-presentatoren die elkaar rauw lusten.

De met talloze sterren volgestouwde productie doet dan weer denken aan sommige van die absurde parodieën en persiflages uit de jaren zestig : ?It’s a Mad Mad Mad Mad World? en ?Casino Royale?.

Alle referenties naar popgenres ten spijt, is ?Mars Attacks !? vooral ontsproten uit het excentrieke brein van Burton. Hij kan als geen ander het bizarre en akelige vertederend maken en is daarin een beetje de antipode van David Lynch. Zelfs de meest verschrikkelijke beelden zoals de transplantaties waardoor Parkers kop op het lijf van haar chihuahua terechtkomt en Brosnan letterlijk zijn hoofd verliest hebben iets guitigs.

Burton die zijn carrière begon bij Disney, heeft altijd zijn kinderlijke verbazing bewaard. Zijn marsmannetjes zijn malicieuze creaturen, net kleine kinderen die zich rotamuseren door de mensen de duivel aan te doen. Ze scheppen genoegen in hun boosaardigheid, lachen in hun vuistje telkens als ze nog een dommerik met hun loze kreten ?Dont’run we come in peace? weten te verschalken. Je moet ze zien tekeer gaan in een bejaardentehuis !

Maar de menselijke cast moet zeker niet onderdoen voor de demente groene wezentjes. Burton toont ons in dit festijn van zwarte humor een Amerika waar er echt niets meer werkt. Het begint al met de First Family die compleet dysfunctional is. De dochter ( Naalie Portman) voelt zich een vreemde in het Witte Huis wat met al die geleide bezoeken en de overrompeling van politici en militairen trouwens vrij logisch is. Glenn Close doet niks anders dan aan haar thee nippen en op tv naar de marsmannetjes kijken die ze zeker niet bij haar over de vloer wil.

Als er één rode draad loopt door de films van Burton, dan is het zijn verheerlijking van de underdog, van al wie door zijn omgeving wordt verstoten, ongeacht of het nu ligt aan uiterlijk (?Edward Scissorhands?, de Pinguin schurk in ?Batman Returns?), of pure onbekwaamheid (?Ed Wood?). De onschuld wordt hier belichaamd door een jonge wereldvreemde knul, gespeeld door Lukas Haas (duidelijk Burtons alter ego) en zijn als seniel beschouwde grootmoeder (Hollywood veterane Sylvia Sidney).

Anders dan in ?Independence Day? staat de technologie volledig machteloos en zijn het uiteindelijk de meest sullige en onschuldige personages die puur per toeval de achillespees van de vijand vinden.

?Mars Attacks !? is gegroeid uit uw bewondering voor een cultserie kauwgomprenten ?

TIM BURTON : En uit het feit dat ik in mijn jeugd te veel van die goedkope SF-films heb gezien.

Zowel die prenten als de beelden uit die films zijn voor mij hetzelfde : het zijn echte iconen uit een collectief sprookje met een bijzonder simpel concept. Het aantrekkelijke aan die prenten is dat ze afschuwelijke zaken afbeelden, maar dat dit wordt getemperd door de naiëve tekenstijl en de felle kleurtjes.

We hebben de marsmannetjes gecreëerd zoals ze op die kaarten waren afgebeeld, in die groene pakken maar ze dragen nu wel een schoudermantel. Als kind verslond ik al die SF-films, maar zelfs vlak nadat ik ze had gezien kon ik me bijgod niet meer herinneren waar ze precies over gingen. Je zat minder naar een verhaal te kijken dan dat je werd ondergedompeld in een rare, gekke wereld. Ik kan de ene film niet van de andere onderscheiden, ze zijn allemaal samengesmolten tot één grote brij. Uitgezonderd misschien de originele ?Invaders From Mars? (1951) van William Cameron Menzies), een van de weinige films waarin er een goed evenwicht was tussen fantasie en emotie en waarvan de design een nachtmerrie-achtige kwaliteit had.

De meeste van uw films hebben een satirische dimensie, maar in deze film veegt u de vloer aan met heel wat instituties : het Witte Huis, boy scouts, de mid west rednecks, liberals, JFK. Deze film komt net na ?Independence Day?. Hoe denkt u dat ze in Amerika zullen reageren in een klimaat dat niet zo gunstig is voor dit soort kritiek ?

BURTON : Je weet nooit hoe het publiek zal reageren. Ik heb nooit proberen te voorspellen of achterhalen voor wie een film nu bestemd is. Ik kan alleen zeggen wat me heeft geïnspireerd. De laatste jaren bekruipt me hoe langer hoe meer het gevoel dat enerzijds de wereld almaar vreemder wordt, terwijl er anderzijds die sterke drang heerst om voor alles een betekenis te vinden, ook waar er geen is. Dat is nu precies het leuke aan marsmannetjes : het is iets dat je niet kunt begrijpen. Daarom toon ik ook dat ze niet weten wat ze willen, dat er een duidelijke communicatiestoornis is. Iets wat we toch voortdurend merken in de politiek : de mensen praten er maar op los en iedereen interpreteert het op zijn manier.

Hoe hebt u uw acteurs gekozen ? Hoe hebt u bijvoorbeeld Jack Nicholson kunnen overhalen ?

BURTON : Het duurde lang voor ik de film kon maken, ik had er Nicholson al jaren geleden over gesproken. Ik kwam hem dan later nog eens tegen op een luchthaven en vroeg of hij een rolletje wilde spelen. Ik wil gerust elke rol spelen, was zijn reactie. Dat maakt hem zo geweldig, hij gaat er totaal in op. Daardoor is het ook zo leuk om naar Jack te kijken : je ziet iemand die zich ongeremd gedraagt, die er gewoon invliegt. En als je hem dan een zotte film aanbiedt als ?Mars Attacks !? is er geen stoppen meer aan.

Het mooie aan die cast is de grote diversiteit van de acteurs : Oscar-winnaars en komieken, jonge talenten en old-timers. Alle generaties, achtergronden en acteerstijlen samen in één verhaal. Wat het compleet surrealistisch maakt is dat die echte acteurs moeten reageren op totaal verzonnen karakters. Dat is waarschijnlijk wat hen heeft aangetrokken. Mocht ik zelf acteur zijn, ik zou het zeker een uitdaging vinden om te moeten acteren met zo’n kunstmatig marsmannetje. Dat is van een onweerstaanbare absurditeit. Het is het kunstmatige van het acteren op de spits gedreven.

Gelooft u in buitenaardse wezens ?

BURTON : Natuurlijk ! Ik zie rond mij voortdurend de gekste dingen, waarom zou ik verbaasd zijn dat er daarbuiten ook nog gekke dingen gebeuren ? Ik zie niet in hoe je naar al de gekte hier kan kijken zonder te geloven dat dit ook buiten onze planeet moet bestaan.

Marsmannetjes hebben minder met wetenschap dan met mythe te maken. Films over aliens en over marsmannetjes zijn bijna twee aparte categorieën. De rode planeet Mars roept meteen allerlei sterke beelden op.

Heeft het maken van ?Ed Wood? in zekere zin tot ?Mars Attacks !? geleid ? Na het maken van een biografie van de slechtste regisseur aller tijden, maakt u nu een film in de stijl van het werk van Ed Wood.

BURTON : Ja, hoewel ik nooit weet welk project ik daarna zal doen, voel ik wel dat ik soms meegesleept word door de spirit van een film. Ik werd zeker meegesleept door het enthousiasme van Ed Wood. Natuurlijk beschikte ik over veel meer middelen. Zo kon de arme Ed Wood alleen maar vliegende schotels tonen die je zo aan de draadjes ziet bengelen.

Wat betekent het reusachtige succes van ?Independence Day? voor uw film ?

BURTON : Geen flauw idee. Ik heb ?Independence Day? niet gezien. Je kan nooit iets voorspellen. Elke film is een raar beest. Als je een film maakt, ben je alleen daarmee bezig en geef je geen moer om de films van een ander. ?Independence Day? had geen enkele invloed op ons. Je moet niet denken dat ik zo bedreven ben dat ik halverwege de productie mijn concept wat ga bijsturen, rekening houdend met een rivaliserende productie.

Is ?Mars Attacks !? enigermate beïnvloed door de rampenfilms van Irwin Allen ?

BURTON : Ja, er was een periode waarin je zag hoe grote sterren weggeblazen werden of in vlammen opgingen. In latere jaren kon dat plotseling niet meer : je mocht je duur betaalde sterren niet laten doodgaan. Maar dat maakte precies deel uit van de energie van die oude films : je zag Robert Wagner in een brandende toorts veranderen of Shelley Winters kopje ondergaan en niet meer bovenkomen. Dat zit ook een beetje in mijn film.

Vond u het aantrekkelijk om een film te maken die gebruik maakt van de huidige technische mogelijkheden maar toch low tech blijft ?

BURTON : Ja, dat is een van de redenen waarom ik het wou doen. Soms creëer je een situatie waarin de technologie gaat overheersen en alles rond de techniek draait. Daarom probeerde ik meer terug te keren naar het oude concept van Ray Harryhausen, de stop motion effecten, de rommelige sfeer van die oude filmpjes over Mars, maar dit dan wel nagebootst met de middelen waar we vandaag over beschikken.

Waarom kunnen de Martianen en de mensen elkaar niet begrijpen in uw film ?

BURTON : Hoe lang lopen er nu al mensen rond op de aarde en hoe weinig begrijpen we van onszelf ? Waarom zouden we dan een ras van een andere planeet begrijpen ? Iedereen probeert altijd voor alles een verklaring te vinden, maar voortdurend gebeuren er mooie, vreemde, bizarre en onverklaarbare dingen. Dus krijg je hier marsmannetjes die voor ons een compleet raadsel zijn. We begrijpen geen snars van wat ze zeggen, van wat ze willen, hoe ze ons zien, waarom ze uitfreaken als ze vogels zien. Het is een vergissing om altijd te doen alsof we alles kunnen en moeten begrijpen. Meestal begrijpen we geen jota van wat er op onze planeet gebeurt.

De visie op buitenaardse wezens in de bioscoop ondergaat allerlei evoluties. Er waren de goede aliens, de kwaadaardige aliens, nu is misschien de tijd rijp voor de onverschillige aliens wie het allemaal gene moer kan schelen.

In de jaren vijftig waren buitenaardse levensvormen de metafoor voor de Koude Oorlog. Voor mij zijn ze gewoon anders. Dat heeft niets met goed en kwaad te maken, maar met het feit dat de dingen niet altijd zijn wat ze lijken. Ik weet ook niet wat er moet gebeuren met een wereld waarin alles moet gecatalogeerd worden, waarin alles homogeen moet worden gemaakt terwijl het toch duidelijk is dat alles aan onze controle ontsnapt.

Waar komt het personage gespeeld door Lisa Marie vandaan ?

BURTON : Ze is een variatie op een van die SF-meisjes uit ?Queen of Outer Space?, ?Planet of Blood? of ?The Astounding She-Monster?. Er is een heel genre van films over die rare meiden. Om in de fake toon van de film te blijven, zag ik haar in essentie als een goedkoop Halloweenkostuum afkomstig van Mars.

Voor Lisa Marie was het wel pijnlijk om in dit pak gekneld te zitten, maar dat hoort er kennelijk bij in mijn films. Denk maar aan Danny De Vito in dat pinguïnpak in ?Batman Returns? of Jack (Nicholson) als de Joker in ?Batman?. De acteerstijl van mijn films wordt vaak bepaald door de kwelling van het kostuum.

Patrick Duynslaegher

Jack Nicholson in Mars Attacks ! : het kunstmatige van het acteren op de spits gedreven.

Lisa Marie : een goedkoop Halloweenkostuum van Mars.