De blauwhelmen in Bosnië blijven het slachtoffer van hun goede bedoelingen. Niemand weet nog wat er nu moet gebeuren. Knack reed met een Belgische transporteenheid naar Tuzla en terug.
EEN BERICHT UIT BOSNIE
DE Nederlandse korporaal Dockters van Leeuwen kon zijn ogen niet geloven toen hij op 3 juni een raket afgevuurd zag naar het pantservoertuig dat hij bestuurde. Veel tijd om na te denken kreeg hij niet. Een Heath-antitankraket doorboorde het pantser van zijn vehikel, dat wit geschilderd was zoals alle voertuigen die de Verenigde Naties (VN) naar voormalig Joegoslavië sleepten. De kommandant en de boordschutter raakten zwaargewond een van hen verkeert in levensgevaar. De chauffeur ontsnapte als bij wonder aan ernstige verwonding en geraakte met zijn zwaar gehavende wagen nog in zijn kamp in Simin Han, een dorpje ten oosten van de stad Tuzla, een van de zes regio’s die de VN uitriepen tot veilige zones.
De zwaargewonden werden naar Nederland afgevoerd, de chauffeur bleef in het kamp. “Dat is beter, ” zegt majoor Peter van Geldere, de kommandant van de Nederlandse eenheid in Simin Han. “Hier kent iedereen de situatie en kan hij op begrip rekenen. Zijn omgeving thuis zou vooral opgelucht zijn, omdat hij veilig wegkwam. Maar zo verwerkt hij natuurlijk het drama niet. Wij proberen er zoveel mogelijk over te praten. We doen ook voort ons werk, hoewel de sfeer in het kamp zwaar is getekend door het incident. “
De eenheid in Simin Han kreeg eerder al een schok te verwerken. Korporaal Jeffrey Broere stierf op 29 maart, toen twee granaten een vooruitgeschoven waarnemingspost van de Nederlandse blauwhelmen troffen langs de frontlijn tussen de Serviërs en het overwegend uit Moslims bestaande Bosnisch leger. Niemand twijfelt eraan dat de Serviërs verantwoordelijk zijn voor beide aanslagen. Maar sinds een vrouwelijke Deense tankkommandant begin vorig jaar met 72 schoten op zijn Servisch dus een Servische tank uitschakelde, zijn alle kontakten tussen blauwhelmen en Serviërs opgeschort.
PROVOKATIE.
Het incident van Simin Han past in de spanning die in Bosnië heerst nadat vliegtuigen van de Navo op 25 mei een onbenullig munitiedepot in het Servische bolwerk Pale aanvielen. Sekretaris-generaal Willy Claes van de Navo zei met gezwollen borst dat de Serviërs een lesje hadden verdiend, omdat ze de afspraken die ze met de VN hadden gemaakt niet nakwamen. Alsof ze dat ooit hebben gedaan.
De aanvallen waren een reaktie op de voortdurende schendingen door de Serviërs van akkoorden over de veilige zones. Met steeds grotere regelmaat haalden die hun zware wapens weg uit de door de VN gekontroleerde opslagplaatsen, waarin ze die in het kader van een van hun vele akties-tijdwinnen hadden ondergebracht. Bijna onmiddellijk werden de wapens nu weer ingezet om de omsingelde Bosnische hoofdstad Sarajevo te beschieten. Een provokatie die de VN niet ongestraft kon laten.
“Niemand had gedacht dat de VN en de Navo hier nog ooit zouden optreden, ” zegt korporaal-chef Alex Mampaey in het kamp van de Belgische blauwhelmen in het Centraalbosnische dorp Busovaca. Daar verblijven nog altijd 76 Belgen, onder leiding van majoor Gies Verheyen, in het kader van de operatie Moving Star VIII. Ze transporteren hulpgoederen van het Kroatische Metkovic naar de vluchtelingen in Tuzla.
In Metkovic zijn de blauwhelmen niet graag gezien. “In de loods van de vluchtelingenorganizatie van de VN, waar we gaan laden, moeten we soms lang aandringen voor de lokale arbeiders beginnen te werken, ” zegt Mampaey. “We moeten ze ook voortdurend aanmanen om de vrachtwagens behoorlijk te laden, zodat de lading meel, zakken erwten, soms zeep en een enkele keer slaapzakken onderweg niet begint te schuiven. Maar de dag na de bombardementen van de Navo op Pale waren ze wel veel behulpzamer. De VN en de Navo hadden eindelijk een vuist gemaakt. Dat werd op prijs gesteld. Ineens waren we bondgenoten. “
De reaktie van de Serviërs was echter vernietigend. Honderden blauwhelmen werden gegijzeld en vastgeklonken aan strategische doelen. Hulpkonvooien werden bestookt en de beschieting van de veilige zones opgevoerd. Zo vielen er nog op de dag van de luchtaanvallen, bij het inslaan van twee Servische granaten, 71 doden op een pleintje in het hart van Tuzla.
“De Navo-luchtaanvallen hadden weinig effekt op de Serviërs, maar voor ons was het hier ineens een hel, ” vertelt Evina Huric, dienster van café Kapija, gelegen op het getroffen pleintje. “Ik ken bijna alle slachtoffers. Allemaal jonge mensen die hier ’s avonds in de zon iets kwamen drinken en plezier maken. De sfeer op het pleintje zal nooit meer dezelfde zijn. “
Het cafeetje ging op 8 juni weer open, de dag na de begrafenis van het laatste slachtoffer. Maar veel volk daagde inmiddels niet op. Na de aanslag zijn terrasjes in Tuzla verboden. Het nummer Vienna van de Britse rockgroep Ultravox begint net als een artillerie-aanval met enkele ijle dreunen. Als die uit de luidsprekers galmen, schrikken de schaarse koffiedrinkers op. Niemand kan erom lachen. Om negenen ’s avonds zet Evina de stoelen al op de tafels, hoewel de avondklok pas om elven ingaat. Tegen die tijd ligt het centrum er al lang verlaten bij.
OVERLIJDENSBERICHTEN.
Ook overdag heerst een beklemmende stilte op het plein, hoewel voortdurend tientallen mensen af en aan lopen om een ogenblik te verwijlen bij de bloemen en kransen op de plaats van de aanslag of bij de 71 overlijdensberichten die aan een muur zijn aangeplakt. “In het begin was het nieuws een schok. Je ademde opgelucht omdat er niemand van je kinderen bij de slachtoffers was, ” vertelt Klelia Balta in het stadhuis van Tuzla. “Daarna kregen we de lijst met namen te zien. Aanvankelijk had je alleen oog voor de jonge leeftijd van de meeste slachtoffers. Pas enkele dagen later drong door wie getroffen werd. Buren, vrienden van je zonen, mensen die je elke dag zag als je over het pleintje liep. Pas dan werd de aanslag konkreet. “
De stad keerde zich onmiddellijk tegen de VN, die verantwoordelijk werd gesteld voor de moord. De plaatselijke afdeling van de vluchtelingenorganizatie van de VN legde zichzelf tijdelijk een beperking op van haar verplaatsingen. “Op het moment van de aanslag nam ik vlak bij het pleintje deel aan een vergadering, ” zegt Margriet Prins, een Nederlandse die aan het hoofd staat van de vluchtelingenorganizatie in Tuzla. “We hadden de knallen gehoord, maar we beseften pas hoe ernstig de toestand was toen een bloedend meisje huilend binnenliep met de vraag om hulp. We waren met een wagen ter plekke, maar toen we gewonden naar het ziekenhuis wilden voeren, moest de politie ons uit de woedende menigte ontzetten. Vreselijk, maar begrijpelijk. “
Ook vele VN-officieren te velde zijn woedend om wat ze een zinloze en ondoordachte aanval noemen. Premier Jean-Luc Dehaene mocht namens de Europese toppolitici zeggen dat het tijd werd dat de Amerikanen grondtroepen zouden inzetten en stoppen met hun spelletjes in de lucht. Bijna iedereen in Bosnië denkt dat het nu wel definitief gedaan zal zijn met geïsoleerde luchtaanvallen op Servische doelwitten. De Serviërs kunnen weer op hun twee oren slapen.
Ook voor de Belgische transporteenheid hadden de luchtaanvallen en de Servische represailles gevolgen. De Belgen maken nu weer enorme omwegen langs mooie, maar smalle bergwegeltes om hulpgoederen naar Tuzla te brengen. Ze moeten de linies mijden waar hun konvooi binnen bereik komt van het Servische geschut. Het gevaar voor ongevallen neemt daardoor natuurlijk toe. Een rit zonder lekrijden op de scherpe stenen in de bergen is bijna ondenkbaar. De banden vormen de zwakke plek van de overigens veelgeprezen Volvo’s van de Belgen. Een konvooitrip duurt vier dagen.
Ook de mensen onderweg geven niet altijd blijk van respekt voor de blauwhelmen. Hier en daar staan wel kinderen met een uit papier gesneden hart waarop de letters UN geschilderd zijn, maar hun bedoeling is snoep te oogsten. Geregeld wordt onverholen kritiek op de VN geuit. “Onze burgerchauffeurs zijn even goed als de blauwhelmen bij machte om hulpgoederen naar Tuzla te rijden, ” roept Vesna Selic in Metkovic. “En bovendien doen ze dat doeltreffender, want ze verliezen geen tijd met overbodige veiligheidsmaatregelen. En ze zijn goedkoper. “
Majoor Verheyen spreekt van goedkope kritiek. “De Kroaten zijn erg anti-VN. Maar zelf doen ze niets om hulp te leveren. Misschien zijn de burgers die voor de VN rijden efficiënter, maar als het echt spannend wordt, haken die af en zijn wij als enigen op de weg. Daarom blijft onze aanwezigheid nuttig. “
De Belgische chauffeurs voelen die animositeit natuurlijk. “De mensen geven ons zelden de indruk onze aanwezigheid op prijs te stellen, ” zucht eerste-wachtmeester Francis Potters. “Ze provoceren ons als we in Metkovic iets gaan drinken. Ze gooien met stenen naar de Volvo’s. En ze proberen maximale winst te halen uit de verkeersongevallen die ze door hun onverantwoord rijgedrag veroorzaken. Twee weken geleden moesten we een van onze chauffeurs snel met onze ambulance wegvoeren onder het voorwendsel dat hij in shock was, om te voorkomen dat hij in de gevangenis zou belanden nadat een auto tegen zijn vrachtwagen was geslipt. En we moeten voorzichtig blijven. Bij het minste dispuut halen de autochtonen een wapen uit hun auto. Iedereen lijkt hier gewapend. “
De Belgen vallen in Bosnië vooral op via hun defensief rijgedrag. Ze zitten altijd met twee chauffeurs in een wagen, maken de veiligste maar bijgevolg ook de langste omwegen en dragen overal een kogelvrij vest. Op de terugweg van Tuzla moeten ze over de Mario-route, een prachtige bergweg met om de vijftig meter een zingende nachtegaal en een uitgebrand of stukgeschoten huis.
Helaas loopt die weg langs een frontlijn waar de konvooien op driehonderd meter van de Servische stellingen passeren. De weg wordt er wel beschermd door Pakistaanse blauwhelmen, die een end meerijden met hun pantservoertuigen. De Belgische chauffeurs hebben echter geen hoge pet op van de kleine Pakistanen, die ze onder meer verwijten te nauw kontakt met de Moslims te onderhouden. Ze lachen ook om het feit dat de Pakistanen telkens ze een schot horen al hun munitie in de richting van de Serviërs afvuren.
Luitenant Stef Wynants gaat er prat op dat zijn konvooi nog geen enkel ongeval of incident had in twee maanden Bosnië en honderdduizend kilometer over slechte en smalle paden. Hij stelt de bescherming van de Pakistanen op prijs. Zelfs als hij daar uren moet om wachten, rijdt hij niet langs de frontlijn zonder hun begeleiding. “Veiligheid komt voor de opdracht, ” is zijn leuze. Wynants krijgt soms kritiek van zijn mannen, omdat hij naar hun smaak te traag rijdt, maar hij is vastbesloten om zonder ongeval zijn vier maanden durende missie af te sluiten.
De moeilijkheden onderweg vergroten elke dag. Een boerenkar met paard veroorzaakt gemakkelijk een oponthoud van een kwartier. Een eenheid helwitte Britse tanks op weg naar een basis in Centraal-Bosnië houdt de boel urenlang op. De Britten wachten echter niet op de anderen om extra hulp naar hier te sturen. Aanvankelijk was niet duidelijk of die een terugtrekking moesten voorbereiden dan wel meer kracht aandragen.
Het eigengereide optreden van de Britten en de Fransen wordt niet overal op goedkeuring onthaald. “Waar zal het eindigen als ieder land zonder overleg maatregelen neemt om zijn eigen mensen te beschermen, ” vraagt majoor Rob van Wijngaarden zich af. Hij is kommandant van het kamp van Busovaca, waar ook de Belgen gelegerd zijn. De Europese politici volgden echter snel de Britse oprisping van machtsvertoon en bereikten een consensus over het sturen van een snelle interventiemacht naar Bosnië. Extra troepen dus, onder meer uit Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland en Spanje. De vraag blijft of die er zullen in slagen indruk te maken op de Serviërs. Zo lang er maar een blauwhelm op door Serviërs gekontroleerd gebied vertoeft, wordt de internationale gemeenschap door haar eigen mandaat verlamd.
GEZICHTSVERLIES.
Veel blauwhelmen verbergen overigens niet dat ze niet langer militair nut zien in de aanwezigheid van de VN-vredesmacht in Bosnië. “De politici beslissen wat er gebeurt en de militairen moeten dat uitvoeren, ” zegt Van Wijngaarden in Busovaca. “Maar met wat de politici tot dusver bedisselden, kunnen de militairen geen kant uit. “
Zijn kollega Van Geldere in Simin Han zit op dezelfde golflengte : “Een terugtrekking is vanuit politiek oogpunt natuurlijk onmogelijk, omwille van het gezichtsverlies van de VN. Militair gezien, zou het voor de VN echter weinig verschil maken. Wat niet betekent dat ik ervoor pleit, al was het maar omdat de tachtig VN-jongens die nu gestorven zijn hun leven dan zonder reden gelaten zouden hebben. “
De charismatische burgemeester van Tuzla, Selim Beslagic, die veel respekt van zijn mensen afdwong door na de Servische aanslag op zijn stad niet, zoals andere politici, om wraak te roepen, maar uitsluitend de slachtoffers te eren, prijst de prestaties van de blauwhelmen te velde. Maar niet die van de politici die hen een onwerkbaar mandaat meegaven. “De VN zouden de veiligheid van hulpkonvooien en veilige zones garanderen, ” stelt hij. “Een minimale opdracht die geen vrede brengt. Maar zelfs daarin slagen ze niet. Wat is veiligheid als 71 onschuldige burgers moeten sterven om een zinloze luchtaanval ? Wat is militaire macht als ze niet kan beletten dat de Serviërs VN-mensen gijzelen ? Vijf van de zes veilige zones zijn van hulp afgesneden of liggen zwaar onder vuur. Ik verwijt de blauwhelmen hier ter plekke niets. Ze doen wat ze kunnen. Het is de wereldgemeenschap die schuld treft, omdat ze haar mensen niet de middelen en het mandaat gaf om zich te verdedigen en hun opdracht uit te voeren. De blauwhelmen werden door hun overheden aan hun lot overgelaten. Nu worden er troepen gestuurd om hen te helpen. Maar wat heeft dat voor zin als hun mandaat hetzelfde blijft ? Als het mandaat niet verandert, kunnen ze beter vertrekken. Voor mijn mensen zal dat geen verschil maken. Op voorwaarde dat de internationale gemeenschap ons te kans geeft ons te verdedigen. “
De vredesmacht blijft ondertussen haar infrastruktuur uitbouwen. Overal duiken VN-kampen op. In de oude fabriek van Vares staan massa’s tanks en pantserwagens. Op elk kruispunt van bergwegen prijkt een VN-observatiepost. De Belgen namen tot ieders tevredenheid net een nieuwe refter in gebruik, gebouwd door korporaal-klusjesman Marnix Van Haeken. Op de tafels staan bloemen. De Belgische keuken wordt ook in Bosnië alom geroemd. Zelfs de Nieuwzeelanders zoeken de Belgen op, onder meer om verse kiwi’s te halen, die ze ruilen tegen, jawel, diepgevroren frieten. Alvast op het culinaire vlak handelt de VN als een internationaal blok. Vorige zondag konden de Belgen voor de eerste keer waterpolo spelen in hun zwembad. Als ze in Tuzla bij de Zweden overnachten, volgen ze aerobic. Bij de Nederlanders kunnen ze terecht voor powertraining.
KRIJGSLEIDERS.
Konkrete dissidente geluiden over de aanwezigheid van de VN vallen te horen in de Moslim-enclave Srebrenica een veilige zone die volledig door de Serviërs is omsingeld. Niemand heeft ooit geloofd dat de Serviërs die enclave in Moslim-handen zouden laten. Er zitten ook 450 Nederlanders in Srebrenica, omzeggens ingesloten. Al weken laten de Serviërs er niemand in of uit. “Hun moreel is nog altijd goed, ” zegt majoor Van Geldere in Simin Han. Hij maakt met zijn 185 manschappen deel uit van het het bataljon van Srebrenica. “En dat ondanks het feit dat er sinds februari geen diesel in de enclave is binnengeraakt, zodat er geen stroom meer is. Al vijf weken snijden de Serviërs alle toevoer af. Dat betekent geen vers voedsel meer, geen toiletartikelen, geen post, geen vervanging van mannen van wie de opdracht erop zit. “
Vorig weekend kwam dan eindelijk het bericht dat de Serviërs bereid zouden zijn om twee hulpkonvooien naar Srebrenica door te laten, een voor de bevolking, een kleiner voor de blauwhelmen. Wel moesten de lokale Servische krijgsleiders hun goedkeuring nog geven, wat dus betekent dat er nog geen zekerheid is dat die konvooien de enclave echt zullen bereiken. De Nederlanders zijn het ondertussen echter beu geworden. Ze lieten weten dat ze zich uit Srebrenica zouden terugtrekken. De Serviërs zullen ze met plezier laten vertrekken. Het is voorlopig onduidelijk of de VN andere manschappen naar Srebrenica zullen sturen.
De Serviërs blijven suksesvol kat en muis spelen met de rest van de wereld. Ze namen blauwhelmen als gijzelaar en kregen internationale onderhandelaars zo ver om wekenlang over het lot van die gijzelaars te onderhandelen, om ze daarna grootmoedig vrij te laten. Ondertussen bestookten ze onverstoord en ongehinderd de veilige zones met hun zwaarste artillerie en beschoten ze nog maar eens de buurt van de Kroatische kustplaats Dubrovnik. Kwestie van de Kroatische hoop op toerisme en dus deviezen om meer wapens te kopen, voor alvast dit jaar te fnuiken. Om vervolgens weer hun goede wil te tonen, beslisten ze om de route over de Igman-berg naar Sarajevo de enige toegangsweg die nog bruikbaar is weer open te stellen voor hulpkonvooien.
“Natuurlijk rijden we naar Sarajevo als ons dat gevraagd wordt en als de veiligheidsrisico’s niet te groot zijn, ” zegt korporaal-chef Leo Heylen van Moving Star, een oude rot in het vak, met heel wat buitenlandse zendingen op zijn aktief. De kans dat de Belgen opnieuw gevraagd wordt bij te dragen tot de bevoorrading van Sarajevo groeit, omdat de jongste weken alleen Tuzla bevoorraad kon worden en alle beschikbare hulpgoederen naar daar werden gebracht ook die bestemd voor Sarajevo. In Tuzla ligt nu een grote reserve, terwijl de loodsen in Sarajevo zo goed als leeg zijn.
Maar de Belgen in Bosnië hebben de komende twee weken verlof. Er is dus tijd voor een debat. “Hoewel ons mandaat voor heel Bosnië geldt, moeten we voor de bevoorrading van Sarajevo speciale toestemming van de regering krijgen, ” zegt majoor Verheyen. “De regering is na het drama van vorig jaar in Ruanda blijkbaar op haar hoede. Maar mijn mannen zijn er klaar voor, hoewel het hun vuurproef zou kunnen zijn. Ze zijn bezorgd, maar niet bang. We zullen gaan als de veiligheid dat toelaat. Want, met alle respekt, het is niet de bedoeling dat wij levens offeren om wat zakken meel in Sarajevo te krijgen, zelfs als de toestand daar kritiek is. “
Dirk Draulans
“Wat betekent militaire macht als soldaten gegijzeld worden ? ” In beeld : VN-gijzelaars na hun vrijlating.
Tuzla begroef 71 onschuldige slachtoffers, na een onzinnige luchtaanval van de Navo elders.
VN-soldaten beschermen met hun pantserwagens bewoners van Sarajevo, schietschijven, bij het oversteken van straat.
