Een oude foto bij het Sint-Maartensfonds, de inmiddels ontbonden club van Vlaamse oud-oostfronters, bracht N-VA’er Jan Jambon in opspraak. De N-VA doet de zaak af als oude koek, maar de twijfel is er wel: was het wel een accident de parcours?
Eerst dit: de aanwezigheid van Jambon op een bijeenkomst van het Sint-Maartensfonds in mei 2001 is eigenlijk geen nieuws. Johan Sauwens, die er ook was en daarom ontslag moest nemen als Vlaams VU-minister, legde toen in alle kranten uit dat hij de zaal verlaten had ’tijdens de toespraak van Jan Jambon’. Meer nog, in 2001 werd Jan Jambon in kranten die nu het ‘nieuws’ van zijn aanwezigheid brengen, zelf aan het woord gelaten als neutrale getuige: ‘Er hing daar geen echte nazisfeer, eerder een van oude lotgenoten ondereen.’
Maar er is dus een foto, en dus spektakel: Er war dabei! Als er iets vermeldenswaard is aan de aanwezigheid van Jambon bij het Sint-Maartensfonds, dan niet dat ze zo uitzonderlijk was, maar wel dat ze voor mensen als hij zo vreselijk ‘gewoon’ was. Natuurlijk hebben Jambon en de N-VA een punt met hun stelling dat de collaboratie deel uitmaakt van de geschiedenis van de Vlaamse Beweging: het omgekeerde beweren, is pas negationisme. Maar de fout – laat staan de ‘misdaden’ – van de strijd aan het Oostfront erkennen, zeker in dat gezelschap van Alte Kameraden, is van een andere orde.
In die zin sluit Jambons aanwezigheid naadloos aan bij zijn politieke engagement. Als student militeert hij bij de Volksunie-Jongeren. Aan de VUB is er namelijk geen plaats voor de Vlaams-nationalistische studentenverenigingen die in Leuven, Gent en Antwerpen actief zijn, zoals het Nationalistische Studentenverbond (NSV) en het Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond (KVHV). Jambon kent die kringen wel. Zijn echt-genote is de zus van Pieter Huybrechts, later Vlaams volksvertegenwoordiger voor het VB. Als student verloor Huybrechts een oog bij een in een straatoorlog ontaard treffen tussen Amada (nu PVDA+) en de Vlaamse Militanten Orde (VMO). En behalve Huybrechts waren vele andere ex-NSV’ers VB-parlementslid geworden: Filip Dewinter, Frank Vanhecke, Marijke Dillen, Joris Van Hauthem en vele anderen. Jan Jambon niet. Hij is nu eenmaal al lid van de Volksunie (VU).
Maar zit Jambon wel in de juiste partij? Hij gruwt van het antirakettenstandpunt van de VU en verzet zich ook tegen de steun aan de nieuwe staatshervorming. Als partijvoorzitter Jaak Gabriels in 1988 een ‘verruimingsoperatie’ lanceert en zijn partij nog eens laat meedoen aan een zoveelste staatshervorming, is de maat vol. Jambon legt sindsdien uit dat hij de VU heeft ‘verlaten’. Gabriels: ‘Jambon heeft de VU niet ‘verlaten’. Hij is eruit gezet. Hij en zijn vrienden deden niets anders dan de partij beschadigen en in diskrediet brengen.’ Dat verwondert Gabriels nog altijd, want zijn verruiming was bijvoorbeeld niet ‘links’. ‘Herman Candries kwam toen bij de VU, Bob Van Hooland, Roger Blanpain, Hans De Belder en Frieda Brepoels. Waren die ‘links’, of onvoldoende ‘Vlaams’? Ik dacht het niet. Alleen ex-scoutsleider Herman Lauwers was progressief. Dat was voor die mannen al genoeg om ambras te maken.’
Jambon stapt niet over naar het VB. ‘Sinds 1988 hebben ze zowat bij alle verkiezingen aangebeld om me op hun lijst te krijgen’, zegt hij in interviews. ‘Maar ik ben nooit op hun voorstellen ingegaan. Hun communautaire programma zou het mijne kunnen zijn, maar zeker in het begin was ik het niet eens met hun vreemdelingenprogramma.’ Samen met Peter De Roover kiest hij voor een engagement in de Vlaamse Volksbeweging (VVB). Zij doen die wat ingeslapen club snel radicaliseren tot een échte Vlaamse strijdvereniging. Al in 1991 formuleert de VVB haar nieuwe doelstelling: ‘Vlaanderen onafhankelijk.’ VVB vindt ook het IJzerbedevaartcomité te lauw en te laks. Jambon sluit aan bij het IJzerbedevaardersforum, waarvan sommige leden de politieke lijn van de Bedevaart compromisloos anti-Belgisch willen, rechtser ook.
Een brug te ver
Als in 1999 Paars wordt gevormd, lijkt de Vlaamse Beweging vleugellam. Dat was schijn. Verhofstadt organiseert in 2001 de Lambermontstaatshervorming op zijn ‘voluntaris-tische’ manier, zonder omkijken, maar onderschat de interne weerstand daartegen bij de VU. De VVB vergroot de druk op de VU om de staatshervorming níét goed te keuren. Tegelijk is er weer hommeles over het IJzerbedevaart-comité, als voorzitter Lionel Vandenberghe in een toespraak alludeert op de noodzaak van verontschuldigingen, ook van de collaborateurs. Dat is voor de radicale Vlaamse Beweging meer dan één brug te ver.
Precies dan staat Jan Jambon op het spreekgestoelte van het Sint-Maartensfonds. Neem de kranten van toen erbij. Eerst Johan Sauwens zelf, in De Standaard: ‘Ik ben weggegaan toen Jan Jambon het standpunt van het IJzer-bedevaartcomité aanviel en afbrak. Het IJzerbedevaartcomité heeft afstand genomen van het oorlogsverleden, het heeft zich verontschuldigd en vergiffenis gevraagd voor de begane fouten tijdens de oorlog. De aanval van Jambon op het IJzerbedevaartcomité raakte mij in het diepste van mijn hart.’
Vier dagen later heeft Sauwens’ partijgenoot en vriend Oswald Van Ooteghem in Knack iets anders gezien: ‘Intussen hield Jan Jambon op het spreekgestoelte een vlammend betoog tegen Lambermont. Hij riep op om een dag later in Gent te gaan betogen tegen dat communautair akkoord. Sauwens was duidelijk ontstemd over wat daar gebeurde. Daarop is hij weggegaan.’
Jan Jambon zelf is formeel: ‘Ik heb die dag geen woord uitgesproken over de IJzerbedevaart. Dat zei Sauwens toen om zichzelf goed te praten. Ik heb bij het Sint-Maartensfonds alleen tegen Lambermont gespeecht.’
De anti-Lambermont-betoging wordt trouwens een onverhoopt succes. Het geeft Geert Bourgeois de moed om tégen de staatshervorming te stemmen. En dus tegen zijn partij, want het gevolg is dat de Volksunie splitst. Dat laat de linkse Bert Anciaux toe voor een kartel met de SP.A te kiezen, doet Sauwens bij CD&V terechtkomen en biedt Geert Bourgeois de mogelijkheid om een meer radicale, Vlaams-nationale partij te stichten: de N-VA.
In de N-VA ontwaart Jan Jambon het politieke vehikel dat hem wel zint. In 2005 treedt hij toe tot de N-VA van Brasschaat. Vanaf dag één maakt Jambon duidelijk dat hij ‘anders’ aan politiek wil doen. Hij wil het Vlaams Belang bijvoorbeeld niet in het verdomhoekje duwen. ‘Dat is te lang gebeurd en dat heeft deze partij tot de grootste van Vlaanderen gemaakt. Het is voor ons een partij als alle andere. Met enkele mensen van het Vlaams Belang heb ik vroeger nog nauw samengewerkt.’
Het gaat snel. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 is Jambon schepen in Brasschaat. In 2007 is hij als eerste opvolger een opvallend kandidaat bij het CD&V/N-VA-kartel. Jambons kandidatuur is blijkbaar zo opvallend dat Karel De Gucht hem onderuit wil halen met… het oprakelen van de oude speech voor het Sint-Maartensfonds. Hij deed dat in het VRT-programma De Laatste Ronde, in een rechtstreeks duel met Yves Leterme, nationaal boegbeeld van het kartel CD&V/N-VA. De nog relatief onbekende N-VA-voorzitter Bart De Wever reageert scherp: ‘De Gucht is een grote meneer, maar een kleine mens. Dit is ongelofelijk laag-bij-de-gronds. De liberalen stonden nochtans als eersten op de stoep met een karteltekst voor N-VA en VLD. Nu zijn we ineens neonazicrapuul.’
Intussen blijft het Sint-Maartensfonds Jan Jambon natuurlijk achtervolgen. Die verpinkt niet. Zijn partij evenmin. De massale media-aandacht voor die ‘nieuwe’ aanval sterkt hen in de overtuiging dat Jambon gewoon een ‘goede Vlaming’ is en dat ‘het Belgische establishment’ hem daarom onderuit wil halen. Voor een beetje N-VA’er is de zaak-Jambon een zoveelste bevestiging van het eigen gelijk.
Jan Jambon over het Sint-Maartensfonds:
DOOR WALTER PAULI
‘Er hing daar geen echte nazisfeer, eerder een van oude lotgenoten ondereen.’
