De paars-groene belastingverlaging weegt nog niet zwaar. Intussen verhogen de financieel belaagde gemeenten hun fiscale inkomsten. Voor de belastingbetaler dreigt het een vestzak-broekzakoperatie te worden.

De paars-groene regering was nog piepjong toen ze al een ‘nooit eerder geziene verlaging’ van de personenbelasting aankondigde. De conjunctuur zat haar mee, de economie draaide in overdrive, het aantal uitkeringsgerechtigde werklozen verschrompelde zelfs tot een spanning op de arbeidsmarkt, de ondernemingen spekten goedgemutst de schatkist en de beurs noteerde record na record. Het was tijd om de bevolking te belonen voor de harde inspanningen om het land de eurozone binnen te krijgen.

Er kwam een enthousiast belastingplan over vier jaar, 2001-2004, maar eerste minister Guy Verhofstadt (VLD) en zijn minister van Financiën Didier Reynders (MR) hielden wel het hoofd voldoende koel om het gewicht van de belastingverlaging naar het einde van de regeerperiode en zelfs naar een volgende regering te schuiven. Die voorzichtigheid valt nu tegen, want de economie zit op haar knieën.

Het einde van de regeerperiode, dat is zowat vandaag. Over acht maanden zijn verkiezingen gepland. Een belastingverlaging springt nog niet direct in het oog, hoewel de crisisbijdrage bijna volledig is afgeschaft en ook andere zaken uit het plan, zoals het huwelijksquotiënt, zijn gerealiseerd. Maar met belastingen is niets duidelijk, ook al wegens de permanente – vaak politiek bewust uitgespeelde – verwarring tussen inkomensjaar, aanslagjaar en eventueel betalingsjaar. Niettemin is de weg van fiscale vermindering wel degelijk ingeslagen.

Uit verschillende, niet altijd even duidelijke, verklaringen van topministers, moet blijken dat de Belgen dit jaar ongeveer 1,40 miljard euro minder belastingen betalen. Dat is een mooie stijging van de koopkracht, waarvoor van de kiezers enige dankbaarheid wordt verwacht. Maar cijfers zijn gewillig. Ruim 300 miljoen euro van die belastingverlaging zijn terugbetalingen van te veel betaalde belastingen in 2000. Koopkrachtstijging inderdaad, maar geen belastingverlaging voor 2002. De (stapsgewijze) afschaffing van de aanvullende crisisbijdrage, die belasting van drie procent op de belasting, komt neer op een vermindering van 300 miljoen euro.

Het grootste pakket aan winst komt van de herindexering van de belastingschalen, waardoor belastingbetalers niet bij elke inkomensstijging, soms vaak alleen door de indexkoppeling, met hun inkomensaanwinst in een schijf met een hoger belastingtarief terechtkomen. Die herindexering wordt in de bedrijfsvoorheffing – de voorafbetaling van de personenbelasting via rechtstreekse afhouding van het loon – verrekend. Een deel sedert 1 april, een tweede deel vanaf 1 oktober.

DEHAENES ERFENIS

Daarmee voert de regering-Verhofstadt een maatregel uit van de vorige regering van Jean-Luc Dehaene (CD&V). Die rooms-rode regering indexeerde in 1999, na de eurobesparingen, opnieuw de belastingschalen. Paars-groen schoof in 2001 die fiscale appel voor zich uit, omdat ‘zij niet alles tegelijk kan doen’. Het is dit jaar nu toch gelukt, met een echte koopkrachtstijging tot gevolg.

Ook die indexering van de belastingschalen maakt dus geen onderdeel uit van de nooit eerder geziene paars-groene verlaging van de personenbelasting. Hoeveel bedraagt dan de netto nieuwe belastingverlaging van het vierjarenplan dit jaar? Fiscale experts rekenen met bedragen tussen 250 en 350 miljoen euro. Volgend jaar zou de verlaging zwaarder moeten wegen en vooral in 2004, als de belastingverlaging op kruissnelheid is gekomen, met de herschikking van de belastingschalen en de afschaffing van de hoogste tarieven, gaat de fiscale druk omlaag. Met ruim 3 miljard euro, klinken voorspellingen, al weet niemand duidelijk wat dit gigantische getal moet inhouden.

De studiediensten van de vakbonden ramen dat de bijkomende belastingverlaging in de periode 2003-2004 netto één miljard euro zal bedragen. Dat biedt, gezien het aandeel van de lonen en wedden in de inkomens, de werknemers een koopkrachtstijging van 0,6 procent over de twee jaar. Dat bescheiden voordeel dreigen ze echter al meteen kwijt te spelen. Het Verbond van Belgische Ondernemingen heeft laten weten dat er geen ruimte is voor loonsverhoging, maar dat de werknemers zich kunnen troosten met hun koopkrachtstijging ten gevolge van de belastingverlaging. Eerste minister Verhofstadt vindt dat een uitstekende gedachte: belastingverlaging in plaats van loonsverhoging. Daarmee mengde hij zich even inventief als preventief in het komende loondebat tussen werkgevers en werknemers. Vanzelfsprekend vinden de bonden dat geen geslaagde innovatie. Belastingen, die gelden voor alle inkomenstrekkers, maken geen deel uit van de relatie tussen werkgevers en werknemers.

FEDERALE STOP

Hoofdstuk één van het grote belastingplan van de federale regering slaat op de fiscale stop. De regering belooft geen nieuwe belastingen op te leggen, noch bestaande belastingen te verhogen. Dat geldt duidelijk niet voor de regionale en de lokale overheden, die voluit gaan inzake belasten, zodat het hele plan een vestzak-broekzakoperatie dreigt te worden. Alle Vlaamse provincies hebben intussen hun belastingen verhoogd, Limburg dit jaar, de vier andere vorig jaar al. De opcentiemen op de onroerende voorheffing gaan van zo’n 300 naar 400, een verhoging van 33 procent.

In de gemeenten wordt hét grote belastingleed geleden. De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten raamt dat de belastingen dit jaar stijgen met 230 tot 240 miljoen euro. Anderen vinden 300 miljoen euro dichter bij de werkelijkheid liggen. Geëxtrapoleerd voor het hele land gaat het om een fiscale sprong van 400 à 500 miljoen euro.

Dat slaat dan nog louter op de aanvullende personenbelasting, die gemiddeld van 6,59 naar 7,02 procent steeg en op de gemeentelijke opcentiemen op de onroerende voorheffing, die in twee jaar gemiddeld van 1074 naar 1257 klommen. Ze zijn traditioneel samen goed voor 80 procent van de gemeentelijke fiscale inkomsten. De meeste gemeenten verhoogden echter ook hun zogenoemde kleinere belastingen, allerlei zaken stijl drijfkrachtbelasting voor ondernemingen, feestbelastingen en andere sluitingsuurvergunningen. In Avelgem bestond de CD&V-meerderheid het zelfs een gezinsbelasting van 200 euro in te voeren. Het Tongeren van de Vlaamse regeringsleider Patrick Dewael (VLD) verhoogde zijn personenbelasting en onroerende voorheffing niet, maar camoufleerde zijn belastingverhoging in een uitgebreid menu gespecialiseerde heffingen. Het Studiecentrum Willy Claes berekende dat de Limburger dit jaar gemiddeld 164,6 euro méér gemeentebelastingen betaalt dan in 2000.

De gemeenten doen dit niet zomaar. De federale overheid belaagt hun financiële evenwicht.

Sommige gemeenten moeten hun investeringen tot nul reduceren om rond te komen, wat een negatief effect heeft op de bouwsector. Ook de politiehervorming hakt in hun financiën. Maar het ergste moet nog komen. De verlaging van de federale personenbelasting leidt met vertraging naar een krimp in de gemeentelijke aanvullende personenbelasting. Met de huidige belastingverhogingen krijgen de gemeenten het nog net voor mekaar, maar dat lukt niet meer in 2004 en 2005. De aanslagvoeten zullen fors moeten stijgen.

Voorts treft de liberalisering van de elektriciteits- en gasmarkt, in Vlaanderen algemeen vanaf 1 juli volgend jaar, de gemeenten bijzonder hard. Door de privatisering van de verkoop dreigen de royale energie-inkomsten van de gemeenten (via de gemengde intercommunales) te verschrompelen van 450 tot 150 miljoen euro. Kreten als ‘de grootste hold-up ooit gepleegd door de federale overheid op de inkomsten van de gemeenten’ klinken op. Het staat nu al vast dat de gemeenten de verwachte inkomsten met belastingverhogingen zullen proberen te compenseren. Driehonderd miljoen euro? De Brusselse en Waalse gemeenten krijgen voor dit probleem nog wat respijt. De liberaliserings- en privatiseringsijver is er minder groot dan in Vlaanderen.

Guido Despiegelaere

Verhofstadt vindt het een uitstekende gedachte: belastingverlaging in plaats van loonsverhoging.

De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten raamt dat de belastingen dit jaar stijgen met 230 tot 240 miljoen euro.