Chris Lomme speelt haar eerste monoloog, ?Het mens?. Een actrice over een actrice, die vooral een mens en zichzelf wil zijn.

TERWIJL Blauwe Maandag Compagnie (BMCie) acht koningsdrama’s van Shakespeare instudeert voor volgend jaar, gaat Chris Lomme de boer op met ?Het mens?. Benno Barnard schreef die monoloog in opdracht van BMCie en op verzoek van ?de blonde actrice met de diepe sonore stem.? Lomme werd geregisseerd door Marcelle Meulman en terwijl die ziek was door Luc Perceval, artistiek directeur van BMCie.

Lomme ziet ?Het mens? als een verhaal over het universele streven van de mens naar mens-wording. Een vrouw, een actrice, Marlene Dietrich zeg maar, evolueert naar menselijkheid. Als glamour- en podiummens is ze niet alleen uiterlijkheid, maar is ze ook bezig met haar mens-zijn.

Zelf heeft Chris Lomme al een hele loopbaan als theater- en filmactrice achter de rug en via gesprekken met Benno Barnard bracht ze persoonlijk materiaal aan. Lomme is bij een ouder publiek nog bekend als Marieke uit de televisiereeks ?Schipper naast Mathilde?, het nichtje van ?Schipper aan de wal? Nand Buyl, met wie ze sindsdien ook in het echte leven scheep is gegaan. In 1963 begon ze samen met Buyl in KVS Brussel.

Lang vóór mei ’68 was Chris Lomme een rebelse meid. Op haar zestiende ontworstelde ze zich aan het kleinburgerlijke Kortrijk en het nochtans artistieke gezin waarin ze opgroeide om naar het Brusselse conservatorium te gaan. Toneelspelen kende ze van huis uit. Vader Maurice Lomme en moeder Hilda Scherpereel waren zeer actief in het Kortrijkse amateurtheater. Maurice, van Franse komaf, acteerde en regisseerde zowel in het Nederlands als in het Frans. Hij promootte heel eigenzinnig een tijdlang beroepstheater uit Brussel en Parijs in de Kortrijkse stadsschouwburg. Thuis werd er dialect en Frans gesproken. Algemeen Nederlands leerden de Lommes via het theater.

Chris is de tweede oudste van vier dochters en de enige die toneel ging studeren. Ze speelde aanvankelijk bij de Jeune Garde Catholique, een Franstalige amateurgroep in Kortrijk waarbij haar vader ook speelde. Ze volgde Franse voordracht, notenleer, piano en zang aan het Kortrijkse conservatorium en kwam op uitnodiging van Polly Putman in het Nederlands spelen bij de Kruisbroeders. Bert De Wildeman, de medestichter van het latere Antigone, was er regisseur. Chris Lomme vertolkte er op haar zestiende in het stuk van Jean Anouilh de rol van Antigone, naast haar vader die Kreoon speelde. De Antigone in Chris Lomme maakte de vrijheidsdrang onweerstaanbaar en dwong haar enkele jaren later naar Brussel, waar ze na een voordracht- en toneelopleiding in het Frans en het Nederlands aan een lange en gevarieerde theatercarrière begon.

In ?Het mens? gaat het niet om concrete gegevens uit het leven van één of andere actrice, maar er wordt wel allusie gemaakt op de Marlene Dietrich-mythe.

CHRISLOMME : Voor Coco, de actrice die ik speel in ?Het mens?, symboliseert Dietrich zo’n beetje de glamour van onze eeuw. Doorheen allerhande perikelen is Marlene haar voorbeeld en kijkt Coco naar haar op. Maar dan begint ook de aftakeling en komen de vragen. Moet je op je tweeëntachtigste nog glamour spelen ? Wat is belangrijker : de glamour of het mens-zijn ? Is een vrouw geen vrouw meer als de glamour is weggevallen ? In de maatschappij van tegenwoordig mogen de mannen er blijkbaar uitzien zoals ze er uitzien, maar de vrouwen niet. Dat vind ik flauwekul. Ik ben nu zelf bijna zestig en ik vind dat ik er goed uitzie zoals ik er uitzie.

Toen ik met acteren begon, keek ik niet op naar Marlene Dietrich maar naar Dora Van der Groen. Ik ging wel veel naar de film, maar niet direct voor de vedettes. Ik was ook altijd met theater bezig en ik trachtte zoveel mogelijk te leren van goede acteurs en actrices. Ik hechtte er ook geen belang aan hoe ik er moest uitzien.

Er is ook sprake van een dochter met een sterke moederbinding.

LOMME : Mijn moeder is een tijd geleden gestorven, maar ik voel me niet achtergelaten als een wees. Ik ben door haar sterven wel veranderd en vooral een stuk ouder en rijper geworden. Mama is vierentachtig geworden en ik ben zeer nauw bij haar sterven betrokken geweest. Ik heb het proces van haar dood meebeleefd. Ik heb er mij bewust mee geconfronteerd en voor mij was de ziekte erger dan de dood. Dat zo’n prachtig mens zo lang moest afzien.

Als actrice leeft u vele levens. Kunt u makkelijk aannemen dat alles wat u op de scène doet vergankelijk is, of is er die heimelijke hoop dat u voor de eeuwigheid speelt ?

LOMME : Ik heb daar geen moeite mee. Anders was ik schrijfster geworden of componiste. Wie schrijft blijft, maar wie acteert verdwijnt. Acteurs en actrices zijn alleen maar avondvullend, eventueel. Ik ben ook niet iemand die iets wil nalaten of een boodschap wil verkondigen. Ik wil de mensen gewoon iets meegeven.

Acteren gaat met vallen en opstaan. Is het zo dat het theater voor dieptes zorgt die weer door datzelfde theater worden overwonnen ?

LOMME : Ik heb heel veel dieptepunten gekend, te veel om op te noemen. Door het imiteren van wat je al hebt gedaan, door jezelf te herhalen, ben je niet meer authentiek. Als zich dat voordoet, moet je er dringend iets aan veranderen of moet je iets anders gaan doen.

Kan een speler, mentaal gesproken, zomaar in een ander beroep stappen ?

LOMME : Ik wil direct. Ik zou nooit bij de pakken blijven zitten, denk ik. Een korte herscholing en ik doe iets anders, misschien. Ik hoor het collega’s wel eens zeggen dat ze niets anders kunnen. Dat vind ik triest. Ikzelf ben natuurlijk nog nooit in die situatie geweest dat ik het als actrice niet meer zag zitten. Maar van zodra ik niet meer gepassioneerd ben door mijn vak, dan stop ik ermee en zal ik niet aarzelen iets totaal anders te doen. Ik zal in elk geval niet stilzitten.

?Het mens? is voor tweederden in verzen…

LOMME : Het is een zeer poëtische tekst waarvan je de verzen niet mag horen. Daarin zit een dualiteit. Ik ben iemand die ontzettend van poëzie houd en ik moet dus een compromis vinden. Let wel, het is geen gespeeldemonoloog. Het is niet zo dat ik er bij sta te huppelen of te springen. Het is een monologue intérieur, waarvan de tekst het belangrijkste is en die mag je niet kapotspelen. Het is vooral de stem van de actrice die het moet doen, dat Marlene Dietrich-timbre, weet je. Ik moet een bepaalde toonhoogte houden. Als ik luider praat, zit ik te hoog. Het is ook de eerste keer dat ik in mijn leeftijd zit. Een soort komedie met mezelf, meteen ook een gelegenheid om dieper op mezelf in te gaan.

?Het mens? gaat trouwens over een heel universeel iets : leven, overleven, eenzaamheid, liefde, relaties, dood. Maar vanuit een actrice die duizend en zoveel levens speelt, en vanuit de vraag waarom je aan theater doet en waarom je graag een actrice bent.

Het gezicht van de actrice wordt in de tekst vergeleken met ?een onzacht handschrift? dat ?godzijdank? door het publiek niet kan worden gelezen.

LOMME : Een speler ziet er op de scène gewoonlijk anders uit jonger of ouder, mooier of lelijker dan hij in werkelijkheid is. Dat wil de regie nu juist niet. Ik moet er uitzien zoals ik nu echt ben. Zeer weinig geschminkt. En ik mag nu eens zeggen wie ik eigenlijk ben. Een beetje agressief zelfs, een beetje Tina Turner. Tina en ik zijn van dezelfde leeftijd, en het is niet omdat je bijna zestig bent dat je geen wijf meer bent, hé.

Uw levensopvattingen vindt u dus nagenoeg getrouw terug in de tekst ?

LOMME : Niet helemaal. Benno Barnard is nog een pak jonger dan ik. Er zijn punten waar ik verder ga. Was ik een auteur geweest zoals Benno Barnard, dan had ik het misschien zelf geschreven en zou iemand anders het hebben gespeeld. Zie je, iedereen heeft de mentaliteit en de maturiteit van zijn generatie. Benno is een veertiger en dat maakt een groot verschil. En daarover hebben wij het ook gehad. We zijn goede vrienden. Er is dus discussie mogelijk geweest. Ook met de regie. Ik word gekoesterd en ik begin stilaan te ontdekken dat ze mij graag mogen. En daar gaat het ook om, dat mensen van je houden.

Na veertig jaar acteren in groepsverband staat u nu alleen op de scène.

LOMME : Ik ben eigenlijk altijd tegen monologen geweest. Ik vind dat theater door meerdere mensen moet worden gespeeld en ik wou zeker niet een monoloog doen als iedereen het deed. Toen ik op mijn vijftigste dan toch eens een monoloog wou doen, waren er al te veel geprogrammeerd en vond ik ook niet de juiste auteur. Ik vroeg een tekst aan Kristien Hemmerechts die lang twijfelde en het uiteindelijk niet aandurfde. Voordien had ik al Mireille Cottenjé aangesproken, maar zij lag mij dan veel minder. Dan heb ik zelf naar monologen gezocht en niets gevonden wat paste. Tot ik twee jaar geleden met Benno Barnard sprak en we met ?Het mens? konden beginnen.

Voor sommigen betekent een monoloog doen een hoogtepunt of zelfs de bekroning van een carrière.

LOMME : Voor mij is het een overgang naar meer vrijbuiterij. Ik voel me nogal goed in mijn vel en ik heb alleen maar zin iets te vertellen wanneer ik het interessant vind om het te vertellen. Ik kan natuurlijk nog meedraaien in één of ander gezelschap, maar vier stukken per jaar, dat is gedaan. Na ?Het mens? sta ik bij Antigone in ?De kersentuin? van Tsjechov in een regie van Ignace Cornelissen en volgend seizoen ga ik in Limelight een uitdaging aan met de jonge regisseur Piet Arfeuille. En dan heb ik nog televisie en film. Ik heb dus het geluk dat het op die manier gaat. Waarom zou ik het dan niet doen ?

Sinds ik freelance ben, ben ik ?goed?. Maar het gaat niet zo vanzelf hoor. In het begin ben je bang. Maar die angst is juist een facet dat interessant is. Maar het is zo, ik ben te lang bij KVS Brussel gebleven. Maar ja, een mens is af en toe een beetje laf. En Nand zat daar. Ik zoek geen excuses hoor. Tussendoor heb ik trouwens ook veel andere dingen gedaan buiten de KVS. En ik beklaag mij die KVS-tijd niet. Ik heb er alles mogen spelen. Was dat goed of slecht, ik heb me in elk geval geamuseerd. Er zaten daar natuurlijk putten in, maar ook zeer mooie periodes, want al mijn prijzen heb ik daar gehaald.

U zei al dat poëzie u zeer interesseert. U treedt trouwens op met een poëzieprogramma.

LOMME : Ik vertel poëzie aan mensen. Af en toe en vanuit een eigen keuze. Maar ik ben geen voordrachtkunstenares. De mensen moeten naar de poëzie luisteren, niet naar mij.

Roger Arteel

?Het mens? staat op 5, 6 en 7/9 (20.00) in de Theaterzaal van Vooruit in Gent. Reserv. : 09/267.28.28. Tot einde ’96 op tournee door Vlaanderen en Nederland. Info : 03/235.04.90 (Thassos).

Chris Lomme : Het is de eerste keer dat ik in mijn leeftijd zit, een soort komedie met mezelf.