Formateur Guy Verhofstadt heeft een akkoord. Paars domineert. Groen is het gevoeligst voor blauwe plekken.
Tijdens de verkiezingscampagne speelde zich in Gent een merkwaardig tafereel af op een debat over het migrantenstemrecht. De kersverse CVP’er Ergün Top wilde Vera Dua (Agalev) ei zo na formeel doen beloven dat de groenen over dat stemrecht het been stijf zouden houden indien ze met de CVP zouden moeten onderhandelen over een toekomstige regering. Evident voor Dua, en het was hoogst amusant om te zien “hoe een CVP’er Agalev links voorbij probeerde te steken”, zoals er op dat debat gegrapt werd. Dua stelde toen vast dat “elke democratische partij in wezen voor dat stemrecht is, maar niet in het parlement”.
Gelijk had ze, maar kopen zou Agalev er na 13 juni niets mee. Dat bleek vorige week op de formatiegesprekken van Guy Verhofstadt. Het stemrecht sneuvelde er al na enkele uren. En het was dan niet eens met de CVP, maar met liberalen en socialisten. De halve vergrendeling van de grondwet (artikel 8) maakt het sowieso onmogelijk om migranten nog voor 2006 gemeentelijk stemrecht te verlenen. Maar dat wist iedereen natuurlijk al. De vraag is waarom er zelfs geen zinnetje in het regeerakkoord komt, een engagement dat op z’n minst in 2006 allochtonen zullen kunnen gaan stemmen.
“Wat konden we meer doen?” klonk het half berustend, half paniekerig in groene kringen na de strijd. Hoewel er op dat moment nog niet te veel in het groene schaaltje lag voor de kritische achterban, zou het onverantwoord geweest zijn om de deur dicht te klappen. De complexe wiskunde waaraan deze coalitie moet beantwoorden, duwt de Vlaamse groenen in een ongemakkelijke positie. Dat is in deze eerste fase al het geval, en het zal er in een regering niet op verbeteren.
Aelvoet deed haar uiterste best om voor de microfoons het bereikte compromis, de versoepeling van de naturalisatieprocedure, te verdedigen. Daarmee nam ze de argumentatie over die CVP, VLD én SP vroeger altijd hebben gebruikt om het uitblijven van migrantenstemrecht te rechtvaardigen. Niet-Europese buitenlanders kunnen voortaan in één maand Belg worden, zonder al te veel plichtplegingen. Daarmee zet paars-groen de beleidslijn van de vorige regering voort, die de procedure ook al aanzienlijk had vereenvoudigd.
Volgens Agalev ging alleen de VLD dwarsliggen. “Het was allen tegen één.” En de regeling die uit de bus kwam, was volgens de groenen een compromis waarmee PRL-voorzitter Louis Michel de ecologisten ter hulp wilde komen. Het is te veel eer voor de liberaal. Hoewel de bijna automatische naturalisatie onmiskenbaar extra voordelen heeft voor de allochtonen (de toegang tot het openbaar ambt, direct stemrecht voor alle verkiezingen, zoals elke Belg), sneuvelde hiermee in de onderhandelingen een van de politiek-symbolisch zwaarst wegende programmapunten van Agalev en Ecolo.
WOORDEN SCHRAPPEN
Het begon vorige week sowieso al niet zo goed voor de groenen. De partners van Verhofstadt bereikten een akkoord over de krachtlijnen van het veiligheidsbeleid. Tijdens de persbriefing had Verhofstadt het heel even maar over gesloten centra voor jonge criminelen. De hele avond leek het op radio en televisie alsof paars-groen zich in blok achter het “V-plan” van Marc Verwilghen had geschaard. En dat er “jeugdgevangenissen” zouden komen.
Dat bracht de groenen zodanig in verlegenheid dat ze Eddy Boutmans het veld op stuurden om een en ander te corrigeren. De volgende dag opende het radionieuws met het hoofdpunt dat “volgens de groenen ook bijzonder veel aandacht naar preventie gaat”. Is ook zo, maar we spreken hier over psychologie en symbolen. Boutmans slaagde erin om de voor groenen alweer beladen term “nul-tolerantie” te laten schrappen uit Verhofstadts tekst. Het idee van jeugdgevangenissen was onder druk van de groenen nooit in de tekst geraakt.
Vorige vrijdag ten slotte voelde ook Ecolo zich in het nauw gedreven. De Franstalige groenen hadden zich van meet af aan harder opgesteld dan hun Vlaamse collega’s, of toch die indruk gegeven, tot grote ergernis van Michel. De partij van Jacky Morael die historisch nauwer aansluit bij de sociale beweging dan de milieubeweging, zag in de plannen voor loonlastenverlaging te veel neo-liberale accenten. Te weinig garanties voor jobcreatie, te weinig aandacht voor de uitbouw van de sociale economie. “We denken er niet aan om in een blauwe limousine te stappen met enige groene en rode stickers achterop”, zei Morael.
Kortom, tijdens de marathonvergadering van het voorbije weekend hadden Verhofstadt en Michel iets goed te maken, als ze tenminste niet van bij het begin met gefrustreerde en dus gevaarlijke groenen scheep wilden gaan. Aelvoet en Morael verkregen dan dat er zal worden gezocht naar mogelijkheden om via de belasting op de toegevoegde waarde producenten en consumenten tot milieuvriendelijker gedrag aan te zetten. Dat kan in de Belgische context, al zal Europa met argusogen toekijken. En voor het grotere werk, de CO2-belasting, is sowieso een Europees initiatief nodig. Verhofstadt beloofde de groenen dat België zich in de EU uit de naad zal werken. België heeft daarvoor theoretisch een hefboom, want ons land hanteert in de tweede helft van 2001 de voorzittershamer in de Europese Unie.
Voor de groenen kwam er vorig weekend één tastbare bonus uit de bus: het bijna-moratorium op kerncentrales dat de aftredende regering al had ingesteld, wordt nu definitief en paars-groen voegt er een uitdovingsbeleid aan toe. Centrales die ouder zijn dan veertig jaar, en dat zijn er drie in 2015, gaan dicht. Maar politiek secretaris Jos Geysels maakt zich sterk dat er ook al voor die tijd een ecologische trendbreuk te zien zal zijn in het energiebeleid: de opwerking wordt stopgezet, de verantwoordelijkheid voor nucleair afval komt bij de producenten te liggen, het monopolie op de elektriciteitsmarkt wordt doorbroken.
Sociaal-economisch slaagden de groenen er zaterdagnacht, samen met de socialisten, nog in om het een en ander uit de brand te slepen. Toen Verhofstadt zondagmorgen afklopte op 3 miljard loonlastenverlaging voor de sociale economie, op de totale 80 miljard, bleef Morael nog wat nukken. Ook over de privatiseringsplannen. De Vlaamse onderhandelaar Joos Wauters daarentegen was best tevreden. Hij had al de afspraak op zak dat de remgelden voor patiënten niet de hoogte in gaan en zelfs hier en daar kunnen dalen. En wat de NMBS betreft, staat tegenover de gedeeltelijke privatisering de belofte om te investeren in het spoorwegnet en een voorstedelijk net voor de hoofdstad.
MILIEU WAS EEN BLINDE VLEK
Dat zijn belangrijke verwezenlijkingen op de sociale flank van paars-groen, maar de groenen kunnen zich er niet mee profileren. En hetzelfde geldt voor ruimtelijke ordening en mobiliteit op Vlaams niveau. Ook de SP heeft op dat front een en ander in zijn verkiezingscontract staan. Steve Stevaert was er maandag het snelst bij om het rood-groene palmares van de onderhandelingen met Patrick Dewael (VLD) in de verf te zetten. Er komen geen verjaringstermijnen voor bouwmisdrijven. Vanaf 1 juni 2000 rijden kinderen en bejaarden gratis met de bus.
Een groene onderhandelaar vat de groene positie aan de vooravond van een eerste regeringsdeelname zo samen: “Er staan in het federale regeerakkoord geen zaken die voor ons onaanvaardbaar zijn. Wel zijn er een aantal zaken niét ingeraakt.”
Anders dan Ecolo heeft Agalev het naar verluidt eerder aan de onderhandelingstafel hard gespeeld en niet zozeer voor de camera’s. Zoveel hebben ze wel geleerd uit de periode van het Sint-Michielsakkoord. Maar het is nu afwachten of ook de achterban dat zo ziet. De partijtop kan alleen maar hopen dat er niet te veel op symbolen wordt beoordeeld, en dat in deze vroege fase van het paars-groene avontuur de potentie van het toekomstige akkoord goed wordt ingeschat. Enig begrip van de achterban zal nodig zijn. Wie met het minst alledaagse programma vertrekt, heeft het automatisch lastiger. En in verhouding tot de socialisten hebben de groenen wellicht harder moeten knokken om hun eisen op tafel te krijgen.
Men zou bijna vergeten dat Louis Michel het bestond om in zijn informatieverslag te doen alsof hij nog nooit met de groenen gesproken had. Milieu en energie waren één blinde vlek in dat verslag. In die zin raakten de groenen naar hun eigen aanvoelen vorig weekend vrij ver.
Hoe dan ook, de SP kan meer relaxed aan paars-groen beginnen. Amper een half jaar nadat Louis Tobback de kiezer nog wilde doen geloven dat de sociaal-economische programma’s van SP en VLD water en vuur bleven, groeide er tussen Frank Vandenbroucke en Verhofstadt iets moois naarmate ze eensgezind de contouren van de “actieve welvaartstaat” op papier konden zetten. Meer nog, op het eerste gezicht lijkt de SP zelfs nog meer uit de brand gesleept te hebben dan de partij van Verhofstadt zelf. Johan Vande Lanotte of Steve Stevaert kunnen met de 80 miljard loonlastenverlaging indruk maken op de achterban, want het is 120 miljard minder dan het magische VLD-getal uit de campagne.
De groenen zijn handig voor de roodgroene SP om nu en in de toekomstige regering mee op tafel te slaan als de slinger te veel de liberale kant op zou gaan. Dat gebeurde overigens nu al: dat de liberalen niet hoger konden springen dan de 80 miljard is mede te danken aan het roodgroene front dat Verhofstadt consequent bleef herinneren aan de alternatieve financiering voor de sociale zekerheid. Op dezelfde manier was in Nederland D’66 vaak een handige bondgenoot voor de liberale VVD. Maar op de spannendste momenten zullen de groenen, zoals D’66, het alleen moeten zien te rooien. Het is de pijn van een grote kleine partij te zijn.
Filip Rogiers
