De sculptuur van Giuseppe Penone dringt door tot in de kern van de natuur.
Jupiter bezocht, in de gedaante van een zwerver, het echtpaar Philemon en Baucis. Om de oudjes voor hun gastvrijheid te belonen, maakte hij dat ze op dezelfde dag konden sterven en als twee bomen naast elkaar verder leven. Zo lezen we in de Metamorfosen van Ovidius. Verder vertelt de Latijnse schrijver hoe de nimf Daphne in een laurier moest veranderen om Apollo van haar lijf te houden. Gedaanteverwisselingen zijn een vertrouwd gegeven in de antieke mythologie. Ze lijken er een natuurlijk gebeuren, vanwege de directe band tussen mens, natuur en hierboven.
Giuseppe Penone (63), uit de kring van de arte povera, sculpteert bomen zo dat hun inwendige structuur bloot komt te liggen. Hij toont ze als deel van een natuurlijk universum, op gelijke voet met andere, menselijke levensvormen. Monumentale actoren in de eeuwige cyclus van stofwisseling. Penone snijdt, pelt en polijst het hout zonder de basisvorm van de boom aan te tasten. Als gestalten lijken bomen hem immers sowieso volwaardige sculpturen. Soms verdubbelt hij hun vormen in brons, met respect voor de puurheid van hun natuur. Voor de sculptuur De aderen van het klooster (2006) in Brugge plantte hij een nieuwe boom, beschut in de holte van een bronzen exemplaar. Uit een van de bronzen takken druppelt water dat het echte boompje voedt.
Op de historische mijnsite van Le Grand-Hornu installeerde hij nu de fontein Bifurcazione, een horizontaal uitgestrekte bronzen stronk. Op een vertakking zit de afdruk van een hand met gespreide vingers waaruit water sijpelt. Het loopt in de bodemloze put waarin anderhalve eeuw lang mannen afdaalden om erts boven te halen. In het park vormen bomen en stenen vijf ongelijke paren, hoewel ze al sinds mensenheugenis in elkaars gezelschap lijken te vertoeven ( Les Pierres des arbres). In feite werden ze een handje geholpen door een geste van de kunstenaar. Voor hem zijn het vegetale en het minerale behalve sculpturale bouwstoffen ook toetsstenen om de leeftijd van lichamen in te schalen, niet in de laatste plaats het menselijke.
Binnen in het MAC’s vormt de vingerafdruk van Penone het contact- en referentiepunt doorheen het bos van zijn tentoonstelling Des veines, au ciel, ouvertes. Het sculpteren van bomen neemt er de allures aan van een cultus, gevoed door de associaties met de menselijke fysiologie. Soms met barbaarse trekjes: een in de lengte doorgesneden den – horizontaal gestrekt, geprepareerd, gevuld met een stilstaande stroom bruin hars – doet denken aan Gerard Davids paneelschildering van het villen van de onrechtvaardige rechter. Maar vaak poëtisch: blaadjes van een boom, die werken als ogen, om zo veel mogelijk licht op te vangen, een volume van bronzen blaren, voorzien van longen ( Respirare l’ombra).
Jan Braet
