De ene kandidatuur is de andere niet. Hoe Bert Anciaux geen minister werd en toch in de Vlaamse regering kwam.
Ik leg me met veel vertrouwen neer bij uw oordeel. Ik zal de Volksunie nooit in de steek laten en ik zal het Vlaams-nationalisme nooit verloochenen.”
Bert Anciaux was er niet gerust in toen hij zaterdag, net voor de stemming, het VU-congres een tweede keer toesprak. De alliantievoorzitter van VU-ID21 zag er op de bijeenkomst in Edegem grauw en uitgeput uit. Het kersverse europarlementslid was moe van de intense onderhandelingen over een Vlaams regeerakkoord en onzeker over de intenties van zijn achterban. Anciaux wist dat de inzet groot was: de VU en hijzelf moesten een plaats krijgen in de Vlaamse regering.
Over de kandidatuur van de populairste VU’er sprak het congres slechts tussen mond en lippen. Zo loofde ondervoorzitter Eric Defoort uitvoerig Patrik Vankrunkelsven omdat die geen minister wilde worden en zich aan zijn mandaat van voorzitter en senator hield. De zaal had het begrepen.
Het Vlaams regeerakkoord zelf kreeg overwegend lof toegezwaaid. Lang niet iedereen vond dat voldoende om in de paarse regering van Patrick Dewael (VLD) te stappen. Geert Bourgeois zette namens de malcontenten de toon. In grote lijnen vond de Izegemnaar het bereikte resultaat “behoorlijk tot goed”.
Maar het federaal regeerplan kreeg een ruime onvoldoende. “Benedenmaats”, oordeelde de fractieleider in de Kamer. De nieuwe Belgische regering zegt niets over de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde en weinig over fiscale autonomie. Er komt een intergouvernementele en interparlementaire conferentie – waarvan Vankrunkelsven wellicht medevoorzitter wordt – maar een timing van de werkzaamheden had Bourgeois nog niet ontdekt. Er kan over de overheveling van de gezondheidszorg en de kinderbijslagen worden gesproken, maar praten kost geen geld. Aan de overdracht van miljarden belastinggeld naar Wallonië komt intussen geen einde. De federale regering vertrekt immers expliciet van “het principe van de solidariteit tussen de personen”.
Tevoren had Vankrunkelsven precies de mogelijkheden van de commissie geprezen, al moest de voorzitter toegeven dat de goede afloop niet gegarandeerd is. Garanties bestaan er in de politiek zelden en in dit geval lagen de kaarten nog moeilijker omdat de VU op federaal niveau niet onderhandelde.
MARC VAN PEEL WORDT FLAMINGANT
Via de omweg van de Vlaamse regering hopen de VU-onderhandelaars toch enkele communautaire dossiers te realiseren. Dat is voor de partij van levensbelang, gezien de oppositie van het Vlaams Blok en de CVP van voorzitter Marc Van Peel, die na 13 juni een succesvolle speurtocht ondernam naar zijn lang vergeten flamingantische wortels.
Tegenstanders als Bourgeois vrezen dat zo’n commissie verwordt tot een bezigheidstherapie. De partijtop zwaait met het engagement van VLD, SP en Agalev. Die partijen beloven om de communautaire eisen van het Vlaams regeerakkoord ook op het federaal niveau te verdedigen.
“Wordt daarover minachtend gedaan? De Tsjechen en Slovenen zijn aan de tafel uit elkaar gegaan, de Ierse vrijheidsstrijders van Sinn Fein praten met de orangisten”, aldus Paul Van Grembergen. “Heeft deze tafel geen betekenis? Ik stel vast dat er gedurende vijf jaar geen gesprek was, omdat CVP en SP en de hele Franstalige politieke wereld daar niet wilden van weten. Zelfs Agalev wilde van geen tafel weten”, betoogde de fractieleider in het Vlaams parlement.
“Of dit gesprek tot resultaten leidt? Daarvoor hebben we inderdaad geen garanties. Maar het gesprek komt er en de VU slaagde waar de CVP met al haar macht in de Vlaamse regering mislukte: we maakten van de resoluties in het Vlaams parlement een regeringsdocument waaraan de andere Vlaamse partijen zich op federaal niveau willen houden.”
Bourgeois stelde het congres voor om in te stemmen met het regeerakkoord, maar het kabinet-Dewael gedurende een jaar vanuit de oppositie te gedogen. Worden er in die periode stappen in de staatshervorming gezet, dan zou de VU toch toetreden tot de Vlaamse regering. “Het is alsof een voetbalploeg zijn beste verdediger en beste spits pas laat opdraven als de ploeg 1-0 voorstaat”, vond een militant.
“Een standpunt van een pressiegroep, niet van een politieke partij”, repliceerde ook Frans Baert. Baert was vele jaren een gezagvol parlementslid en is nu een gewoon militant. “Ik heb mijn bedenkingen bij het federaal bestuursakkoord, maar het bevat geen enkele toegeving aangaande autonomie of taalwetgeving. Er zijn geen deuren gesloten of grendels verschoven. En het Vlaams regeerakkoord is goed. Als we niet toetreden, zal er over een jaar op communautair vlak zeker niets gebeurd zijn.”
Baert en parlementslid Jan Loones, die tot de radicaal Vlaamse vleugel van de partij behoort, duwden het congres naar de goedkeuring. Loones deed dat met een krachtige tussenkomst: “Ik wil België doen barsten en Vlaanderen goed besturen. Met dit federaal akkoord zie ik geen mogelijkheid om België te doen barsten, maar daar had ik ook niet op gerekend. Ik wens het federaal akkoord dan ook niet te evalueren. We moeten in het federaal parlement harde oppositie voeren, en in Vlaanderen mee besturen.”
Het congres steunde de regeringsdeelneming (62 procent was voor).
BERT ANCIAUX WEKTE WREVEL OP
De echte suspense behield de VU voor het einde, want na afloop van het congres kwam ook nog de partijraad samen. Die moest Bert Anciaux een afwijking op de statuten toestaan. Een VU-voorzitter mag pas twee jaar na zijn voorzitterschap minister worden en Anciaux is pas anderhalf jaar geleden opgestapt. Het voorstel viseerde destijds Hugo Schiltz.
Het lag voor de hand dat Bert Anciaux die vuurproef niet zou doorstaan, vooral omdat hij de steun nodig had van twee van de drie aanwezigen. Maar de partijtop en voorzitter Vankrunkelsven hadden de sfeer in de partij verkeerd ingeschat – bovendien was Anciaux officieel zelfs geen kandidaat. Wat er zou gebeuren als Anciaux het niet haalde? “Dan volgt er niet eens een rampscenario. Dit is een ramp zonder scenario”, zei een volksvertegenwoordiger voor het congres begon.
Wat Anciaux en Vankrunkelsven te laat begonnen te vrezen, gebeurde: van de 130 stemgerechtigden oordeelde een meerderheid dat Anciaux minister mocht worden. Maar het was een krappe meerderheid en zeker niet de vereiste 66 procent. Consternatie alom. De balorige basis had het populaire boegbeeld niet onmiddellijk gegeven wat hij wilde.
Anciaux haastte zich naar het congres van ID21, waar de alliantiepartner de uitslag verkeerdelijk begreep als een afkeuring van de samenwerking. Bij de basis van de VU gaven andere factoren de doorslag. Iedereen erkent de rol van Anciaux in de overleving van de partij. Maar Anciaux wekte ook wrevel op.
Zo wilde de Brusselaar per se opkomen voor het Europees parlement. Een deel van de partij zag hem liever terug op de senaatslijst, omdat die meer opbrengt aan officiële partijfinanciering. Maar nog vóór het kiescollege zijn zeg deed, kondigde Bert al aan dat hij naar Europa ging. In een ander interview verklaarde hij vervolgens dat behalve een zetel in Straatsburg ook een Vlaamse ministerportefeuille hem niet te min zou zijn.
Zaterdag nam de basis een beetje revanche. Het was ook een daad van verzet tegen de clan-Anciaux die op zijn eentje goed is voor een half dozijn leden in de partijraad en de wijsheid mist om in delicate omstandigheden als deze een stapje opzij te zetten. De clan vindt de Anciaux’ in alle partijgeledingen onmisbaar. “Straks moeten we hen nog vragen om kinderen bij te maken, om ze op alle VU-lijsten te kunnen uitspelen”, merkt een oude rot cynisch op.
Die ergernis, gekoppeld aan de argumenten van de tegenstanders van de regeringsdeelneming, kostte sympathieke Bert intern veel stemmen. In de loop van het weekeinde werd aan een oplossing gewerkt en maandag werd Anciaux, dit keer samen met Johan Sauwens, officieel als kandidaat voorgedragen. Dat gebeurde door de Vlaamse parlementsfractie (met VU en ID21) en het VU-partijbestuur, dat zo belette dat Anciaux alleen een kandidaat van ID21 zou worden.
Voor dat manoeuvre waren er snel goede redenen gevonden: volgens het alliantiecontract vormen de fracties het bindmiddel tussen VU en ID21 en volgens het reglement van het Vlaams parlement duiden de fracties de ministers aan. Een nieuwe VU-partijraad moest de kandidatuur slechts goedkeuren. Met een gewone meerderheid. Een afkeuring zou een desavouering van het partijbestuur betekenen. Onder druk is een rampscenario snel geschreven.
Peter Renard
