‘Het gat in de ozonlaag boven de Zuidpool is de afgelopen vijftien jaar een stuk kleiner geworden’, lazen we onlangs op nu.nl. ‘Sinds het jaar 2000 is de gemiddelde grootte van het gat gekrompen met 4,4 miljoen vierkante kilometer, een oppervlakte honderd keer zo groot als Nederland. De krimp is waarschijnlijk in gang gezet door het in 1987 ingevoerde verbod op schadelijke drijfgassen in spuitbussen (CFK’s).’ De nieuwssite meldde dat op gezag van een publicatie in Science, en bracht het nieuws onder de citaatkop ‘Gat in ozonlaag boven Zuidpool krimpt’.
Op zijn grootst was het onheil in 2000. Met 30 miljoen vierkante kilometer had het gat toen de omvang van Afrika. Maar net als in 2006 bereikte het ook vorig jaar nog – in oktober 2015 – bijna een recordafmeting met 28,2 miljoen vierkante kilometer.
Krimpt het nu of niet? En is het tij dan plots gekeerd?
Niet plots, nee. Maar de kentering die 196 landen beoogden met het Montrealprotocol door CFK’s gefaseerd te bannen in 1987, is zopas wel voor het eerst wetenschappelijk vastgesteld. ‘Een mijlpaal’, zegt Zuidpoolonderzoeker Alexander Mangold, specialist ‘atmosferische partikels’ van het KMI (Koninklijk Meteorologisch Instituut).
Ozon (O3) is een gas, een bijzondere vorm van zuurstof die bestaat uit drie zuurstofmoleculen. Op tien tot vijftig kilometer boven het aardoppervlak hangt de ozonlaag. Die filtert de uv-stralen van de zon, en voorkomt zo huidkankers bij mens en dier. ‘Omdat de lucht daarboven ijl is, strekt de ozonlaag zich uit over een “dikte” van kilometers’, zegt VTM-weervrouw Jill Peeters. ‘Maar als je ze aan een touwtje zou laten zakken tot net boven het aardoppervlak – waar de luchtdruk hoger is – is ze maar 4 millimeter dik. Fragiel. Cruciaal voor het leven op aarde.’
Het gat in de ozonlaag is niet letterlijk een opening, wel een levensbedreigend lage ozonconcentratie die zich jaarlijks boven Antarctica manifesteert. Maar niet het hele jaar door. Het gat vormt zich vanaf augustus, is het grootst in oktober en verdwijnt weer in december. Twee zaken bepalen de grootte ervan: chemicaliën – vooral chloorfluorkoolstofverbindingen (CFK’s) – en meteorologische omstandigheden zoals luchtdruk en temperatuur. En vulkaanstof, zo blijkt.
‘De onderzoekers tonen aan dat het plotsklaps grote gat in 2015 goeddeels te wijten was aan de uitbarsting van de Chileense vulkaan Calbuco’, zegt Alexander Mangold. ‘Maar dé grote vernieuwing is dat ze de evolutie van de laatste zestien jaar altijd voor september hebben bekeken, en niet voor oktober. Telkens als het gat in september wordt gemeten, kan overtuigend bewezen worden dat het jaar na jaar kleiner wordt. Voor september klopt de stelling dus. Maar het bewijs zou sterker zijn als we die genezing ook in oktober zouden zien.’
Dat hebben onderzoekers al geprobeerd. Tevergeefs tot nog toe, weet Mangold.
‘De meteorologie of weersomstandigheden variëren sterk van jaar tot jaar, maar zijn in de regel stabieler in september dan in oktober. Als je het gat meet in september, meet je het niet op z’n grootst. Maar dan kun je wel beter het effect zien van de jaar na jaar verminderende CFK’s.’
Die chemicaliën in de lucht zijn echter nog niet in die mate afgenomen dat het gat zich de komende jaren zeker verder zal sluiten, zegt Mangold. ‘Het kan opnieuw pieken. Maar als de daling zich doorzet zoals verwacht, zou het gat dicht zijn in 2050, of daaromtrent. Dit toont aan dat je klimaatproblemen kunt keren, als alle neuzen in dezelfde richting staan.’
Conclusie:
Knack beoordeelt de stelling als waar. De trend moet nog bevestigd worden, maar voor het eerst hebben wetenschappers aangetoond dat het gat in de ozonlaag krimpt.
WAAR
Jan Jagers
‘Gat in ozonlaag boven Zuidpool krimpt’ Titel op nieuwssite NU.NL, naar onderzoek in Science
