Wat zouden jongeren van 18 jaar moeten lezen, beluisteren, bekijken, bezoeken en meemaken? Welke culturele bagage is onontbeerlijk voor een waardevol leven? Die vragen leggen we deze zomer voor aan een select kransje boeiende en succesvolle mensen. Deze week: Anne De Paepe, rector van de Universiteit Gent. ‘Jongeren moeten zeker een keer de woestijn in trekken. De woestijn voert je naar de essentie van het leven.’
Mijn moeder was de oudste van vijf kinderen. In haar tijd was het niet zo vanzelfsprekend dat meisjes naar de universiteit gingen, laat staan dat ze volledig zelf hun studiekeuze konden bepalen. Talen waren haar grote liefde, het liefst had ze Romaanse filologie gestudeerd, maar haar ouders verkozen de richting farmacie. En dat heeft ze dan ook gestudeerd. Ze was trouwens erg goed, de eerste van haar jaar. Ze heeft nadien een tijdje gewerkt als apotheker, maar na de geboorte van haar kinderen heeft ze haar voltijdse job opgezegd. Mijn vader was burgerlijk ingenieur en heeft als een toegewijde civil servant zijn hele leven voor de overheid gewerkt. Hij is opgeklommen tot secretaris-generaal van het toenmalige ministerie van Openbare Werken en maakte de periode van de grote infrastructuurwerken in België mee vanop de eerste rij. Mijn ouders hebben nooit een onderscheid gemaakt tussen hun zoon en hun dochters; we hebben evenveel kansen gekregen. We mochten alle drie studeren en we mochten alle drie naar het buitenland. Daar ben ik mijn ouders zeer dankbaar voor. Ik heb een dochter van 28, ze heeft net als haar oma farmacie gestudeerd en is nu een jonge postdoctoraal onderzoekster. Ze reist de wereld rond. Van haar grootmoeder heeft ze ook de feeling voor talen geërfd. Ze kent Frans en Engels, ze heeft Spaans en Italiaans geleerd, en ze heeft zelfs wat Zweeds opgepikt.’
‘Hoe ouder ik word, hoe gevoeliger ik word voor het belang van gelijke professionele kansen voor vrouwen. Vroeger was ik daar niet zo mee bezig, maar nu ik de eerste vrouwelijke rector van onze universiteit ben, voel ik dat ik als een rolmodel word gezien. Ik ben me ervan bewust dat ik in mijn huidige functie ook de mogelijkheid heb om dingen in beweging te brengen en mensen te inspireren. Mijn jonge vrouwelijke collega’s moedig ik regelmatig aan: “Je moet durven, er is geen enkele reden waarom jij als vrouw je idealen en ambities niet zou kunnen waarmaken.” Weet je wat het is? Vanuit een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor hun omgeving laten vrouwen zich vaak tegenhouden door mogelijke risico’s en praktische bezwaren. Wat moet mijn partner opgeven als we naar het buitenland gaan? Wat met de kinderen? Enzovoort. Dat verhindert hen vaak om hun dromen na te jagen en gedurfde keuzes te maken. Terwijl ik bij jonge mannelijke collega’s vaak net het omgekeerde vaststel: ze zien een opportuniteit, nemen een beslissing en staan pas dan stil bij de impact op het gezin. Ik heb het vaak genoeg gezien, zeker in de generaties voor mij, maar ook in mijn generatie: de man maakt carrière, de vrouw investeert in de kinderen. Maar op een bepaald moment zijn de kinderen het huis uit, en wat dan?’
‘Maar of je nu als man of als vrouw carrière maakt, je moet natuurlijk kunnen rekenen op de steun van je partner en je moet je leven organiseren om het te kunnen waarmaken. Gelukkig zijn er vandaag zo veel mogelijkheden om werk en gezin te combineren. Ook dat is een boodschap die ik aan jonge vrouwen wil meegeven: zit er niet mee in om kinderopvang in te schakelen, betaal die poetshulp en die strijkster. Er is geen enkele reden om je daarover schuldig te voelen. Het is niet omdat je moeder een carrière heeft, dat je als kind benadeeld wordt. Dat kan mijn dochter getuigen. Meer nog, nu ze ouder wordt en zelf aan het begin van haar carrière staat, vindt ze daar net inspiratie in, denk ik. Ze weet: mijn moeder heeft het gekund, waarom zou ik er dan niet voor gaan? Ik zie haar ambitie steeds meer groeien. Op haar achttiende had ze dat nog niet, zoals zoveel jongeren op die leeftijd, maar nu gaat het vuur steeds heviger branden.’
1. LEES LEAN IN VAN SHERYL SANDBERG (2013)
In dit boek vertelt Sheryl Sandberg, de ceo van Facebook, hoe ze is opgeklommen naar de top van het bedrijf, hoe ze taboes heeft doorbroken en zich niet heeft laten ontmoedigen door tegenkantingen. Het is een begeesterend verhaal voor jonge vrouwen, en ook jonge mannen moeten het zeker lezen. Voor mij betekent ‘lean in’ dat je je open moet stellen en de kansen moet grijpen als ze zich voordoen. Ik transponeer dat idee naar mijn eigen loopbaan. Ik heb nooit actief de positie opgezocht waarin ik nu zit. Ik heb mezelf nooit als doel gesteld dat ik professor in de genetica, diensthoofd of rector wilde worden. Met dat soort carrièreplanning ben ik nooit bezig geweest. Maar ik heb in mijn leven een aantal unieke kansen gekregen en soms heb ik binnen een paar minuten cruciale beslissingen moeten nemen. Mijn boodschap, en ook die van Sheryl Sandberg, aan jonge vrouwen is dan ook: durf beslissingen te nemen. Je mag niet te veel stilstaan bij wat dat voor je kinderen of je omgeving zal impliceren. Als je het voelt, moet je springen, en dan komt de rest wel goed. Heb ook zelfvertrouwen: erken je eigen capaciteiten in plaats van enkel te focussen op wat je minder goed kunt, en denk niet dat je mannelijke collega het allemaal beter kan. Ik geef toe, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ook voor mij is het nog altijd een leerproces. Maar ik heb geleerd dat als je de uitdaging aangaat en ze tot een goed eind brengt, je achteraf beseft dat het heus niet zo onoverkomelijk was, en dat je trots kunt en moet zijn op jezelf.
2. LEES LE PETIT PRINCE VAN ANTOINE DE SAINT-EXUPÉRY (1943)
Mijn moeder is Franstalig opgevoed en ze heeft de liefde voor die taal aan mij doorgegeven. Mijn beide ouders lazen trouwens in het Frans, en ze lazen veel en gretig. Ik heb de leesmicrobe van hen opgepikt. In mijn jeugd was ik altijd met een boek bezig. Vooral de boeken van de grote Franse schrijvers heb ik verslonden. En dit kleine boekje sprak me bijzonder aan. Nog altijd trouwens. Het is een eenvoudig verhaal dat barst van de levenswijsheden. De kleine prins voert allerlei erg merkwaardige gesprekken met dieren, planten, bloemen… Zo poëtisch! En humaan. Je zou dit verhaal ruim voor je achttiende gelezen moeten hebben.
3. REIS DE WERELD ROND
Probeer zo veel mogelijk te reizen, leer andere culturen kennen. Het verruimt je geest, het helpt je het hokjesdenken te doorbreken dat in België zo welig tiert en waaraan ik me kapot kan ergeren. Neem nu de voortdurende polarisatie rond taal die we hier kennen. Ik snap niet dat je je daar niet boven kunt stellen. Dat je niet méér kunt relativeren. Onlangs was ik in China. In steden als Beijing en Sjanghai krioelt het van de mensen; miljoenen leven er op elkaars lip, vaak in moeilijke omstandigheden. Dan denk ik: waar zijn wij in godsnaam toch mee bezig? De nationale parken in de VS vind ik een ideale reisbestemming voor jongeren tussen de 18 en 25 jaar. Yellowstone, Yosemite, Grand Canyon, Bryce Canyon: ik heb ze allemaal bezocht. Ook de oostkust, de staat Maine en de streek rond Boston, en San Francisco aan de westkust zijn heerlijk als je jong bent. Er heerst een gevoel van onbeperkte vrijheid en onbeperkte mogelijkheden. Dat werkt verfrissend en stimuleert je om de zaken met een open geest tegemoet te treden: ‘Wat kan ik doen?’ in plaats van ‘Wat mag ik (niet) doen?’
4. LEES DE VLIEGERAAR VAN KHALED HOSSEINI (2003)
De debuutroman van de Afghaans-Amerikaanse schrijver-arts gaat over een vriendschap tussen twee jongetjes, Amir en Hassan, die samen opgroeien in Afghanistan en vervolgens van elkaar worden gescheiden. Hassan blijft in Kabul, terwijl Amir naar Amerika trekt. Jaren later keert Amir terug naar zijn geboorteland om het verraad dat hij als kind tegenover zijn vriend heeft gepleegd goed te maken. De vliegeraar gaat over bedrog en rivaliteit, en over waartoe die kunnen leiden. Hosseini onderstreept ook de waarde van vriendschap en eerlijkheid. Jonge mensen moeten ambitieus zijn, maar tegelijk ook correct en eerlijk blijven. Dat vind ik zo belangrijk. Je moet op jonge leeftijd morele waarden voor jezelf stellen en die te allen tijde naleven. Ooit kom je misschien terecht in situaties waarin je veel zult kunnen bereiken door het spel niet eerlijk te spelen, maar haal je daar voldoening uit? Durf je nog in de spiegel te kijken? Zelf zit ik nu in een positie waarin ik voortdurend belangrijke beslissingen moet nemen. Ik wil boven elke vorm van favoritisme staan. Ik heb me altijd zeer neutraal en onafhankelijk opgesteld, en ik zal dat blijven doen.
5. BEKIJK OUT OF AFRICA (1985)
Mijn man en ik delen een passie voor natuurfilms, we zijn verslingerd aan de reeksen van National Geographic. Ook films waarin de natuur zelf de hoofdrol opeist, bekijk ik graag. Ik heb ook het boek van Karen Blixen gelezen waarop de film Out of Africa is gebaseerd. Prachtig! Al van kinds af heb ik een bijzondere interesse voor alles wat ‘leven’ is, voor hoe de natuur problemen oplost en daarvoor allerlei slimme mechanismen ontwikkelt. Als hoogleraar genetica leer ik veel van de dierenwereld. Die levert fantastische modellen op om ook menselijke processen te bestuderen. Toch is mijn keuze voor de geneeskunde niet zozeer ingegeven door mijn fascinatie voor wetenschap en natuur. Het was eerder het curatieve aspect van het werk, het zorgen voor mensen, dat me aansprak. Ook dat heb ik van jongs af; ik heb me altijd sociaal geëngageerd. Ik zat in de scouts, eerst als lid en daarna als leidinggevende, en ik deed vrijwilligerswerk. Dat waren enorm waardevolle ervaringen.
6. GA NAAR WEST SIDE STORY KIJKEN
Toen ik mijn doctoraatsonderzoek deed, heb ik een jaar in Londen gewoond. Daar heb ik veel aan gehad, niet enkel voor mijn wetenschappelijke carrière. Ook cultureel was mijn verblijf een ware openbaring. Ik was er vaak alleen en dus trok ik elk weekend Londen rond. Van museum naar concert, van toneelstuk naar musical. Ik heb er de klassieke muziek leren waarderen. In de Royal Festival Hall en de Royal Albert Hall ging ik naar prachtige uitvoeringen door het London Symphonic Orchestra of het London Philharmonic Orchestra. Ik hoorde er Tsjaikovski’s eerste pianoconcert, Dvoraks negende symfonie Uit de nieuwe wereld, en de laatste symfonieën van Mozart. Naar die werken luister ik nog zeer regelmatig. Londen is samen met New York ook de stad van de musicals. Een absolute must voor jongeren is West Side Story (1957)met muziek van Leonard Bernstein. Het verhaal over de rivaliteit tussen de Sharks en de Jets heeft nog niets aan actualiteit ingeboet. Overal ter wereld is er nog racisme en woedt de strijd tussen de sociale klassen. West Side Story is een onvergankelijk meesterwerk.
7. LEES JUST KIDS VAN PATTI SMITH (2010)
In het MoMA in New York bezocht ik ooit een tentoonstelling met werk van de Amerikaanse fotograaf Robert Mapplethorpe. Jaren later las ik Just Kids, waarin zangeres Patti Smith vertelt over hun jeugd en liefde samen in het New York van de late jaren zestig en zeventig. Het was de tijd van Andy Warhol en de popart, de kunstenaars leefden in een sfeer van absolute vrijheid. Just Kids is meeslepend geschreven. Je kunt zoveel lessen trekken uit hun levensverhaal. Al leefden ze enorm roekeloos. Zo experimenteerden ze volop met drugs. Patti heeft haar verslaving overwonnen, maar Robert is er uiteindelijk aan ten onder gegaan.
Inspirerend vind ik hun levenslust, hoe ze van dag tot dag leefden, zonder zich al te veel af te vragen wat er komen zou. God schiep de dag, en zij gingen erdoor. Nu eens hadden ze geld om eten te kopen, dan weer niks, en toch kwamen ze altijd op hun pootjes terecht. De jeugd van vandaag mist wat van die onbezonnenheid en dat avontuurlijke. Als ze voor een studierichting kiezen, willen ze weten waar ze zullen uitkomen, wat er voor hen zal inzitten, hoeveel ze ermee zullen verdienen. Je hoeft niet té veel te plannen in het leven. Toen ik begon, heb ik me daarover geen vragen gesteld. Ik ging als jonge onderzoeker aan de slag met een beurs van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, maar ik had geen idee of ik aan de universiteit zou kunnen blijven of niet. Ik was gewoon gepassioneerd door het vak.
8. BEZOEK THE FRICK COLLECTION IN NEW YORK
Onlangs was ik voor de tweede keer in dit hele mooie museum in New York, dat prachtig gelegen is met uitzicht op Central Park. The Frick Collection is een privéverzameling met zeer zorgvuldig gekozen stukken die een goed overzicht biedt van de schilder- en beeldhouwkunst van de 13e tot de 19e eeuw. Elk werk dat er hangt, is een pareltje. Een onbetwist hoogtepunt is het betoverende portret van de Comtesse d’Haussonville van Jean-Auguste-Dominique Ingres, maar je vindt er ook werken van Rembrandt, Jan Van Eyck, Goya en John Constable. En het is een klein museum; in een uurtje ben je rond. Ik denk dat je als jongere op die manier beter met kunst kunt kennismaken dan door uren door te brengen in overweldigende kunsttempels als het Louvre in Parijs of het Metropolitan Museum of Art in New York. The Frick Collection laat je alvast even proeven, en geeft je zin in meer. Gelijksoortige musea zijn het Jeux de Paume in Parijs, het Thyssen-Bornemisza in Madrid en natuurlijk ook het Paul Getty Museum in Los Angeles. Alleen al voor de fenomenale ligging moet je daarheen.
9. GA NAAR DE WOESTIJN
Jongeren moeten zeker een keer de woestijn in trekken. Zelf heb ik daarvoor de kans gekregen in Jordanië. Samen met mijn man en mijn dochter maakte ik ’s morgens vroeg een kamelentocht. Wat mij vooral is bijgebleven, is de onmetelijke stilte die je hier nergens meer vindt. Het landschap was subliem; de woestijn strekte zich eindeloos uit in de stralende ochtendzon. Ik voelde me de gelukkigste vrouw op aarde. De sereniteit die ik toen voelde, is iets waarnaar jongeren af en toe zouden moeten streven. Je kunt de zotste carrière maken, of het meest ambitieuze plan nastreven, maar je wordt pas echt gelukkig als je kunt blijven terugkeren naar de kern van jezelf. Dat innerlijke evenwicht behouden – of terugvinden, want in het leven kun je ook uit balans raken – is cruciaal. De woestijn voert je naar de essentie van het leven. Je voelt er een ongelooflijk gezag voor de natuur, en voor wie of wat dat allemaal gecreëerd heeft. In zekere zin was die woestijntocht een religieuze ervaring; het deed me beseffen dat er ergens iets is wat je niet kunt verklaren door wetenschap alleen. Ik was zo dankbaar dat ik dat mocht meemaken.
10. LEES DE JÉSUS À JÉSUS EN PASSANT PAR DARWIN VAN CHRISTIAN DE DUVE (2011)
Christian de Duve was een Belgische bioloog en arts die in 1974 de Nobelprijs voor de Geneeskunde heeft gekregen. Hij was een groot wetenschapper en een ongelooflijk intelligente en begeesterende man. Ik heb hem ooit een voordracht horen geven voor een volle aula aan de Université catholique de Louvain, zijn alma mater, over het ontstaan van de wereld en het leven op aarde. In dit kleine boekje, dat hij in 2011 op 94-jarige leeftijd publiceerde, blikt hij terug op zijn leven: hoe hij als wetenschapper is begonnen, naar de VS is getrokken, en daar zijn grootste ontdekkingen heeft gedaan. Hij vertelt hoe hij er in het begin van zijn carrière van uitging dat er voor alles een wetenschappelijke verklaring moet zijn, maar uiteindelijk tot de conclusie is gekomen dat er toch iets hogers moet zijn. Ik weet dat veel wetenschappers denken dat je alles kunt uitleggen, maar ik ben het eens met De Duve dat wetenschap en geloof elkaar niet uitsluiten. Ik ervaar mijn geloof als iets positiefs in mijn leven. Het geeft zin en ik haal er de kracht uit om bij tegenslagen te blijven vertrouwen in de toekomst.
11. VERDIEP JE IN HET LEVEN VAN FRANÇOISE GIROUD (1916-2003)
Ik heb niet al haar boeken gelezen, maar veel zal het toch niet schelen. Françoise Giroud werd geboren in Zwitserland als dochter van een Turks-Joodse journalist. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze gevangengenomen door de Gestapo en ontsnapte ze ternauwernood aan deportatie. Na de oorlog werd ze hoofdredactrice van het Franse vrouwenblad Elle. In 1953 richtte ze samen met haar getrouwde minnaar, de politicus Jean-Jacques Servan-Schreiber, het magazine L’Express op, naar het voorbeeld van het Amerikaanse Time Magazine en Newsweek. In de jaren zeventig stapte ze in de politiek en werd ze achtereenvolgens minister van Vrouwenzaken en minister van Cultuur. Giroud was een gepassioneerde vrouw, een voorvechtster van de vrouwenrechten en een rolmodel. Ze heeft decennialang haar stempel gedrukt op de Franse journalistiek en politiek. Ze had een erg kritische pen en een zeer directe, kernachtige stijl. In haar boeken vertelde ze over haar eigen leven en werk, ze analyseerde politiek en maatschappij, en ze schreef ook biografieën. Van Alma Mahler, de vrouw van de Oostenrijkse componist Gustav Mahler, en van Cosima Wagner, de dochter van Franz Liszt en de tweede echtgenote van Richard Wagner. Ik lees graag biografieën van ‘sterke’ vrouwen. Inspirerend vond ik Een leven in het teken van vrede, het levensverhaal van de Jordaanse koningin Noor, en Memoires van een keizerin van Farah Diba, de oud-koningin van Iran. Beiden zijn intellectuele dames die terechtkwamen in een cultuur waar vrouwen onderdrukt werden. Ze hebben op een voorzichtige maar efficiënte manier geprobeerd om vrouwen kansen te geven, om meisjes naar school te laten gaan, omdat ze meer dan wie ook beseften dat scholing de weg is naar meer democratie en emancipatie. Ook Hillary Clinton vind ik een sterke vrouw. Ze krijgt natuurlijk ook veel kritiek, maar voor mij is ze een toonbeeld van wilskracht, discipline en werkvermogen. Lees haar autobiografie Cruciale keuzes.
DOOR ILSE DEGRYSE
