?The 90s : A family of Man ??, foto’s van naamloze, tamelijk ordinaire mensen.
De foto’s in het kasteel van Clervaux zijn ondertussen belachelijk geworden. Ze zijn oud en ze waren bedoeld om de wereld te verbeteren. In dit opzet zijn ze mislukt. Maar de tentoonstelling met die foto’s was destijds een enorm succes. Zo komt het dat tentoonstellingsmakers er nog altijd van dromen. Vooral in het Groothertogdom Luxemburg.
The Family of Man is haar titel. Ze werd tussen 1951 en 1955 samengesteld door Edward J. Steichen. Hij was directeur van de afdeling fotografie bij het Museum voor Moderne Kunst in New York. Het was een selectie uit 2 miljoen foto’s en het bracht beelden van een betere, mooiere wereld. De tentoonstelling reisde tegelijk in drie kopies de wereld rond, in een bijzondere opstelling met grote en kleine foto’s en gekleefd op platen met diepzinnige teksten. De catalogus verscheen op vier miljoen exemplaren. Het was de Koude Oorlog toen en de Amerikanen profiteerden ervan om met foto’s aan te tonen hoe nobel ze wel waren. Roland Barthes en Umberto Eco hadden kritiek op de tentoonstelling.
Edward J. Steichen (1879-1973) had Luxemburgse ouders. Als Amerikaans officier nam hij deel aan de bevrijding van zijn Groothertogdom. Hij is de grote vriend van dit kleine land en schonk het één van de drie kopies van de tentoonstelling. ?The Family of Man? is nu als een museumstuk te zien in het kasteel in Clervaux. Het is een toeristische attractie. Een emotioneel geladen overblijfsel van de jaren vijftig met veel indrukwekkende foto’s. Daar kunnen we niet naast kijken. Steichen was een fotograaf met gezag.
?The Family of Man? propageerde niet alleen de schoonmenselijkheid maar ook de fotografie zelf. Miljoenen mensen zagen voor het eerst een foto-expositie. Voor hen was fotografie zoiets als de gewone dingen mooi maken. Daarna verschenen de namaak family-tentoonstellingen en -publicaties : ?The Family of Children? in 1977 en ?The Family of Woman? in 1979, de ?Weltaustellung der Fotografie? midden de jaren zestig op initiatief van Karl Pawek, ?We are the world, you are the third world? naar aanleiding van de tweede fotobiënnale in Rotterdam in 1990, ?Family nation tribe community shift? in 1996 door de Neue Gesellschaft für Bildende Kunst in Berlijn met 22 artiesten rond de hedendaagse sociologische thema’s.
In het Casino is er nu een nieuwe versie : ?The 90s : A family of Man ? Images de l’Homme dans l’art contemporain?. Het is de eerste van de reeks die een vraagteken krijgt en de eerste ook waarbij de art contemporain wordt betrokken. Het verwondert ons niet. Veertien dagen na de opening was de catalogus nog niet klaar, en eigenlijk was de tentoonstelling dat al evenmin. Er hangen wat foto’s in afwachting. In tegenstelling tot de oer-versie wordt er van de kijker wat verbeelding vereist.
GEEN SLUITEND GEHEEL
En toch is de eerste foto de eerste foto. Het is er één van Oliviero Toscani, de beruchte Benetton-fotograaf. De hele muur is één beeld met de pasgeboren baby in kleur. Ik ken het slechte karakter van deze foto, maar hij blijft me aangrijpen. Het kind is een paar meter groot en bedekt met bloed en slijm, de navelstreng zit nog vast. De baby heeft een rood hoofd en krijst hartstochtelijk. De achtergrond is wit. De vrouw is blijkbaar bevallen in een fotostudio. Het profijt is voor een firma in vrijetijdskleding.
Rechtover dit beeld hangen drie foto’s van Rineke Dijkstra. Naakte moeders die pas bevallen zijn, poseren staande met de baby tegen hun buik. Rineke is duidelijk en toch mild. Ze maakt de taferelen niet mooi maar monumentaal. Ze plaatst er een vraagteken bij. De vele bekende foto’s werden gerangschikt volgens de family-traditie, onder titels als geboorte, ouderdom, jeugd, kunst en cultuur, identiteit, macht, politiek en religie, consumptie… De ordening is betuttelend voor de foto’s en voor de kijkers. Het is als een banale, toeristische route.
Er is werk van 36 meestal belangrijke hedendaagse fotografen. Van Nan Goldin is er te weinig. De kijker krijgt niet de kans om kennis te maken met haar wereld. Ik genoot bij de duistere foto’s van Patrick Faigenbaum die rijke families in beeld brengt op een intrigerende manier, en bij de gekunstelde taferelen van Eileen Cowin. Jean Rault brengt een reeks naakten van Madame L, een dame van gevorderde leeftijd. De foto’s zijn van alles tegelijk.
De lijst van deelnemende fotografen is gevarieerd, van Inez Van Lamsweerde tot Andres Serrano. De curators hebben niet echt gekozen, ze hebben iets samengebracht. De expositie is geen sluitend geheel, maar een reeks foto’s. Elke fotograaf heeft ergens, ooit, een beeld gemaakt, niet in functie van deze ?family? maar omdat hij het deed. Deze samenscholing van beelden is minder dwingend en minder ambitieus dan de Steichen-tentoonstelling. Ze zullen de wereld niet beter maken. Dat weten we nu al.
Het Casino Luxemburg heeft grote vensters die uitzicht geven op de groene vallei midden in de stad. Voor die vensters hangen negen affiche-achtige foto’s van Beat Streuli. Het zijn staande beelden van mensen die de fotograaf niet opmerkten en geportretteerd werden in hun gewone doen. De foto’s zijn niet erg indrukwekkend, maar omdat ze zo groot zijn en omdat ze voor de vensters hangen, beïnvloeden ze de hele expositie. We zien negen tamelijk naamloze, ordinaire mensen. Mensen met vraagtekens.
Johan De Vos
?The 90s : A Family of Man ??, Casino Luxembourg, Forum d’art contemporain, 41 Rue Notre Dame L, 2240 Luxemburg, elke dag van 11.00 tot 18.00, donderdag tot 20.00, gesloten op dinsdag. Tot 30/11.
Patrick Faigenbaum, Familie Niccolini-Florence, 1985 : de wereld wordt er niet beter van.
