De fractieleider van de Europese groenen, bij ons vooral bekend als het gezicht van mei ’68, doet niet mee aan de verkiezingen later dit jaar. Een combattief afscheidsgesprek over het Britse EU-referendum (‘Ik heb het gehad met die chantage’), de toekomstige voorzitter van de Europese Commissie (‘Verhofstadt zal nooit een meerderheid achter zich krijgen’), de N-VA (‘Zij horen veel meer thuis bij de Britse Conservatieven dan bij de Europese Groenen’) en het WK Voetbal (‘Brazilië pakt de beker’).
Hij werd in Frankrijk geboren uit Joodse ouders op de vlucht, groeide op in Duitsland, en was tot zijn achttiende officieel ‘statenloos’. Nadat hij in mei 1968 een van de aanstokers van de studentenopstanden in Parijs was geweest, werd hem de toegang tot Frankrijk ontzegd. Hoeft het te verbazen dat natiestaten Daniel Cohn-Bendit (68) niet zoveel zeggen?
We ontmoeten elkaar in het Europees Parlement in Brussel. Cohn-Bendit heeft er zitting sinds 1994, en is fractievoorzitter van de Europese Groenen/Europese Vrije Alliantie, waartoe Groen en de N-VA behoren. 2014 wordt het jaar van zijn politieke afscheid. Hij neemt niet deel aan de Europese verkiezingen in mei. ‘Ik heb er genoeg van. Ik heb misschien nog tien goeie jaren te gaan, en die wil ik gebruiken om andere dingen te doen. Het is beter om te stoppen op een hoogtepunt. “Europa heeft u nodig”, hoor ik overal (lacht). Maar ik wil het niet meemaken dat mensen zich afvragen waarom ik zo lang gewacht heb om te stoppen.’
Waar hebt u genoeg van: van de politiek of van Europa?
Daniel Cohn-Bendit: Ik heb genoeg van de politiek in het Europees Parlement. Eerst zat ik vijf jaar in de gemeenteraad van Frankfurt, daarna twintig jaar in dit Parlement. Dat is 25 jaar institutionele politiek. Meer dan genoeg. Ik begin me hier te vervelen.
Wat gaat u straks doen?
Cohn-Bendit: Eerst wil ik een film draaien in Brazilië: een roadmovie tijdens de wereldbeker voetbal. Ik zal de beleving rond voetbal proberen te vatten in al die verschillende regio’s van het land. Ik wil het publiek in de eerste plaats tonen hoe Brazilië eruitziet als het in een uitzonderlijke stemming verkeert. Hoe dat zal zijn, weet ik ook niet. Zullen de mensen helemaal in de ban zijn van het voetbal? Of komen er opnieuw demonstraties en straatprotesten? Daarnaast wil ik aandacht besteden aan een speciale traditie in Brazilië: topvoetballers die na hun loop-baan een politiek en sociaal engagement opnemen.
Zoals Pelé, in het verleden minister van Sport en nog altijd ambassadeur van de Verenigde Naties.
Cohn-Bendit: Klopt, maar Pelé is niet de belangrijkste. Iemand als Sócrates betekende veel meer op dat vlak. (Hij was arts en politicus, nvdr. ) Twee jaar geleden is hij jammer genoeg overleden. Ik hoop dat ik zijn broer Raimundo kan ontmoeten. En ik wil ook Romário spreken. Die zit in het Braziliaanse parlement, en laat zich vooral opmerken door zijn harde strijd tegen corruptie. Al die gesprekken en ontmoetingen, dat moet het verhaal in het verhaal worden.
Amper één jaar geleden schreef u samen met Guy Verhofstadt Voor Europa, een manifest voor een federaal Europa. Is het niet vreemd dat u nu het schip verlaat?
Cohn-Bendit: Nee, toch niet. Ik verlaat Europa niet. Zoals ik zei: ik ben de institutionele politiek beu, niet Europa, niet de politiek op zich. Ik zal blijven ijveren voor meer Europa, maar dan vanuit een andere positie, als burger. Dat moet toch ook kunnen? Anders zit er iets niet goed.
De Europese stembusslag, wordt dat het belangrijkste evenement in 2014?
Cohn-Bendit: Voor sommigen is de wereldbeker hét evenement, maar belangrijk zijn de verkiezingen zeker. Zowel links als rechts duiken er succesvolle eurosceptische partijen op. Dat beangstigt me wel. Het is nu aan ons, aan hen die wél geloven in Europa, om de mensen duidelijk te maken waarom deze Unie zo belangrijk is. (breed gesticulerend) We moeten opstaan, en goed uitleggen dat de Europese constructie momenteel inderdaad fout loopt, maar dat we Europa wel nodig hebben om de uitdagingen van vandaag en morgen aan te pakken. De eurosceptici willen een terugkeer naar de tijd van de natiestaten, dat is te gek voor woorden. Dat zou pas hard zijn. Een onafhankelijke Vlaamse staat is niets in deze wereld. Niets! Een natiestaat alleen kan de klimaatopwarming niet aanpakken. Een natiestaat alleen kan de problemen van de banken niet oplossen. Een natiestaat alleen kan geen gelijke kansen garanderen. Europa moet juist verder gaan in de integratie. Een echte Europese federatie, dat moet het einddoel zijn.
Niet veel mensen wagen het nog om dat verhaal te vertellen. En nu haakt ook u af.
Cohn-Bendit: Er zijn genoeg mensen die dat verhaal kunnen vertellen, van verschillende partijen. In Vlaanderen alleen al zie ik Bart Staes (Groen) en Guy Verhofstadt (Open VLD). Zij moeten nu zoveel mogelijk andere mensen mobiliseren. Als de Europese burgers hun manier van leven willen beschermen, dan is een verdere verdieping van Europa de enige mogelijkheid. Als dat niet lukt, dan zullen over dertig jaar de Amerikanen, de Russen, de Chinezen en de Mexicanen bepalen hoe wij leven. Over dertig jaar zal de invloed van Frankrijk in onze geglobaliseerde wereld even groot zijn als de invloed van Luxemburg vandaag in de Europese Unie. Onze toekomst, onze vrijheid, onze culturele, politieke en economische onafhankelijkheid, dat is allemaal gelinkt aan dat Europese project.
Bent u bang voor het nationalisme als ideologie?
Cohn-Bendit: Ja. Nationalisme gaat uit van ‘wij tegen de anderen’. Nationalisme staat gelijk aan egoïsme. Je verdedigt iets van jezelf tegen de anderen. Ik vind dat een gevaarlijk idee.
Ook in uw fractie in het Europees Parlement zitten nationalistische partijen, zoals de N-VA.
Cohn-Bendit: Dat is een probleem, absoluut. Zeker als ik zie welke politiek die partij nu voert in België. Nu, de N-VA heeft maar één persoon in het Europees Parlement (Mark Demesmaeker, nvdr.), en die heeft geen enkele invloed op de politieke lijn van onze groep. Geen enkele! Als de partij groter zou worden, dan zou dat meer problemen opleveren. Maar dan zou ze wel overstappen naar de groep van de Britse Conservatieven. Ik zou blij zijn met die overstap, ja. De N-VA hoort daar veel meer thuis dan bij de Europese Groenen.
Dat is duidelijke taal. Iets anders: op welk punt heeft Europa zijn burgers verloren?
Cohn-Bendit: We zitten midden in een crisis, financieel, economisch en ecologisch, en daar heeft Europa geen antwoord op. Dat is het probleem. Dat is ook de contradictie, want Europa is het enige niveau dat een antwoord kán bieden op die crisis, maar het doet dat niet. Daardoor gelooft een deel van de burgers niet meer in Europa, en stemmen ze voor nationalistische partijen. Soms zijn de mensen fout (zwijgt even). De mensen zijn natuurlijk meer vertrouwd met hun staat dan met Europa. Het duurt heel lang om een nieuwe staat en een nieuwe identiteit op te bouwen. Neem nu Frankrijk. De kern van de Franse identiteit, zowel voor links als voor rechts, zit in de Franse Revolutie van 1789. Maar wanneer werd Frankrijk echt een democratie? Meer dan 150 jaar later: vrouwen kregen pas stemrecht in 1945. Een democratie opbouwen, is een verhaal van lange adem. Europa is nu iets nieuws, iets onbekends. We zijn amper 50 jaar bezig. De mensen beginnen nu nog maar te snappen wat Europa kan zijn.
Zijn mensen niet altijd bang voor vernieuwing?
Cohn-Bendit: Ja, en dat is ook normaal. Stel dat er in 1789 een peiling was gehouden over de Revolutie: ik betwijfel of de meerderheid van de Fransen toen pro was geweest. Wie het goed heeft, wil het oude behouden. De angst van het volk demonstreert natuurlijk ook de zwakheid van de pro-Europese beweging. Die kan de mensen voorlopig niet overtuigen.
Hoe moet Europa dan zijn burgers terugwinnen?
Cohn-Bendit: Ik geef één voorbeeld. Europa moet investeren in uitwisselingsprojecten. Als jaarlijks één miljoen Europeanen zouden gaan werken of studeren in een ander Europees land, dan zouden die mensen wel op een andere manier over Europa gaan nadenken. Ga vandaag naar Berlijn, en praat er met de duizenden jongeren: die hébben dat Europese gevoel al. De Amerikanen spreken altijd over hun American way of life. Wel, dat is wat wij Europeanen ook moeten hebben, een European way of life. Europa gaat niet alleen over geld of economie, het moet ook een gevoel opwekken.
Is dat niet het probleem van de huidige Europese leiders Herman Van Rompuy en José Manuel Barroso: dat ze alleen maar over economie spreken, en mensen niet kunnen enthousiasmeren voor het Europese project?
Cohn-Bendit: (zucht) Dat zijn zo’n saaie mensen. Als ik Van Rompuy in het Parlement hoor praten, lig ik binnen de kortste keren weg te dromen. Nu, de leiders op het nationale niveau doen niet veel beter. Het is goed om te praten over economie, maar die mensen doen dat op zo’n manier dat niemand het snapt of dat niemand het gelooft.
Voormalig eurocommissaris Frits Bolkestein zei in Knack dat uw Europese federatie niet meer is dan een utopie, dat niemand ze wil en dat ze er dus niet zal komen.
Cohn-Bendit: Bolkestein is een intelligent man, maar hij zegt gekke dingen. Ik ben geboren in april 1945. Mijn ouders hebben mij gemaakt in al hun enthousiasme, vlak na de landing van de Amerikanen in Normandië. Eén jaar later begon ik te praten. Stel u voor dat ik hen toen had gezegd dat er vijftig jaar later geen grenzen meer zouden zijn tussen België, Italië en Frankrijk. Ze hadden gedacht dat hun kind compleet idioot was. Als ik u in 1987 had verteld dat de Berlijnse Muur twee jaar later zou instorten, dan zou u me ook gek verklaard hebben. En misschien is die Europese federatie wel een utopie, dat kan. Maar ik wil de mensen wel kunnen tonen welke richting ik op lange termijn uit wil. Waar wil Bolkestein naartoe? Hij ziet alleen maar één grote vrije zone, één vrije markt. Iedereen tegen iedereen. Dat is zijn ideale samenleving, niet de mijne. Het is trouwens diezelfde markt die de nationale soevereiniteit heeft vernietigd. Grote banken en bedrijven kennen geen nationaliteit. Die werken over de hele wereld, en kennen alleen de kleur van het geld.
Was u altijd zo al enthousiast over een federaal Europa?
Cohn-Bendit: Vroeger streefde ik naar één bestuur op wereldniveau. Maar ik heb die droom intussen teruggebracht tot Europa. Ik ben nooit een nationalist geweest, nooit.
Veel linkse denkers en politici strijden momenteel tegen ‘het neoliberale Europa’. Snapt u dat?
Cohn-Bendit: Nee. Ze vertrekken vanuit een foute stelling: dat Europa neoliberaal is. Dat klopt niet. De landen zijn neoliberaal, niet Europa. Het probleem van het neoliberale Europa zit in de neoliberale meerderheden die aan de macht zijn in de lidstaten. En het zijn de burgers die voor die meerderheden gestemd hebben. Europa is een afspiegeling van de lidstaten. Ik probeer dat duidelijk te maken aan die kritische linkse politici, maar het lukt me niet altijd. Dat komt omdat ze intellectueel lui zijn – het is veel eenvoudiger om in je thuisland wat de nationalistische snaar te beroeren en van Europa een zondebok te maken.
Wat vindt u van het Britse referendum over EU-lidmaatschap?
Cohn-Bendit: Dat ze maar doen, de Britten! Dan zijn we eindelijk af van die chantage. De strategie van premier David Cameron is goed, hoor. Hij zegt aan Europa: als je mij niet volgt, dan komt er een referendum. Maar Cameron wil helemaal geen referendum, hij is er net bang voor. Ik vind dat dat referendum er gerust mag komen. En als de Britten dan beslissen om bij de EU te blijven, dan moeten we meteen een eind maken aan al die uitzonderingsmaatregelen die ze krijgen. Dan moeten ze zich gedragen zoals elke andere lidstaat. Willen ze ervoor kiezen om de 51e staat van Amerika te worden? Ook goed. Al heb ik liever een Europa mét de Britten. In het verleden hebben ze hun verantwoordelijkheid wel opgenomen, zoals in de strijd tegen Hitler. Maar ik heb het gehad met die chantage.
In 2014 komt er een nieuwe voorzitter voor de Europese Commissie. Wie is uw ideale kandidaat?
Cohn-Bendit: Daniel Cohn-Bendit. Alleen ik zou een goede kandidaat zijn! (lacht) Nee, ik weet het niet. Echt niet.
Guy Verhofstadt?
Cohn-Bendit: Hij heeft goeie ideeën, en hij wil de dingen in beweging zetten. Maar hij zal nooit een meerderheid achter zich krijgen. De volgende voorzitter zal iemand zijn van de Europese Volkspartij of de socialistische fractie. Martin Schultz is kandidaat voor de socialisten. (blaast) Jean-Claude Juncker (EVP) heb ik wél graag, maar hij wil helemaal geen Commissievoorzitter worden: hij wil Van Rompuy opvolgen als voorzitter van de Europese Raad. Ik vind het jammer dat de EVP de Franse eurocommissaris Michel Barnier niet steunt. De Duitse bondskanselier Angela Merkel en de rechtse Fransen willen hem niet: hij is centrumlinks en niet neoliberaal. Ik vind hem wel een goeie kandidaat.
Voor uw boek met Verhofstadt kreeg u bakken kritiek uit linkse hoek.
Cohn-Bendit: Daar trek ik me niets van aan. Ik haat het om alleen maar met gelijkgestemden te discussiëren. Dat is vreselijk saai, en helpt niemand vooruit. Guy en ik hebben geprobeerd om een interessant intellectueel debat op te starten, en dat is gelukt. Weet u wat zo jammer is? Die mensen hebben geen kritiek op de inhoud van het boek, alleen op onze samenwerking. Dat is kleingeestig.
Een linkse revolutionair zoals u moet die streng liberale recepten van ‘baby Thatcher’ Verhofstadt in de jaren tachtig toch ook vervloekt hebben?
Cohn-Bendit: Dat klopt. En hij zal toen ook mijn ideeën gehaat hebben. Die waren volledig verschillend van elkaar. Maar alleen gekken veranderen nooit van mening. Ik vermoed dat Guy wel wat naar links geëvolueerd is, en ik ben ook wat opgeschoven. Ik stond in de jaren zestig bijvoorbeeld veel kritischer tegenover de parlementaire democratie, nu verdedig ik dat principe als een absolute noodzaak. Dat is wel de grootste evolutie in mijn denken.
Zou u nog terug willen naar mei ’68, of bent u het liefst wie u nu bent?
Cohn-Bendit: Ik weiger keuzes te maken. Ik heb drie belangrijke momenten meegemaakt in mijn politieke leven: de jaren zestig, de gemeenteraad van Frankfurt, waar ik verantwoordelijk was voor migratie, en mijn jaren in het Europees Parlement.
2014 is ook het jaar van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Wat doet u dat?
Cohn-Bendit: Die oorlog is de demonstratie van hoe gek natiestaten kunnen worden. Miljoenen mensen zijn gestorven, een ongelooflijke slachting (windt zich op). Waarom heeft die oorlog ooit plaatsgevonden? Omdat natiestaten alleen naar hun eigen belangen kijken. De Europese constructie is vandaag onze garantie dat zo’n oorlog nooit meer terugkomt. Daarom is Europa ook een privilege. Heel zeker. Trouwens, ik vind dat Europa de herdenking gezamenlijk zou moeten aanpakken, de overwinnaars en de vijanden samen. Als we daarin slagen, dan doen we het echt niet zo slecht.
Is de herdenking belangrijk voor u persoonlijk?
Cohn-Bendit: Wel in die zin dat ik de geschiedenis wil kennen, maar niet meer dan dat. Dat is voor mij niet de belangrijkste gebeurtenis van 2014. De wereldbeker voetbal, de verkiezingen, dat zijn belangrijker zaken (glimlacht).
Even tussen ons: wie wordt wereldkampioen?
Cohn-Bendit: Brazilië. Na een finale tegen Argentinië. Dat zou het ideale scenario zijn voor mijn film. Twee finalisten van hetzelfde continent. De mensen worden gek. Ik denk trouwens dat België ook een goed team heeft.
Onze eerste ronde wordt een makkie. Daarna volgt Duitsland of Portugal.
Cohn-Bendit: Dat wordt moeilijk. Duitsland haalt de kwartfinale tegen Frankrijk. Maar hoe dan ook pakt Brazilië de beker.
DOOR PAUL COBBAERT
‘Ik heb genoeg van de politiek in het Europees Parlement. Ik begin me hier te vervelen.’
‘Europa is het enige niveau dat een antwoord kan bieden op de crisis, maar het doet dat niet.’
‘Ik vind dat Europa de herdenking van WOI gezamenlijk zou moeten aanpakken, de overwinnaars en de vijanden samen.’
