De verteller en zijn toehoorder : de gepensioneerde landmeter Friedrich Stürenburg uit Hannover brengt een kring van bekenden rond het haardvuur.
?Och, verhalen die meneer weet te vertellen : die zou de vogels uit de bomen lokken !?, en daarbij keek hij me, diep van onderen, met zijn fonkelende oude oogjes aan. ?Ja, heel zeker, Hagemann,? zei ik diplomatiek : ?maar of ze ook allemaal waar zijn ??. Hij gooide gelijk zijn armen (met de nog altijd kolossale vuisten) in de lucht. ?En waarom niet ? !? neuzelde hij gebelgd : ?Wat wij hier in de loop der jaren allemaal hebben meegemaakt ! – En dan al die instrumenten : ochgutochgut, als ik niet zo’n stevige kop had –?. Hij ging weg, ongelovig mompelend ; en onbevredigd keerde ik terug naar het terras, waar op mij werd gewacht.
Erelandmeter in ruste Stürenburg legde juist aan de kapitein uit dat je ook als leek meestal betere kaarten van een gebied kunt kopen dan de ?stafkaarten?, die algemeen voor het non plus ultra worden aangezien : ?Bij elk kadaster kun je zonder probleem – voor ongeveer 6 mark tegenwoordig, geloof ik – de zogenaamde ‘plattegrondskaarten’ met een schaal van 1 : 5000 kopen, die eveneens de complete topografie bevatten. Daarop vind je heel precies elk afzonderlijk bouwsel aangegeven ; woonhuizen die door arceringen van schuren worden onderscheiden ; straatnamen ; alles : warm aanbevolen.? Hij knikte deskundig, en maakte met een speciaal zilveren mesje een keep van voren in zijn sigaar. ?Natuurlijk bestaan er kaarten op nog grotere schaal ; die vormen het ‘grondboek’ ; en worden, voorzover de tijd het toelaat, gestaag aangevuld – ik kan ervan meespreken -? hij schudde zijn geweldige hoofd en kreunde van de herinneringen.
Vanuit het meer deinde een trage wind= – nou ja, ?vlaag? kon je het niet echt noemen, daarvoor was de luchtzee vandaag te goed geluimd : ze spoelde als een lauwe vloeistof over onze handen & blote onderarmen. ?Ideaal voor de oogst? merkte apotheker Dettmer gewichtig op ; wat mevrouw dr. Waring beaamde, als was zij een hereboer (natuurlijk had zij er evenmin een sikkepit verstand van) ; Emmeline rekte heimelijk haar zwemlustige benen uit (waarvan 1 in zijn richting ?), en terwijl zij bovendien listig in mijn richting keek, begon Stürenburg al te vertellen.
?Het is jullie bekend dat ik 25 jaar geleden in het ‘Derde Rijk’ voortijdig op pensioen werd gezet – ik kom daarop, omdat dit samenhangt met de grondkaarten op grote schaal, waar we het zonet over hadden. Ik had destijds de leiding over een aantal kadasters ten westen van de Ems, en was juist met de auto op weg naar Meppen, wanneer ik een stel landmeters aan het werk zie, vlak bij een statige villa middenin een prachtig groenperceel : één van hen had het statief opgebouwd : twee assistenten staan pittoresk op rood-witte latten te leunen – zoals we dat allemaal kennen. Alleen was daar op dat moment bij mijn weten helemaal niets…… In alle geval, ik laat Hagemann stoppen ; stap uit, en maak me bekend bij de man aan de telescoop. Die kijkt niet eens op, zegt bars : ‘Rij verder ! ‘, anders niets. Dat werd me te veel : tenslotte stond ik nog bóven z’n chef ! Buitendien zou elk oud, eerlijk landmeterhart geschokt zijn geweest door het feit dat de telescoop van de kerel ergens middenin de villa wees. Toen ik daarover een opmerking maakte, antwoordde hij nog dreigender : ‘Weg van hier, direct ! ‘ ; hief ook zijn hoofd op – : ik had dat gezicht nog niet gezien, hoewel ik mijn beambten toch allemaal vanbinnen en vanbuiten kende ! Nu kreeg ik argwaan ; op z’n minst was dit ‘aanmatiging van dienstbevoegdheden’ ; ik sommeerde hem bijgevolg in m’n auto te stappen en me naar het dichtstbijzijnde politiekantoor te volgen. Zijn zo al suitende gezicht werd nog grover. Hij bukte zich voor de aanval & floot z’n handlangers naderbij : die pakten me beet, en zouden me in m’n auto hebben gestopt, als Hagemann niet in het strijdperk was getreden. Eerst smeet die, strategisch volkomen terecht, de raddraaier hals over kop in de ongewoon diepe greppel – veengrond, weet je wel. Toen schoot hij mij te hulp. Het resterende tweetal vond het nodig, gelukkig voor ons, om hun latten op Hagemanns hoofd stuk te slaan – en vanaf dat moment stond onze overwinning vast. Hun vuistslagen, stompen & tandengeblikker konden Hagemanns hoofd – schild en aanvalswapen tegelijk – niet stutten ; de een was achtereenvolgens jas & hemd kwijtgeraakt, terwijl ik de ander ’n bloedneus sloeg. Inmiddels dook uit de sloot het geheel en al ruiggeworden gezicht van de aanvoerder weer op. Hij schreeuwde z’n lieden 1 bevel toe ; waarop ze zich op slag terugtrokken, op 3 in het struikgewas verborgen motorfietsen sprongen & ervandoor stonken.?
De kapitein had geboeid de schildering van de schermutseling gevolgd, sloeg een flinke scheut cognac achterover, en Stürenburg ging voort : ?Het eerste wat ik deed, was door de geheimzinnig gerichte telescoop te viseren – : het stond pal op de voordeur ! Ik stapte erop af, en belde de eigenaar naar buiten. ’n Lange magere man, met een van schrik asgrijs gezicht. Nadat ik hem op de hoogte had gebracht, trok hij me smekend naar binnen, vergrendelde de deur, en verklaarde van zijn kant kort en bondig : Hij was jood ; en z’n huis werd sinds 2 dagen door vermomde Gestapo-agenten bewaakt, die zaten te wachten tot één van z’n sinds lang gezochte verwanten bij hem een onderkomen zou zoeken : dan zouden ze beiden worden ‘opgehaald’ ! Toen hij hoorde dat z’n bewakers de benen hadden genomen, supplieerde hij me – bevend over heel z’n lijf, de arme kerel ; het ging dan ook letterlijk ‘om zijn leven’ ! – of ik hem niet snel in m’n auto naar de nabijgelegen Nederlandse grens wou voeren ? Toen ik daarmee akkoord ging, rende hij de trap op, en kwam in minder dan een tel terug met een ‘handkoffertje’, dat onmiskenbaar al langer klaar had gestaan.?
De kapitein – niet meteen een ‘antisemiet’ ; maar niettemin opgeleid om te gehoorzamen aan elke wet, hoe kortstondig=dom ook – bromde ontevreden ; terwijl die goeiige Dettmer bevredigd & vlijtig knikte.
?Ik dus als de baarlijke duivel de weg naar Provinzialmoor afgesneld. Hij zit naast mij, onophoudelijk, ziekelijk=nerveus, te kwebbelen ; wijst schuw naar een verre vogelverschrikker in het veld (op een manier dat zelfs ik er me verbluft heen boog), is voortdurend met z’n handen in de weer – kunnen we ook begrijpen. Ik rijd nadrukkelijk tot aan de slagboom. Bij het afscheid glimlacht hij hartverscheurend dapper. Gaat erheen, laat iets zien – en passeert : nooit zal ik vergeten hoe hij de Nederlandse bodem betrad, en beide armen extatisch ten hemel stak ! – In gedachten verzonken reed ik door het vlakke land terug, en de motor schaardde. Terwijl ik nog in Meppen met de chef van het kadaster aldaar hoofdschuddend het vreemde geval besprak, werd de hele straat plots gevuld met het gedruis van motoren ; uit 4 zwarte limousines stapten zo’n 20 SS=lieden en omsingelden de in= respectievelijk uitgangen : ik moest mee ! – Ja, natuurlijk ; Hagemann ook. – Bij het daaropvolgende verhoor gold als bijzonder ‘belastend’ dat ik als ambtenaar m’n rijbewijs niet bij had, (wat me trouwens nog niet eerder in m’n leven was overkomen !) ; na een paar dagen werden we weer vrijgelaten, aangezien we onze relatieve onschuld in de knokpartij konden aantonen, (en godlof hadden ze er niet het minste vermoeden van dat ik de ongelukkige had helpen vluchten). Desondanks werd ik spoedig daarop door een of ander ‘besluit’ eerst tijdelijk uit m’n ambt ‘ontheven’ ; en later goed en wel met pensioen gestuurd : de bemiddeling van m’n oversten had er niets tegen kunnen inbrengen.? Hij trok zijn brede wenkbrauwen op, en vloekte bij deze herinnering ook nu weer door zijn neus.
?Wat me nog het meest terneersloeg, was dat ik rond dezelfde tijd tussen de advertenties in de krant het overlijden van de bewuste joodse arts moest vernemen ! Aangezien ik toch niks meer om handen had, kocht ik 1 krans, reed erheen en lei die voor de – nog steeds geopende – doodskist neer : hij lag in z’n eigen villa opgebaard, lang & mager ; z’n vervolgers hadden hem dus zelfs tot over de grens achternagezeten.?
Dettmer en de tante lieten elk 1 ontroerde ?Ts !? horen. De kapitein dronk met een stalen gezicht ; en Emmeline trok nerveus haar rok op, (zo te zien had ze die ’t liefst van al over haar hoofd willen uittrekken & in het water springen !) ; maar Stürenburg bleef onverbiddelijk lurken aan zijn Havanna ! ?Curieus genoeg kreeg ik 14 dagen later uit Engeland een aangetekende brief : ingesloten een enthousiaste bedankbrief van m’n arts – en m’n rijbewijs ! Hij had er niets beters op gevonden, biechtte hij op, dan die tijdens onze rit uit het vak onder het schakelbord te ontvreemden : daarmee hadden ze hem zonder probleem door de slagboom gelaten. En het klopte ; want hij heeft me ook later meermaals, en dankbaar, geschreven : tegenwoordig leeft hij in de USA, en wil me volgend jaar komen opzoeken.?
?Ja=maar -? opperde een beteuterde apotheker – : ?ik dacht dat u hem destijds in de doodkist had zien liggen !? ; en eveneens in de war blikten wij allemaal nu eens naar elkaar dan weer naar hem. Stürenburg haalde enkel zijn gedrongen schouders op : ?Weet ik veel van de geheime politie ?? zei hij afwijzend. ; ?Misschien had de SS=leider – die toch ook, zoals toen gebruikelijk was, ‘met ’n hoofd’ moest instaan voor het succes van z’n opdracht – z’n hele eenheid laten opdraven. : Misschien had iemand te veel op hem geleken….. ??. Hij breidde zijn handen uit en stond gewichtig op.
?Ja maar -? kraakte de kapitein beteuterd. ?Ja maar -? zei de tante onvoldaan. ?Ja maar -? heette het ook op de verraste gezichten van de apotheker & van mij. Alleen Emmeline scheen volmaakt tevreden met de afloop van het verhaal ; (misschien wel omdat het gewoon ten einde was). In : Foldaer Volkszeitung, 14 december 1956
Arno Schmidt
Vertaling : Jan H. MyskinIn : ?Trommler beim Zaren?. Veröffentlicht im S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main, Rechtsnachfolger des Stahlberg Verlags und des Goverts Krüger Stahlberg-Verlags, September 1985. Copyright 1966 Stahlberg Verlag GmbH, Karslruhe.
