Mijnheer Van Miert, de Verenigde Staten likken hun wonden na de verwoestende doortocht van de orkaan Katrina.
KAREL VAN MIERT: Misschien zal de geschiedenis later stellen dat dit de periode is waarin de VS van het toppunt van hun macht naar een bescheidener plaats in de wereld zijn teruggekeerd. Katrina heeft op een dramatische manier aangetoond dat de VS een reus op lemen voeten zijn geworden. Gevoegd bij andere ontwikkelingen in de wereld, is dit een keerpunt: de dominante positie van de Amerikanen zal verzwakken, en dat zal niet zonder gevolgen blijven voor hun buitenlands beleid. Ze hebben aan ‘imperial overstretch’gedaan, maar ze hebben hun krachten overschat.
‘Elf september’ had al bewezen dat de VS op hun eigen grondgebied kwetsbaar waren. Ze hebben, hun militaire overwicht ten spijt, met hun drieste acties tegen Afghanistan en Irak het terrorisme niet verslagen, integendeel. De Egyptische president Hosni Moebarak heeft op voorhand gewaarschuwd dat een aanval op Irak gelijk stond met het creëren van honderd nieuwe Bin Ladens. Zelfs Brent Scowcroft, de veiligheidsadviseur van vader Bush, heeft verklaard dat de strijd tegen het terrorisme geen zin heeft zonder een oplossing voor het conflict in het Midden-Oosten.
Maar in Washington hebben ze niet geluisterd. Ze moesten en zouden oorlog voeren, en dat daarvoor een enorme leugencampagne over massavernietigingswapens moest worden opgezet, deerde hen niet. De vorige minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell beweert nu dat zijn speech daarover in de Veiligheidsraad een smet op zijn blazoen is geweest.
Het is vrij laat dat hij het inziet.
VAN MIERT: Vind ik ook, en hij trekt blijkbaar niet alle zich opdringende conclusies. Het gevolg van die eigengereide beslissingen, is dat ze nu geconfronteerd zijn met een bloedige burgeroorlog en een aanhoudende instabiliteit in Irak, en dat ze geen idee hebben hoe en wanneer ze daar weer weg kunnen. De VS vertonen zwakke plekken, zowel economisch als militair. Ze kunnen hun soldaten niet eens efficiënt inzetten bij een rampbestrijding in eigen land.
Het morele leiderschap van de VS staat op de helling. De Amerikaanse maatschappij, het Amerikaanse gerecht, de Amerikaanse democratie… lange tijd golden ze als hét voorbeeld voor de rest van de wereld. Maar in dat beeld komen vele deuken. Als je ziet wat voor een structurele malaise één storm blootlegt, als je ziet hoe de elementaire rechten van de gevangenen in Guantanamo worden geschonden, als je ziet welke vergissingen de geldverslindende inlichtingendiensten al dan niet opzettelijk maken, als je ziet hoe de regeringsbevriende pers het valse optimisme in leven houdt…
Hun openbare financiën zullen door deze ramp nog meer in het rood gaan.
VAN MIERT: Ook op dat gebied kan Katrina een keerpunt zijn. Sommigen zeggen dat een zo machtige economie als de Amerikaanse deze slag moet kunnen verteren. Dat is mogelijk, maar ze zullen toch lessen moeten trekken. Je kunt de overheid wel blijven afslanken, de belastingen blijven verlagen, en het individualisme blijven propageren, maar als je onvoldoende investeert in voorzieningen van algemeen belang krijg je op een kwade dag de rekening gepresenteerd. Wie zo veel uitgeeft aan defensie, heeft uiteraard geen geld beschikbaar voor het verstevigen van dijken of autowegen. Vergeet ook niet dat in de VS om en bij de veertig miljoen mensen in barre armoede leven. Wat voor een samenlevingsmodel is dat?
In Duitsland worden dit weekend Bondsdagverkiezingen gehouden. Kan Gerhard Schröder (SPD) nog eens voor een mirakel zorgen?
VAN MIERT: Het wordt in elk geval spannender dan we een paar weken geleden dachten. Toen stond zo goed als vast dat de christen-democratische CDU/CSU van Angela Merkel niet alleen zou winnen, maar ook samen met de liberale FDP een nieuwe regeringsmeerderheid zou halen. Dat is lang niet meer zeker. Het leek ook alsof Oskar Lafontaine met zijn Linkspartei de SPD ten onder zou doen gaan, maar ook dat schijnt wat terug te ebben. De enige uitkomst wordt wellicht een grote coalitie van christen-democraten en socialisten, maar Schröder heeft al laten weten dat hij daar zelf geen rol meer in zal spelen.
Schröder, we moeten het hem toch nageven, komt de jongste tijd opnieuw sterk uit de hoek. En niet alleen omdat hij volgens het grote publiek de beste beurt heeft gemaakt in het televisiedebat met Angela Merkel. Een debat waar tussen twee haakjes twintig miljoen mensen naar gekeken hebben. De christen-democraten hebben steken laten vallen, onder meer met hun fiscaal hervormingsplan dat als een boemerang op hun hoofd is gevallen, en Schröder, met al zijn ervaring, buit dat uit. Maar er is meer dan dat. Stilaan wordt duidelijk dat de ingrepen die de rood-groene regering heeft doorgevoerd in het sociaal en economisch beleid, vruchten beginnen af te werpen.
Duitsland is aan het opklimmen uit het dal waarin het was weggezakt. Het is opnieuw de nummer één inzake export van goederen, het heeft de VS dus ingehaald. Dat wordt weinig gezegd, maar het is een opmerkelijke prestatie. Veel Duitse bedrijven doen het weer zeer goed, ook omdat ze hun activiteiten buiten Duitsland hebben verlegd. Het werk van de Duitse ingenieurs blijft in de hele wereld erg in trek. Het gaat dan misschien wel om producten of half-producten die voor drievierde elders in de wereld van de band lopen, maar het blijven wel Duitse producten.
Duitsland heeft twee zwakke punten: de hoge werkloosheid, en vooral het zwakke consumentenvertrouwen. Dat is het grote verschil met de VS: een Amerikaan geeft uit, een Duitser spaart. Al zullen de Amerikanen na elf september en Katrina misschien ook wat voorzichtiger worden. De Duitsers zitten met een massa geld dat niet wordt uitgegeven. Dus was het idee van Merkel om de btw met twee procent te verlagen ook niet het juiste recept. Kan men de Duitse consumptie opnieuw aanzwengelen, dan komt er voor de bedrijven ook weer geld om in eigen land te investeren, en de werkloosheid terug te dringen. Duitsland gaat nóg altijd gebukt onder de kosten van de hereniging. Miljarden investeringsgeld voor de ‘Neue Länder’wordt gebruikt om de putten uit het verleden te dempen, en niet om te investeren in nieuwe economie. Vandaar dat de werkloosheid in het vroegere Oost-Duitsland zo catastrofaal hoog is.
Met Merkel als kanselier zal Duitsland een andere Europese politiek voeren.
VAN MIERT: Dat blijkt al meteen inzake de toetredingsgesprekken van de Europese Unie met Turkije, daar is Merkel radicaal tegen. Ikzelf vind dat men de moed moet hebben om de Turken te zeggen dat we allerlei vormen van samenwerking aanbieden, maar geen lidmaatschap. Met de CDU/CSU aan het hoofd van de Duitse regering zal het die richting wel uitgaan.
In de EU lijkt het onderwerp ‘grondwet’ op zolder weggeborgen.
VAN MIERT: Men doet er goed aan die hele grondwet een tijdje te laten rusten, en zich te concentreren op de echt noodzakelijke beslissingen, in de eerste plaats de financiële perspectieven. Daarover was ook geen akkoord, en links en rechts begin je de gevolgen te voelen, bijvoorbeeld in verband met grote infrastructuurwerken. Ik heb een vergadering bijgewoond tussen Italianen en Oostenrijkers over de nieuwe tunnel-spoorverbinding door de Brennerpas. Een tunnel van 56 kilometer, een enorme onderneming. Maar niemand weet hoeveel de bijdrage van de EU daarin zal zijn, en dus zit alles vast. Hetzelfde geldt voor het Europees gps-systeem Galileo. Daar willen landen als India, Israël en misschien zelfs China aan deelnemen. Een project dat de wereld ons benijdt, maar door gebrek aan beleidsvoering en tijdige beslissingen slagen we erin onszelf een onnodige en misschien noodlottige achterstand te bezorgen. We leven in de EU in een periode van onverantwoordelijkheid, zowel letterlijk als figuurlijk, en dat merk je op het terrein.
Ik heb weinig hoop dat de Britten als EU-voorzitter die trend zullen keren. Ze zijn nog niet aan het begin van een begrotingsvoorstel toe. En áls dat er al komt, zal het niet veel verschillen van dat van Luxemburg eerder dit jaar. Waarom hebben ze dat dan mee gekelderd? Op dit ogenblik hebben ze van hun voorzitterschap nog niets gebakken. Tony Blair heeft een persoonlijke pr-operatie gevoerd rond een paar verdragen met India, maar de echte problemen laat hij aanslepen. Hij wil een debat over de richting die de EU moet uitgaan, en over de sociale dimensie van Europa, maar ik heb de indruk dat dat nu al een slag in het water is.
Iran gaat verder met de uitbouw van zijn atoomprogramma. De diplomatie van Engeland, Frankrijk en Duitsland heeft weinig opgeleverd.
VAN MIERT: Als je toelaat dat Pakistan de bom heeft, dat India de bom heeft, dat Israël de bom heeft, en dat je zelf de bom hebt en verder perfectioneert, met welk moreel gezag ga je dan aan een groot land als Iran zeggen dat zij dat niet mogen? Vooral niet als de Iraniërs stellen dat hun nucleair programma enkel vreedzame energiedoeleinden dient. Iran heeft trouwens alle redenen om zich bedreigd te voelen door de VS, die hen op de lijst van de schurkenstaten hebben gezet en die een militaire aanval niet uitsluiten. Gaan wij dan bepalen dat Iran zich niet mag verdedigen? Ik heb geen enkele sympathie voor het fundamentalistische regime in Teheran, ik gruw van alle religieuze fundamentalismen, en ik zie die helaas overal in de wereld toeslaan, ook in Amerika. Maar de tijd dat het Westen de wereld zijn wil oplegde, zou eindelijk voorbij moeten zijn. In plaats van Iran te bedreigen zouden we beter proberen om het uit zijn isolatie en uit zijn verdomhoekje te halen, en om het te betrekken bij de oplossing van conflicten zoals in het Midden-Oosten.
Koen Meulenaere
Karel Van Miert : ‘We moeten Iran uit het verdomhoekje halen.’
