De bonobo staat model voor Lucy: de aapmens die drie miljoen jaar geleden leefde. De bonobo heeft ook een moraal.
“Als je lange tijd bonobo’s observeert, zowel in een dierentuin als in hun woud, kom je onvermijdelijk tot de vaststelling dat ze begaan zijn met elkaar”, vertelt de Antwerpse biologe Ellen Van Krunkelsven. “Ik herinner mij hoe Dzeeta, een van de bonobovrouwen uit het dierenpark van Planckendael, ooit urenlang een banaan bewaarde voor Hortense, een andere vrouw, die geen ontbijt kreeg, omdat ze ruzie had met de oppassers. Dzeeta kon Hortense zelfs niet zien. Ze wist gewoon dat ze moeilijkheden had. En dit is geen geïsoleerd verhaal. Bonobo’s komen geregeld heel menselijk uit de hoek.”
Tien jaar geleden veroorzaakte de Amerikaanse anatome Adrienne Zihlman opschudding. Ze had ontdekt dat de lichaamsverhoudingen van de bonobo sterk overeenstemden met deze die berekend waren voor Lucy: het meisje dat het gezicht werd van de Australopithecus afarensis, een rechtstreekse voorouder van de mens die drie miljoen jaar geleden in Afrika leefde. De analogie werd op groot scepticisme onthaald, onder meer omdat de meet gegevens heel ruw waren.
Maar onlangs stak morfoloog Peter Aerts van de Universiteit Antwerpen uitgebreide meetgegevens van vijf bonobo’s uit Planckendael in een geavanceerd computermodel, ontwikkeld door wetenschappers van de universiteit in het Britse Liverpool. Met een onthutsend resultaat. Professor Aerts: “Het model bevat een wandelend skelet van Lucy. Het kan gevoed worden met tal van meetparameters om te kijken of het skelet, dat leert bij elke stap, blijft lopen. Het is getest met gegevens van de moderne mens, de gorilla, de chimpansee en de bonobo. De simulaties wijzen uit dat alleen met de parameters van de bonobo de model-Lucy blijft lopen. Met de andere gegevens valt ze na enkele stappen. We hopen nu met een uitgebreidere studie de overgang van vier- naar tweevoetig wandelen te kunnen documenteren.”
Diepzinnige denkers draven soms op met argumenten om de kloof tussen de mens en de andere dieren te verbreden. Gevaarlijke argumenten, die naar racisme ruiken, want het componeren van fuga’s of het wentelen rond de aarde – om maar die te noemen – kunnen niet alleen gebruikt worden om de meerwaarde van de mens ten opzichte van het dier te illustreren, maar evengoed om de superioriteit van het blanke ras ten opzichte van het zwarte te bewijzen. Er zijn sterkere en mensvriendelijker argumenten die tot bescheidenheid aansporen, zoals de aanwijzingen voor het bestaan van vriendschap, bekommernis, bewustzijn en zelfs zelfbewustzijn bij dolfijnen en mensapen. “Met de gegevens die beschikbaar zijn, kan de mensenmaatschappij niet langer beschouwd worden als een wereld waarin intelligente wezens alles zo goed doen draaien, omdat ze zo slim zijn”, schreef de antropologe Meredith Small vorig jaar in het vakblad The Sciences. “Voor andere sociaal-levende dieren is de nood aan regels en rechtvaardigheid, aan een onderscheid tussen goed en kwaad, even dwingend als voor ons. Onze morele regels zijn een deel van onze biologische erfenis, die ons met de andere dieren verbindt. Onszelf loskoppelen van het grote biologische geheel is niet alleen zelfverheerlijking, het is gewoon flagrant fout. Maar zij die geloven dat mens-zijn heilig is, interpreteren dit natuurlijk als blasfemie.”
Dirk Draulans
