De Wetstraat is in de ban van de verkiezingen van 2009. Die obsessie deed de federale formatie bijna mislukken. Uit een onderzoek dat zes maanden geheimgehouden werd, blijkt dat de Vlaamse partijen vooral bang moeten zijn voor één man: Jean-Marie Dedecker. Zijn lijst heeft een potentieel van 21 procent. Mislukken is dus geen optie – niet voor Verhofstadt III of Leterme I, maar evenmin voor de socialisten en Vlaams Belang.
Een maand na de verkiezingen verrichtte het onderzoeksbureau TNS Media/Dimarso een onderzoek naar de stemverschuivingen die zich op 10 juni 2007 hebben voorgedaan. Ze legden de resultaten voor aan CD&V, Open VLD en SP.A. Die partijen drongen aan op een publicatie-embargo tot begin 2008. Dat zou ze de kans geven om de 241 pagina’s cijfers en commentaren uitgebreid te bestuderen om er strategische conclusies uit te trekken.
Knack publiceert deze week exclusief de resultaten van dit postelectorale onderzoek. De belangrijkste algemene vaststelling is dat op 10 juni een kwart van het Vlaamse electoraat (27 procent) van partij veranderde. De grootste stemmenstroom was die van Vlaams Belang naar Lijst Dedecker (101.000), gevolgd door die van Open VLD, SP.A/Spirit en Vlaams Belang naar CD&V/N-VA (respectievelijk 95.000, 91.000 en 60.000). 60.000 SP.A/Spirit-kiezers steunden de blauwe coalitiepartner.
Uit de studie en de commentaren van de partijvoorzitters die Knack sprokkelde, komt één prangende kwestie naar voren: wat met Dedecker? Lijst Dedecker haalde op 10 juni uit het niets 6,2 procent van de stemmen. Vlotjes over de kiesdrempel, en dat zonder de steun van een kartelpartner of de pers. Indien er een maand na 10 juni opnieuw verkiezingen waren gehouden, dan was Lijst Dedecker zelfs op 9,4 procent uitgekomen (+3,2). Die stemmen zouden vooral van Vlaams Belang, CD&V/N-VA en SP.A/Spirit komen.
‘Wie in Lijst Dedecker een eendagsvlieg vermoedt of verhoopt, zou wel eens bedrogen kunnen uitkomen’, schrijft TNS Media/Dimarso. Eén cijfer spookt door de nachtmerries van alle andere Vlaamse partijvoorzitters: Jean-Marie Dedecker heeft slechts 30 procent van zijn potentieel in stemmen omgezet. Meer dan één op de vijf kiezers (21 procent) ziet zich een stem geven aan LDD, en de meesten hebben dat op 10 juni zelfs overwogen. Vooral zelfstandigen, jongeren en stedelingen laten zich door LDD bekoren. Niet alleen Vlaams Belang maar ook alle centrumpartijen moeten op hun hoede zijn, want mogelijk hebben hun kiezers oren naar Dedecker. Zelfs Groen! verloor 10.000 keizers aan LDD.
Dedecker heeft het profiel van een ‘gematigd’ politicus in vergelijking met Vlaams Belang dat vastzit in het cordon sanitaire.
Jean-Marie Dedecker zelf gelooft niet dat zijn partij nu al een vijfde van het electoraat kan bekoren. ‘Ik geloof niet in peilingen. Die van 8 juni gaf me amper 2 procent’, zei hij vorige woensdag in Vandaag op Radio 1. ‘De uitbouw van de partij is tot op gemeentelijk niveau goed georganiseerd. We hebben een sterke denktank.’
Dedecker noemt zichzelf ‘het geweten van de politiek’. ‘Het klinkt misschien pretentieus, maar zonder ons was er al veel eerder een regering geweest. CD&V/N-VA waren bang om toe te geven op de staatshervorming, en Open VLD schuift naar rechts op omdat daar nu een kaper op de kust zit.’
Het Van Rossem-effect vrees Dedecker niet, ‘maar wel het Pim Fortuyn-effect. Ik heb de onderzoeken bekeken. 62 procent van de mensen die voor ons gestemd hebben, heeft op mij gestemd. Als ik zou wegvallen, dan is dat problematisch. In principe heb je vijf tot tien jaar nodig om een partij uit te bouwen met nieuwe kaders en nieuwe mensen. Mocht ik nu wegvallen, dan kom je in een kakofonie terecht zoals de mensen rond Pim Fortuyn.’
CD&V/N-VA (28,7 PROCENT): BROZE OVERWINNING
Hoe was 10 juni? ‘De verkiezingen van 2007 waren voor het kartel een onverdeeld succes’, schrijft TNS Media/ Dimarso. De oude kiezers bleven en nieuwe kiezers stroomden van overal toe. Het kartel verzilverde ruim 70 procent van zijn potentieel, dat op 40 procent ligt. ‘Het waren vooral de sterkte van haar lijsten en de persoonlijkheid van haar lijsttrekker die het vertrouwen van haar kiezer opkrikten’, staat er.
CD&V is populair bij gepensioneerden, werklozen, gehandicapten en thuiswerkende vrouwen. Die groep staat tegenover de ‘hardwerkende Vlamingen’, die vooral bij Open VLD en LDD zitten.
CD&V-voorzitter Etienne Schouppe is verbaasd dat CD&V/N-VA door de bevraagden rechtser gesitueerd wordt dan Open VLD. ‘Ik vermoed dat dat veeleer komt doordat de liberalen opgeschoven zijn naar links dan dat het kartel zich als rechts profileerde. En misschien verklaart dat voor een deel ons electorale succes. De socialisten zullen na de vorige verkiezingen wel beseffen dat ze in het centrum niets te zoeken hebben. Het centrum ligt bij deze open. CD&V is weer de grote volkspartij geworden. Merk wat dat betreft ook op hoezeer de christendemocratie blijkt aan te slaan bij de jeugd.’
Wat nu? ‘Voor de partij zijn veel evenwichtszin en communicatieve bijsturing onontbeerlijk’, schrijft TNS Media/Dimarso. Het kartel moet de Vlamingen ervan overtuigen dat het behoud van de welvaart en de staatshervorming onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dan kunnen zowel de ‘inactieven’, de ‘hardwerkende Vlamingen’ als kartelpartner N-VA gerustgesteld worden. Cruciaal is dat het imago ‘politici die woord houden’ intact blijft. De beslissing van N-VA om met een been buiten Verhofstadt III te blijven past in die strategie.
Quid Dedecker? N-VA-voorzitter Bart De Wever fixeert zich niet rechtstreeks op Dedecker, maar toch is zijn boodschap duidelijk: ‘Dit onderzoek bewijst voor mij dat CD&V/N-VA zowel offensief als defensief veeleer naar de rechterkant moet kijken. De stemmen die wij bij kunnen winnen, zitten voornamelijk bij rechtse partijen, en onze huidige kiezers denken ook in eerste instantie aan VB en LDD als alternatief.’
Die analyse staat lijnrecht tegenover die van Schouppe: ‘Lijst Dedecker lijkt potentieel te hebben, maar dan vooral ten koste van Vlaams Belang. De nadruk die onze kiezer legt op sociaaleconomische thema’s viel mij op. We hadden onze ACW-vleugel nog sterker naar voren moeten schuiven in de campagne. In de toekomst zullen we onze inspanningen voor pensioenen, uitkeringen en de sociale zekerheid harder benadrukken.’
GROEN! (6,2 PROCENT): ‘MINDER ELITAIR’
Hoe was 10 juni? Groen! verloor 45.000 kiezers en verzilverde minder dan de helft van zijn potentieel, dat op 13 procent ligt. ‘De positie van Groen! als politieke partij is dan ook erg broos’, zo schrijven de onderzoekers. ‘Geen enkele partij heeft een zo onstabiel electoraat. Met haar trouwe kiezersbasis raakt Groen! niet over de kiesdrempel. De Groen!-kiezers zijn geen overtuigde kiezers, ze beslissen laat en kiezen vaak op het gevoel.’
Het klimaatthema heeft Groen! weinig opgeleverd. Groen!-voorzitster Mieke Vogels vermoedt dat de opvallend groene campagne van SP.A/Spirit de pragmatische Groen!-kiezer gedeeltelijk heeft kunnen bekoren. ‘Maar hun traditionele electoraat, dat veeleer vanuit sociaaleconomische overwegingen voor hen stemt, is vertrokken naar CD&V. Zowel Groen! als de SP.A heeft door die tactiek stemmen verloren.’
Wat nu? Niemand weet nog waar de partij zich situeert op de links-rechtsas. De eigen kiezers positioneren Groen! in het centrum. Slechts 26 procent van de Vlamingen die zich links noemen, stemt Groen!. ‘Haar door sommigen toegeschreven status “links van SP.A/Spirit” valt dan ook moeilijk vol te houden. Dat mag ook blijken uit de voorkeurcoalitie van de groene kiezer. Als Groen! als depanneur zou moeten optreden, verkiest die even vaak een centrumrechts kabinet als een centrumlinkse coalitie’, aldus de onderzoekers.
Mieke Vogels kiest voor een meer ‘populaire’ aanpak. ‘Groen! moet opnieuw een partij worden die tussen de mensen staat. We moeten ons lokaal sterker verankeren en meer investeren in lokale mandatarissen. Onze inspanningen in de Wetstraat volstaan op zich niet.’ En nog: ‘We moeten dringend minder intellectueel en elitair worden. Ik vind dat Groen! te veel in het defensief zit. Ik wil niet langer een partij zijn die voortdurend nee zegt. We moeten een partij worden die hoop geeft voor de toekomst. Al die jonge opa’s en oma’s die geen grotere bezorgdheid hebben dan de toekomst voor hun kleinkinderen: dáár ligt het groeipotentieel voor Groen!’
Quid Dedecker? Hoewel Groen! 10.000 kiezers verloor aan LDD, is de partij toch het minst kwetsbaar voor aanvallen uit die hoek.
LIJST DEDECkER (6,2 PROCENT): AANVAL OP DE SOCIALISTEN
Hoe was 10 juni? Lijst Dedecker had het op 10 juni nog veel beter kunnen doen. Het potentieel van de partij (21 procent) werd voor amper 30 procent benut. De halve boycot van de audiovisuele media tijdens de verkiezingscampagne zit daar misschien voor iets tussen. Toch zit de partij in alle peilingen fors in de lift.
Het kiespubliek van LDD bestaat uit actieve Vlamingen. Ze weten niet of ze links of rechts zijn en zijn op zoek naar een partij voor en met mensen zoals zij. Ze vinden het charisma van de lijsttrekker erg belangrijk. Vooral Dedeckers verzet tegen het rookverbod in de horeca, de hoge verkeersboetes en zijn kritiek op de belastingdiensten spraken veel kiezers aan.
Wat nu? Lijst Dedecker bezorgt niet alleen het Vlaams Belang nachtmerries maar ook CD&V. Het is een magneet op de rechterflank van het Vlaamse kartel. Als Verhofstadt III te lang talmt met een staatshervorming, zal LDD met open armen de N-VA ontvangen. Een alliantie tussen beide partijen kan een middelgrote Vlaamse partij opleveren. Dedecker is zelf opvallend stil over de N-VA. Hebben De Wever en hij een niet-aanvalspact gesloten?
Jean-Marie Dedecker over zijn partij: ‘Ons potentieel van 21 procent én de grote aversie die bij veel kiezers leeft tegenover Vlaams Belang, moeten Lijst Dedecker kansen geven om uit te groeien tot een brede partij met overlevingskansen op lange termijn. Er is één groot gevaar: dat de persoonlijkheid van de lijsttrekker zo sterk doorweegt. Het betekent dat ik zelf geen fouten mag maken. Ik moet dringend mensen rond mij verzamelen die zo nodig de fakkel kunnen overnemen.
‘Ik wil me in de toekomst niet té veel toespitsen op de VB-kiezer. Dit onderzoek leert me dat ook mensen die voordien op SP.A stemden in groten getale naar Lijst Dedecker zijn gekomen. De oude tegenstellingen tussen links en rechts zijn complexer geworden. Arbeiders, een bevolkingscategorie waar wij erg sterk staan, zijn al lang niet meer per definitie links. Ook arbeiders vinden bijvoorbeeld dat ze te veel belastingen betalen. Maar maakt hen dat dan automatisch rechts? Volgens mij niet, want onze progressieve ethische standpunten blijken net diezelfde mensen sterk aan te spreken.’
SP.A-SPIRIT (15,9 PROCENT): ‘NIET OPSLUITEN IN ESTABLISHMENT’
Hoe was 10 juni? ‘De partij betaalde een hoge prijs voor haar positie in het midden van het bed’, schrijft TNS Media/Dimarso. ‘Het heeft er immers alle schijn van dat wie Paars wilde afstraffen en voor rooms-rood opteerde koos voor CD&V/N-VA, terwijl wie Paars wilde belonen en het wou voortzetten zijn stem aan Open VLD gaf.’
SP.A-voorzitter Caroline Gennez vermoedt dat CD&V het linkse kartel ‘nog voor de campagne op onze socio-economische flank stemmen heeft afgenomen’.
Spirit-voorzitter Bettina Geysen vindt dat ‘over Spirit de perceptie leeft dat wij zijn opgegaan in de grote socialistische partij. Spirit mist een eigen profiel. Wij zijn Vlaamse, progressieve links-liberalen. Dat is een unieke positie in het politieke landschap. Onder meer bij Doe de stemtest werd duidelijk dat heel veel mensen het inhoudelijk met ons eens zijn, maar we kunnen dat maar niet verzilveren.’
De socialisten behielden op 10 juni een harde kern van ‘gewoontekiezers’. Misschien zijn dat wel de ‘volkshuissocialisten’ waar de ‘loftsocialisten’ zo vaak op foeteren. SP.A/Spirit-kiezers zijn complexloos links, zodat een vlucht uit het centrum niet zal worden afgestraft.
SP.A/Spirit heeft een barslechte campagne gevoerd: het gratisverhaal werd begraven, het hoofddoekenverbod schrikte de allochtonen af, de corruptieschandalen van de PS straalden af op de SP.A. Patrick Janssens, Frank Vandenbroucke en Steve Stevaert werden duidelijk gemist. De klemtoon op het milieuthema lokte een aantal groene kiezers, maar heeft traditionele rode kiezers weggejaagd.
Wat nu? Caroline Gennez: ‘Onze oprechte verontwaardiging over sociale misstanden, dát moet de voornaamste drijfveer zijn achter onze politiek. Daaruit volgt automatisch dat de SP.A zich minder moet opsluiten in het establishment. Een socialist moet een tikkeltje rebels zijn. Het imago van brave beheerders-bestuurders hoeven we niet meer te cultiveren.’
Volgens Bettina Geysen kan SP.A/Spirit nieuwe kiezers lokken door de Open VLD te ‘ontmaskeren’. ‘Want wat de naam ook suggereert, dat is geen open partij. Daarvoor varen ze te vaak een rechtse koers. We moeten de kiezers van CD&V/N-VA duidelijk maken dat er een progressief alternatief bestaat voor Vlaams-nationalistische gevoelens.’
Quid Dedecker? Jean-Marie Dedecker verklaart de oorlog aan de socialisten. Hij heeft gezien dat op 10 juni 40.000 SP.A/Spirit-kiezers naar zijn lijst overliepen. De beslissing om zich voortaan meer als een anti-establishmentpartij te profileren lijkt een eerste tegenzet van SP.A/Spirit.
VLAAMS BELANG (18,5 PROCENT): ‘WE MOETEN MINDER MACHO ZIJN’
Hoe was 10 juni? ‘Voor geen enkele partij is de balans van de verkiezingen zo desastreus’, schrijft TNS Media/Dimarso. Het potentieel van het Vlaams Belang ligt op 28 procent. De oorzaken van het verlies zijn volgens de onderzoekers de ’temperatuur’ van de campagne. VB-voorzitter Frank Vanhecke beaamt dat. ‘In 2004 ging het in de maanden voor de verkiezingen over onze thema’s: het cordon sanitaire en het vreemdelingenstemrecht. In 2007 bleef dat effect weg. De laatste stembusslag is uitgedraaid op een kanseliersverkiezing, en daar vonden wij onze plaats niet in.’
Uit het onderzoek blijkt ook dat de interne ruzies binnen het VB vaak van doorslaggevend belang waren om niet voor die partij te stemmen.
Wat nu? ‘De partij heeft nog stevige fundamenten waarop ze zich kan heroprichten’, schrijven de onderzoekers. Ze heeft vooral potentieel bij kiezers van CD&V/N-VA en Open VLD. Het herstel van de interne cohesie is een must.
Vanhecke ziet nog potentieel bij hogergeschoolden en vrouwen. ‘Het eerste kun je opvangen door symboolkandidaten die het sérieux van onze partij beter kunnen verkopen. Het tweede is een fundamenteler en ernstiger probleem. Onze thema’s zijn niet per definitie mannelijk of vrouwelijk, dus er is geen inherente reden waarom we daar slechter scoren. Ik denk dat we ons minder macho zullen moeten profileren.’
Quid Dedecker? ‘Lijst Dedecker en Vlaams Belang worden vaak samen in de weegschaal gelegd, en het zal van de toekomst afhangen wie het laken naar zich toetrekt’, schrijft TNS Media/Dimarso. Een tactische alliantie met LDD (Forza Flandria) is onmogelijk geworden vanwege de persoonlijke aversie tussen de kopstukken.
Vanhecke: ‘Stemmen heroveren op Lijst Dedecker wordt wellicht moeilijk, maar ik geloof niet dat die partij op lange termijn een bedreiging is. Een eenmanspartij zonder ideologische inhoud, dat blijft niet duren. Ik zie LDD twee, maximaal drie verkiezingen meegaan. We moeten die partij niet achternalopen, maar consequent en radicaal onze eigen lijn blijven volgen.’
Vanhecke wil vooral stemmen weghalen bij de grootste partij: CD&V/N-VA. ‘Hun kiezers zijn gekrenkt in hun Vlaamsgezinde trots of zullen dat in de komende maanden zeker nog worden.’
OPEN VLD (18,3 PROCENT): NIET BANG VOOR DEDECKER
Hoe was 10 juni? ‘We hebben bij de verkiezingen van 2007 van een minder gunstige startpositie het allerbeste gemaakt, vooral door op het einde van de campagne inhoudelijk goede punten te scoren’, zegt Open VLD-voorzitter Bart Somers. ‘Ik vermoed dat Guy Verhofstadt, die voor frisse ideeën en een toekomstgerichte blik staat, daarin een belangrijke factor is geweest. Open VLD is in deze verkiezingen gestabiliseerd. Ondertussen lijkt de knik naar boven weer ingezet. De jongeren zullen Open VLD weer sterker maken. Daar moeten we inhoudelijk verder op inzetten.’
Uit de studie blijkt dat Open VLD vooral kiezers verloor aan CD&V/ N-VA. Coalitiepartner SP.A/Spirit werd leeggezogen. De liberale campagne was zeer efficiënt, want Verhofstadt en co. konden 71 procent van hun potentieel van 26 procent verzilveren.
Het profiel van Open VLD staat haaks op dat van CD&V/N-VA. De partij trekt vooral de ‘hardwerkende Vlamingen’ aan. Voor hen waren dan ook de dalende werkloosheidscijfers de belangrijkste troef om voor Open VLD te stemmen.
Wat nu? ‘Het tij lijkt voor de toekomst gekeerd’, schrijven de onderzoekers. De formatiecrisis en de vorming van de interim-regering hebben de populariteit van Verhofstadt en Open VLD opnieuw vergroot.
In de toekomst komt het eropaan maatregelen door te drukken die hardwerkende Vlamingen belonen. Lastenverlagingen, bijvoorbeeld. Strategisch is het zaak om ‘boven het gewoel’ te blijven. Leterme (en De Wever) zijn de spil van de te vormen regering. Open VLD kan het zich veroorloven om zo onzichtbaar mogelijk te blijven en CD&V/N-VA in zoveel mogelijk dossiers in het zand te doen bijten. Wanneer CD&V/N-VA zijn imago als alternatief voor Paars verliest, stijgen de kansen van de liberalen.
Quid Dedecker? ‘Deze studie bevestigt wat wij intern al langer aanvoelen: Lijst Dedecker is vooral een probleem voor Vlaams Belang’, zegt Somers. ‘Inhoudelijk en qua kiespubliek vissen die partijen in dezelfde vijver. Dat betekent meteen ook dat LDD wint door populistisch te zijn, niet door zich als liberaal te profileren.’
De Open VLD-kiezer ligt niet erg wakker van Jean-Marie Dedecker. Sommige oude kiezers liepen wel over, maar het vertrek van Dedecker zorgde wel voor een nieuwe instroom.
DOOR KARL VAN DEN BROECK en jef van baelen
