Het FotoMuseum annuleerde op verzoek van de Antwerpse deputatie een tentoonstelling van de Fenomenale Feminatheek van Louis Paul Boon. Vlaanderen kroop als vanouds in de loopgraven.

Even de feiten op een rijtje. In 2004 publiceert uitgeverij Meulenhoff/ Manteau een beperkte selectie uit de 22.400 foto’s van naakte vrouwen die Louis Paul Boon vanaf 1954 tot aan zijn dood catalogeerde. Uitgever Harold Polis krijgt op 21 september 2007 de bevestiging van Christophe Ruys, de directeur van het Antwerpse FotoMuseum, dat de integrale Fenomenale Feminatheek in de zomer van 2008 zal worden tentoongesteld. Wanneer Polis enkele weken geleden contact opneemt met het museum, krijgt hij te horen dat de hele zaak is afgelast. ‘Op aandringen van de bestendig gedeputeerde van Cultuur, Ludo Helsen (CD&V)’, zo klinkt het.

‘Ik viel compleet uit de lucht’, zegt Polis. ‘Ik dacht al maanden dat alles in kannen en kruiken was. Ik wist niet dat politieke angst anno 2008 zo zwaar kon wegen op het beleid van een artistieke instelling.’

Wanneer Helsen het nieuws bevestigt, steekt er een mediastorm op. De Morgen neemt daarbij het voortouw. Politiek commentator Yves Desmet noemt de gedeputeerde ‘de vleesgeworden bekrompenheid der Kempen’. De krant lokt bezoekers naar haar website met de belofte dat ze daar de ‘volledige fotocollectie’ kunnen bekijken. Uitgever Harold Polis schrikt zich wild. Zonder zijn toestemming heeft De Morgen zijn boek integraal online gezet. Hij dreigt met juridische stappen, en de foto’s worden van de site gehaald. Polis: ‘Mijn uitgave is allang uitverkocht’, zegt hij. ‘Men kan mij dus veel verwijten, maar niet dat ik hier commercieel munt uit wil slaan.’

De deining houdt aan. Anne Provoost, de curator van Zogezegd, het openingsfeest van de Literaire Lente op 4 april, springt op de kar. Zij kondigt aan dat alle verboden foto’s daar te zien zullen zijn. Auteur Stefan Brijs wil dan weer het geld dat verbonden is aan de Prijs van de provincie Antwerpen terugstorten, omdat die door Ludo Helsen wordt uitgereikt. Een lezer van De Morgen roept fotograaf Stephan Vanfleteren op om zijn fototentoonstelling uit het FotoMuseum terug te trekken.

Volgens Ludo Helsen heeft hij de tentoonstelling helemaal niet verboden. Al in het eerste bericht over deze zaak, op Knack. be, zei hij dat hij groen licht had gegeven voor de tentoonstelling ‘op voorwaarde dat ik betrokken zou worden bij de opbouw ervan’. Museumdirecteur Christophe Ruys wou daar niet van weten en besliste dan zelf om de tentoonstelling af te gelasten. Ruys: ‘Gezien het vaak pornografische karakter van de collectie kon aan de intentionele doelstelling om alle 22.400 beelden te tonen, niet worden voldaan. Vandaar dus de annulatie.’

Helsen herhaalde nadien dat hij het FotoMuseum alleen had willen waarschuwen dat de politie bezwaar zou kunnen maken tegen een aantal kinderpornografische beelden.

In de media werd nadien ingezoomd op zijn uitspraak dat het artistieke gehalte van de Feminatheek te laag was. ‘Ik heb thuis nog een verzameling plaatjes van sjotters en wielrenners, en die toon ik ook niet in het FotoMuseum’, had Helsen zich laten ontvallen. Hij noemde de collectie ‘oudmodisch’.

De vraag is nu of Christophe Ruys de mogelijke juridische gevolgen van een integrale tentoonstelling niet correct had ingeschat toen hij het licht op groen zette. Of durfde hij nadien niet in te gaan tegen Ludo Helsen? Het FotoMuseum heeft geen pluralistische raad van bestuur, wat in strijd is met het Cultuurpact. Het is een ‘provinciale dienst’ die geleid wordt door Ruys. Die hoeft alleen maar aan Helsen verantwoording af te leggen. Op die manier heeft een directeur veel armslag, maar ook weinig rugdekking. Vanuit het museum zelf kwam er trouwens geen steunbetuiging aan de directeur. Het bleef muisstil.

HOE VIES IS VIES?

Hoe pornografisch is de collectie van ‘viezentist’ Boon? Volgens Ludo Helsen riskeer je een inval van de politie als je een aantal van de beelden zou downloaden van het internet. Gezien de (licht)gevoeligheid van sommige parketten voor al dan niet vermeende kinderporno is dat trouwens niet eens zo’n vergezochte veronderstelling. Bij pornografie treedt het parket enkel op na een klacht; bij kinderporno gebeurt dat veelal op eigen initiatief.

Een onverdachte bron is Jo Boon, de zoon van Louis Paul Boon en de eigenaar van de Feminatheek. Volgens hem ‘zitten er een aantal pornografische beelden bij’. In De Tijd zegt hij dat ‘met het museum was afgesproken om een propere selectie te maken’. Dat wijst erop dat Ruys zich altijd bewust is geweest van het delicate karakter van zijn plannen. Vreemd.

Uitgever Harold Polis zegt dat hij in 2004, bij de uitgave van een deel van de verzameling, zorgvuldig juridisch advies had ingewonnen en een ‘verstandige selectie’ had gemaakt. Ook dat wijst op een schemerzone.

De Morgen toonde onder de titel ‘De foto’s die de provincie Antwerpen verbood’ alleen onschuldige, oudmodische naaktfoto’s van volwassen vrouwen. Het ‘harde materiaal’ kreeg de lezer niet te zien. Het blijft afwachten hoe ver Anne Provoost in Gent te ver zal durven te gaan.

politieke recuperatie

De rel zorgde vorige week voor veel politieke masturbatie. Vanuit liberale hoek werd getracht CD&V een hak te zetten. Koen Helsen, Antwerps gedeputeerde voor Open VLD, wil dat de beslissing van zijn naamgenoot opnieuw wordt besproken. Patrick Dewael (Open VLD) schreef in een opiniestuk in De Morgen dat ‘dit voorval past in een algemene tendens naar meer behoudsgezindheid die we de voorbije jaren, zowel in ons land als daarbuiten, ontwaren bij christendemocraten, populisten en extreemrechts.’ In een lijstje van gelijksoortige incidenten noemt Dewael ook de heisa tegen Liefhebber, de voorstelling waarmee destijds Het Toneelhuis werd geopend. Het protest kwam toen van de Antwerpse VLD. Voor Dewael is de Feminatheek-rel dus een ideale aangelegenheid om de koerswijziging van de ‘open’ Vlaamse liberalen te illustreren.

Helemaal bizar is de aanval van Mieke Vogels (Groen!) op… de SP.A. Volgens Vogels heeft voorzitter Patrick Janssens het tentoonstellingsverbod niet krachtig genoeg veroordeeld. ‘We hebben een burgemeester die met het hoofddoekenverbod een dresscode voorschrijft. En natuurlijk kan hij nu niet veel zeggen, sinds hij de pin-ups uit de brandweerkazernes gebannen heeft. Straks zijn de enige tetten die nog overblijven die van Rubens op het Schoon Verdiep.’

Met partijpolitiek heeft de zaak nochtans weinig te maken. Ludo Helsen krijgt ook kritiek uit eigen rangen; van de Antwerpse CD&V-schepen Marc Van Peel, bijvoorbeeld. Cultuurschepen Philip Heylen (ook CD&V) laat weten dat hij de tentoonstelling wel zou veroordelen maar niet zou verbieden. En het Vlaams Belang? De partij verspreidde geen enkel persbericht over de zaak.

Volgens Yves Desmet is het ‘verbod’ een bewijs van ‘Kempense bekrompenheid’. Hij is vast nog niet vergeten dat in 2002 pornografisch materiaal in beslag werd genomen in het kunstencentrum nOna. Dat gebeurde door het parket van het kosmopolitische en breeddenkende Mechelen.

Ludo Helsen zegt ondertussen ‘wakker te liggen’ van de polemiek. ‘Ik kon deze zaak nooit winnen. Als ik ingreep, dan zou men mij censuur verwijten. Als ik liet begaan, riskeerden we een inval van de politie en dan konden we de tentoonstelling sluiten.’ Dat de zaak hem zeer hoog zit, blijkt uit de rechten van antwoord die hij stuurde naar Yves Desmet en Stefan Brijs. Daarin somt hij zijn verwezenlijkingen als gedeputeerde van Cultuur op. En die zijn, het moet gezegd, niet gering. Het is met geld van Helsen dat de Boekenbeurs in Antwerpen kan blijven, dat de Herman De Coninckprijs kan worden uitgereikt, dat de regionale zenders ATV en RTV het enige boekenprogramma van de Vlaamse televisie hebben en dat dichters publicatiemogelijkheden krijgen. ‘En wat betreft het programmeren van tentoonstellingen in onze provinciale musea: in 99 procent van de gevallen volg ik zwijgzaam in de schaduw. Maar als er dan vanuit het beleid niet eens één enkele keer gewezen mag worden op een mogelijk probleem, zoals nu gebeurd is, waarom is er dan nog een beleid nodig?’

Is Vlaanderen dan een nieuwe censuurzaak rijker? Tot nader order is de Fenomenale Feminatheek niet verboden. Het boek van Meulenhoff/Manteau is in elke bibliotheek te vinden en de foto’s zullen op 4 april gewoon in Gent getoond worden. Misschien zelfs al eerder op een andere locatie in Antwerpen. De annulatie in het FotoMuseum illustreert vooral de onhandigheid van de museumdirectie. Met enige soepelheid en overleg had het gros van de beelden wél tentoongesteld kunnen worden. En mits er goede afspraken werden gemaakt met het parket was zelfs een integrale tentoonstelling mogelijk geweest.

Als deze zaak één ding aantoont, dan is het wel dat heel wat progressieve Vlamingen dit soort oudmodische rellen nodig hebben om zich te kunnen manifesteren. Helemaal hypocriet is de houding van SP.A en Open VLD. Die verzwijgen zedig dat Helsen niet in zijn eentje handelde, maar dat de annulatie een collegiale beslissing van de héle Antwerpse deputatie was. Heeft Ludo Helsen, die binnenkort met pensioen gaat, de kastanjes voor zijn collega’s uit het vuur gehaald?

MET DANK AAN ERIC BRACKE

DOOR KARL VAN DEN BROECK