Hoe stuur je als overheid het gedrag van burgers bij, zonder met het vingertje te zwaaien – of erger? De Britten zijn er sterk in. Het heet nudging, een duwtje in de goeie richting, en het helpt bij het plassen en bij de belastingaangifte.
Het lukte de Britse fiscus maar niet om een groep structurele wanbetalers verkeersbelasting te laten betalen. Aanmaningen hadden geen effect, dreigen met een boete van 1000 pond evenmin. De respons op de brieven was een schamele 11 procent. De belastingdienst gooide het over een andere boeg. Niet alleen was het taalgebruik frisser en directer (lezers vinden overheidstaal vaak te ingewikkeld), de aanhef van de brief was duidelijk: ‘Als u niet op tijd betaalt, raakt u uw auto kwijt.’ In sommige gevallen werd een foto van de auto bijgevoegd. Dat hielp. Het aantal betalers verdrievoudigde in een mum van tijd, de belastingdienst kon volgens eigen berekeningen jaarlijks op tientallen miljoenen aan extra inkomsten rekenen.
Het idee voor de brief kwam van het Behavioural Insights Team (BIT) van de Britse overheid, een groep van gedragseconomen en psychologen die de belastingdienst eerder adviseerde om de gebruikelijke bruine envelop in sommige gevallen te vervangen door een witte. Die laatste werden wél geopend, zeker als er ook een persoonlijke boodschap op stond: ‘Kate, wil je deze brief openmaken?’ De respons op overheidspost schoot toen omhoog.
Het BIT werd opgericht op aansturen van de Britse premier David Cameron, die in de ban was geraakt van de bestseller Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth and Happiness van de Amerikaanse wetenschappers Richard Thaler en Cass Sunstein. De titel is de Engelse uitdrukking voor ‘een duwtje in de rug’. De auteurs bestrijden het idee dat mensen altijd in hun eigen belang handelen om er beter op te worden en daarbij rationale argumenten gebruiken. Nee, ze maken juist voorspelbare en irrationale misstappen. Wie die doorgrondt, kan simpele maatregelen bedenken om die fouten te voorkomen en de mensen de goede kant op te manoeuvreren. Daar wordt zowel het individu als de maatschappij beter van. Begin 2014 ging ook in het Witte Huis een nudge team van start.
‘Als je mensen wilt aanmoedigen om iets te doen, moet je het hen gemakkelijk maken’, zegt Richard Thaler, als gedragseconoom verbonden aan de University of Chicago Booth School of Business en persoonlijk adviseur van Cameron. Zijn favoriete voorbeeld, vertelt hij, is meteen ook het simpelste: de vliegenstickertjes in de urinoirs in de Nederlandse luchthaven Schiphol. Een geraffineerd hulpmiddeltje om mannen te laten mikken bij het plassen. Sinds de komst van de vliegen blijven de toiletten er merkelijk schoner, de schoonmakers zijn minder tijd kwijt aan het poetsen van de wc’s en dat bespaart de luchthaven geld.
Of neem het voorbeeld van de aanvragen voor een studentenlening in de VS. Een ingewikkelde, tijdrovende klus die veel studenten met lage inkomens deed afhaken. ‘Dat was een idiote situatie, want de belastingdienst hád al alle benodigde gegevens dankzij eerder ingediende aanslagbiljetten’, zegt Thaler. ‘Nu worden de formulieren voor een lening automatisch ingevuld, en wat blijkt? De inschrijvingen voor vervolgopleidingen zijn gestegen. Niemand heeft baat bij ingewikkelde formulieren. Het zit ‘m puur in dat ene duwtje, de rest doen de mensen zelf.’
Belangrijk is dat er bij nudging op geen enkele manier sprake is van bedrog. ‘Het gaat er niet om mensen voor het lapje te houden’, zegt Thaler. ‘Het gaat erom mensen te helpen een betere beslissing te nemen op basis van hun eigen oordeel.’ Dat nudging zou rieken naar bemoeizuchtig paternalisme, wil hij niet horen. ‘We geloven streng in het “libertaire” karakter van het paternalisme. Dus: geen verboden, geen mandaten. Gewoon duwtjes in de rug, waarbij we voortdurend blijven testen. Dwíngt de vlieg in het urinoir je om in het bakje te plassen? Nou dan.’
DOOR STIJN HUSTINX, ILLUSTRATIE BART SCHOOFS
Vervang de bruine belastingbrief door een witte, en mensen maken hem wel open.
