In een opiniestuk in De Standaard riep neurochirurg Bart Depreitere (UZ Leuven), samen met collega’s van de Leuven Bicycle Helmet Research Group, minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) op de fietshelm verplicht te maken voor kinderen. Hij weerlegde daarbij een cruciaal argument van tegenstanders van zo’n verplichting: dat de helmplicht mensen zou tegenhouden om de fiets te nemen.
‘Bekijken we de wetenschappelijke studies over de invloed van helmplicht-wetgeving op het gebruik van de fiets als vervoermiddel bij de bevolking in het algemeen, dan zijn de resultaten op z’n minst conflicterend’, schreef Depreitere. Maar voor kinderen ligt dat anders, klonk het verderop. ‘Hier is de wetenschappelijke bewijslast niet conflicterend. In twee studies uit respectievelijk Alberta (Canada) en Valencia (Spanje) bleek dat het gebruik van de fiets door kinderen én adolescenten helemaal niet afnam bij het instellen van helmplicht.’
Is dat zo? We pleiten hier niet voor of tegen. Wel leggen we het argument op de lichtbak. Remt de helmplicht het fietsgebruik af of niet?
Roel De Cleen, woordvoerder van de Fietsersbond, zegt van wel. ‘Overal waar een fietshelm verplicht is, zien we een opvallend laag fietsgebruik.’ De Cleen wijst op het safety by numbers-principe. ‘In landen waar veel gefietst wordt, zoals Nederland en Denemarken, gebeuren per gereden fietskilometer minder ongevallen dan in landen waar weinig wordt gefietst, zoals Australië. Minder fietsen betekent meer onveiligheid.’
Maar dat die helmplicht minder doet fietsen, is helemaal niet zeker. Integendeel.
Dat zegt onder meer Saskia de Craen van de Nederlandse Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Zij werkt aan een factsheet over de gevolgen van de fietshelmplicht en verwijst naar een overzichtsstudie van Erin Berenbaum (2015) als ‘belangrijke referentie’. Die besluit na een screening van 57 publicaties (vooral over Canada, de VS en Australië) dat de resultaten ‘gemengd’ zijn. Volgens de ene studie leidt de helmplicht tot minder fietsen, volgens de andere tot meer, de spreekwoordelijke derde vindt geen effect.
‘In tegenstelling tot wat Depreitere schrijft, bestaat er ook controverse over het effect bij kinderen’, zegt de Craen. ‘Het eerlijke antwoord is dat we het niet weten. Maar er is meer onderzoek waaruit blijkt dat ze hun gedrag niet aanpassen dan wel. En als ze er al minder door zouden gaan fietsen, dan verdwijnt dat effect na verloop van tijd.’ Valhelmexpert Guido De Bruyne (productontwikkeling, UAntwerpen) en Wouter van den Berghe, directeur onderzoek bij het Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid (BIVV), zitten ook op die lijn.
En Ben Weyts? Die volgt het advies van het Vlaams Huis voor de Verkeersveiligheid, laat zijn kabinet weten. ‘Dat advies was in dit dossier vrijwel unaniem negatief. De verkeersveiligheidsorganisaties die zijn verzameld in het Vlaams Huis vrezen dat een verplichting ervoor zal zorgen dat minder jongeren zullen fietsen. Dat betekent: meer files, meer luchtvervuiling en minder lichaamsbeweging.’
Volgens een recente enquête van mobiliteitsclub VAB bij 2000 Belgen is acht op de tien voorstander van het verplichten van de fietshelm ‘voor kinderen’ – de leeftijd werd niet gespecificeerd. Minder dan vier op de tien (37 procent) vindt het ook voor volwassenen een goed idee.
Conclusie:
Knack beoordeelt de stelling als grotendeels waar. Uit onderzoek blijkt geen duidelijk effect van de fietshelmplicht op het fietsgebruik.
GROTENDEELS WAAR
Jan Jagers
‘Het gebruik van de fiets door kinderen én adolescenten nam helemaal niet af bij het instellen van helmplicht’
Neurochirurg Bart Depreitere (UZ Leuven), De Standaard
