De buitenwacht had hem al langer bij het liberale kamp ingedeeld. Sven Gatz, ex-VU, ex-ID, ex-Spirit en ‘new born’-VLD, vertelt hoe hij er uiteindelijk zelf toe kwam die evidentie onder ogen te zien.

Sven Gatz begint zijn verhaal met een terugkeer naar november 2001, het stichtingscongres van Spirit. ‘Onze beginselverklaring was een fraai werkstuk. Wel bleef ons profiel aan de vage kant, omdat er in de groep geen consensus kon worden gevonden over de vraag of we ons als links-liberalen moesten uiten. Dat de term links-liberaal uiteindelijk is gesneuveld, is iets waaraan Patrik Vankrunkelsven heel zwaar heeft getild.’

‘De opiniepeiling in La Libre Belgique van december veroorzaakte de eerste fricties. Voor een aantal mensen, zoals Vincent Van Quickenborne en Patrik, was die zwakke score (1,4 procent) heel problematisch. De rest van de groep maakte er geen halszaak van. We bestonden immers nog maar een week of zeven.’

‘Het eerste grote incident ontstond rond Pasen. Ondanks de tweede, ietwat gunstiger peiling (3,7 procent) verklaarde Patrik in het VTM-journaal dat Spirit wellicht geen andere keuze had dan zich aan te sluiten bij een grotere partij. Dat werd hem door de anderen, die zijn demarche als een vorm van sabotage ervoeren, niet in dank afgenomen. Om een uitweg uit de impasse te vinden, is toen die fameuze deadline van eind juni vastgelegd. Er is toen ook afgesproken een objectief bestek op te stellen, met de voor- en nadelen van mogelijke alliantiepartners. Dat het dagelijks bestuur van Spirit toen ook informele gesprekken met andere partijen heeft aangeknoopt, heb ik pas achteraf vernomen. Tot dan bleef mijn geloof in Spirit evenwel onaangetast. Hoewel ik voelde dat de spanningen tussen Bert Anciaux en Annemie Van de Casteele toenamen. Bert had van bij het begin laten verstaan dat hij de boodschap van Spirit te intellectualistisch vond.’

Op 14 mei verscheen het opzienbarende interview van Bert Anciaux in Het Laatste Nieuws . Gatz: ‘Toen is de situatie pas goed explosief geworden. Wat ik Bert vooral verwijt, is dat hij zich compleet misrekend heeft. Als een toppoliticus beweert dat zijn partij naar de SP.A gaat, moet hij er zeker van zijn dat hij daarin door een meerderheid van zijn partij wordt gesteund. Maar hij kwam niet eens aan 40 procent, noch aan de top, noch aan de basis van de partij. Zijn inhoudelijke analyse vond ik op zich wel interessant, maar ze lag mij persoonlijk niet zo. Cru gesteld: opeens moesten we ons richten tot de arme sloebers van deze wereld, en niet langer tot de hoogopgeleide tweeverdieners. Omdat één persoon het zo zag. Het interview vormde een breuk in mijn relatie met Bert: tot dan volgde ik hem onvoorwaardelijk, naderhand niet meer.’

Toen al suggereerden sommigen in de partij dat Bert Anciaux van zijn ministerschap moest afzien en de leiding van de partij op zich moest nemen. Vooral mensen uit Anciaux’ directe omgeving, maar ook iemand als Bart Staes zat op die lijn. Gatz: ‘Tja, die zaken circuleerden, maar er was zeker geen formeel scenario. Er werd zelfs geopperd uit de regering te stappen, om de partij beter te kunnen profileren, wat ik al helemaal onzin vond.’

SPOEDBERAAD IN GROOT-BIJGAARDEN

20 mei 2002. Het partijbestuur houdt spoedberaad in het Carestel-wegrestaurant van Groot-Bijgaarden. Gatz: ‘Ik ben daar weggebleven, ik zag er het nut niet meer van in. Op die bijeenkomst is duidelijk geworden dat Margriet, Patrik en Vincent mentaal al bij de VLD zaten. Bert heeft nog al het mogelijke gedaan om Patrik bij zich te houden. Hij was zelfs bereid een alliantie aan te gaan met een andere partij dan de SP.A.’

Na Hermans, Vankrunkelsven en Van Quickenborne, verlaat ook Fons Borginon op 28 mei de partij. ‘En een dag later kondigde Annemie aan dat ze er genoeg van had. Toen is er bij mij iets gebroken. Maar ik wilde alsnog proberen dat SP.A-spoor te volgen.’

Ook de rest van Spirit probeert zich te herkennen in het kartel met de socialisten dat Anciaux voor ogen heeft.

‘Na de Algemene Raad van Merelbeke, waar de leden zich massaal achter een onafhankelijke koers hadden geschaard, stonden mensen als Paul Van Grembergen en Bart Staes nog vrij weigerachtig tegenover een kartel met de SP.A. Ook Herman Lauwers twijfelde. De enige uitgesproken voorstanders waren Els van Weert, en natuurlijk Bert zelf. Ik was er ook voor te vinden, op voorwaarde dat de groep groot genoeg was . Anders komt voor mij de VLD opnieuw in beeld, heb ik toen op een vergadering gezegd. Hoewel ik op dat ogenblik in het geheel niet dacht aan een overstap naar de VLD. Mijn Brusselse VLD-collega’s vroegen me natuurlijk geregeld wanneer ik tot de jaren van verstand zou komen, maar dat was voor mij geen optie. Achteraf bekeken geloof ik dat ik dat idee zo lang mogelijk heb proberen te onderdrukken, om mijn politieke vrienden in Brussel – lees Bert en Vic Anciaux – niet te moeten laten schieten.’

‘Geleidelijk begon het SP.A-scenario toch veld te winnen, ook omdat Stevaert nu goede rechtstreekse contacten had met Paul Van Grembergen. Haast iedereen aan de top van Spirit leek akkoord te kunnen gaan, zelfs Bart Staes. Dat vond ik belangrijk, omdat het een indicatie was dat we als groep nog levensvatbaar waren. In die fase hebben ook de formele gesprekken met de top van SP.A, en, toch nog, Agalev plaatsgevonden.’

Het ‘finale keerpunt’ wat Gatz betreft, is er gekomen op 27 juni, tijdens de wekelijkse overlegvergadering. ‘Bart Staes maakte genadeloos hard duidelijk waarom hij dan toch niet zou tekenen voor een kartel met de SP.A en verdere samenwerking met Bert. Tussen die twee klikte het al een hele tijd niet meer. Het feit dat Bart goed bevriend is met Herman Verheirstraeten, de gewezen kabinetschef van Bert, is daar niet vreemd aan. Op die vergadering voelde ik me letterlijk misselijk worden van hulpeloosheid. We gaan naar de SP.A, dacht ik, maar wat is ons leger nog waard?’

Twee dagen later bevestigt het partijbestuur in Genk met een tweederde meerderheid de keuze voor de SP.A.

‘Door toen mee in te stemmen met dat kartel heb ik, dat geef ik toe, minstens de indruk gewekt dat ik de kluit belazerd heb. Ik ben naar huis teruggereden met het knagende gevoel dat iets niet klopte. Te veel mensen zagen de SP.A louter als een schuilhokje. Bovendien besefte ik dat ik, door de leegloop van Spirit, een voortrekkersrol zou moeten gaan spelen in de partij. Iets wat ik niet zou kunnen weigeren, maar waarvoor ik allerminst warm liep. Zeker toen de volgende ochtend aan de telefoon bleek dat een van de topmensen van Spirit (Els Van Weert) het nog geen dag na Genk ook niet meer zag zitten!’

DE NACHT BRENGT RAAD

‘Het vervolg is bekend. Zondag ben ik naar een feest gegaan. Ik heb me daar goed geamuseerd, maar het bleef wel constant door mijn hoofd malen. Moest ik de groep volgen, of moest ik eindelijk mijn eigen rekening maken? Die nacht ben ik om vijf uur ’s ochtends opgestaan. Pas toen zag ik opeens glashelder in: het is afgelopen. Ik heb mijn vrouw wakker gemaakt. Ook voor haar kwam het nieuws als een verrassing.’

‘Vervolgens heb ik, ik ben ook niet gek, Guy Vanhengel gebeld, met de vraag of de deur nog steeds open stond. Ook bij de VLD was er enige verbazing. Men had zich erbij neergelegd dat mijn band met Bert onverbrekelijk was.’

‘Nadat ik Els Van Weert op de hoogte had gebracht, heb ik Bert gebeld. Dat was bijzonder pijnlijk. Doe het niet, zei hij, laten we erover praten. Hij was compleet van de kaart. Ik ben naar hem toegegaan, dat kon ik hem niet weigeren, maar ik heb hem gezegd dat mijn besluit vaststond. Op het einde van ons gesprek, een goed gesprek, zei Bert: jij hebt voor jezelf de juiste beslissing genomen, ik ga dat nu voor mezelf ook doen. Wat later kreeg ik een woedende Vic Anciaux aan de lijn.’

Zelfs Gatz, die veeleer als een koele kikker wordt aangezien, krijgt het even moeilijk. ‘Bert ervaart mijn vertrek als een menselijk falen, maar er is meer aan de hand. Hij moet ook beseffen dat als hij politiek nog wil functioneren, hij zich niet kan blijven omringen met een groep mensen, die, als in een bloedverbond, de gelofte moeten afleggen dat ze elkaar nooit meer zullen loslaten. Of het loopt opnieuw fout. Ik bedoel maar, en ik zeg dit zonder cynisme, twee jaar geleden was Bert verliefd op Guy Verhofstadt, nu is hij smoor op Steve Stevaert.’

‘Dat het in de sterren stond dat het op deze manier zou aflopen? Misschien heb ik dat niet willen zien. Ik besef pas nu hoe snel Patrik, Vincent en Margriet in gedachten al bij de VLD zaten. Maar over Bert stel ik me soortgelijke vragen. In hoeverre wist Bert al in november, toen we Spirit op gang trokken, dat hij wou uitkomen waar hij nu zit?’

Is het in dat opzicht niet verhelderend dat vader Anciaux al in december, nog geen maand na de start van Spirit, geregeld contacten had met Patrick Janssens en andere SP.A-kopstukken? ‘Ik weet niet of die gesprekken zelf zo’n bepalende rol hebben gespeeld. Maar het sterkt mij wel in de overtuiging dat de alliantie al in een heel vroeg stadium is voorbereid.’

Ann Peuteman, Han Renard

‘In hoeverre wist Bert Anciaux al in november, toen we Spirit op gang trokken, dat hij wou uitkomen waar hij nu zit?’