Herinneringen verzoeten met de tijd zoals wijn, zong Elvis Presley in Memories. Dat naast de tijd ook gedragstherapie herinneringen kan herschrijven, is bekend. Maar uit een recente publicatie in het vakblad Nature Neuroscience blijkt dat ook te kunnen met elektroshocks of stroomprikkels op je hoofd. ‘Herinneringen zijn te veranderen en te wissen’, kopt de Volkskrant over een onderzoek dat neurowetenschapper Marijn Kroes (Radboud Universiteit Nijmegen) opzette met enkele collega’s.
Hun 42 proefpersonen waren patiënten die in ziekenhuizen elektroshocktherapie ondergaan tegen zware depressie. Een week vooraf kregen ze twee (met een stem begeleide) diaseries te zien. Emotionele verhalen, omdat emotie een herinnering dieper kerft. Op de dag van de behandeling toonden de onderzoekers, vlak voor het toedienen van de elektroshocks, opnieuw de eerste dia van de eerste serie, om de herinnering weer op te roepen. Wanneer ze na de behandeling vroegen naar zo veel mogelijk details van beide verhalen, bleek dat de herinnering aan het eerste verhaal geleidelijk afnam. Daags na de elektroshocks konden de proefpersonen zich over het eerste verhaal minder details herinneren dan meteen na de stroomstoot. De tweede herinnering bleef daarentegen intact.
‘Wat experimenten met proefdieren al deden vermoeden, heeft dit onderzoek nu voor het eerst aangetoond’, reageert neuroloog Patrick Santens (UGent). ‘Met elektroshocks kun je geheugeninhouden van mensen veranderen. De stroomstoten hebben het geheugenspoor dat met die ene dia geactiveerd was, waziger gemaakt. Veranderd dus. Maar “chirurgisch gewist”, dat is fel overdreven. Dat het geheugenspoor vervaagd is, betekent niet dat de herinnering volledig is uitgeveegd.’
Hoe dat dan werkt? Wanneer we iets meemaken, ontstaan er verbindingen tussen hersencellen die samen het geheel van die ervaring vormen. Bij het oproepen van een herinnering doorlopen we naar best vermogen alle verbindingen van toen, en wordt dat geheel doorgaans – door nieuwe ervaringen of inzichten – genuanceerd en opnieuw vastgelegd. De elektroshocks onderbreken die tweede stap, zo blijkt. Ze verstoren het opnieuw opslaan.
De bètablokker propranolol, een pil, heeft hetzelfde effect. Dat zegt psycholoog Tom Beckers (KU Leuven), over labonderzoek waaraan hij heeft meegewerkt. ‘Neem een spinnenfobie als voorbeeld. Ik schat dat we nog een paar jaar onderzoek nodig hebben, maar als je in pakweg 2020 die pil neemt net na het oproepen van een herinnering, kan ze het hinderlijke randje weghalen. Patiënten weten dan achteraf nog dat ze bij het zien van een spin angstgevoelens kregen, maar hebben van die angst geen last meer.’
Dat technologie of pillen herinneringen volledig kunnen wissen, laat staan één enkele, welbepaalde herinnering, is vandaag evenwel ondenkbaar. ‘Om de herinnering aan je grootmoeder te verwijderen, zou je alle associaties en geheugensporen die met haar verbonden zijn moeten uitwissen’, verklaart psycholoog Wouter Duyck (UGent). ‘Dat is onbegonnen werk, zelfs over honderd jaar. Wat bijvoorbeeld wel kan – nu al met therapie – is een herinnering aan vliegangst herschrijven. Als je patiënten stapsgewijs nieuwe en angstvrije ervaringen met vliegen laat opdoen, vult die informatie de oude aan. En leren ze dat vliegen en angst niet per se samengaan.’
Conclusie
Knack beoordeelt de stelling dat herinneringen te veranderen en te wissen zijn als grotendeels waar. Met elektroshocks kun je herinneringen vervagen, maar ze volledig verwijderen noemen experts vandaag ‘onversneden sciencefiction’.
GROTENDEELS WAAR
Jan Jagers
‘Herinneringen zijn te veranderen en te wissen’ De Volkskrant, naar onderzoek in Nature Neuroscience
