Speelt de toekomst van Oekraïne zich in Nederland af? Volgende week woensdag spreken onze noorderburen zich in een referendum uit over het EU-Associatieverdrag met Oekraïne. ‘De meeste tegenstemmers weten niet eens waar Oekraïne ligt.’
Bent u voor of tegen de wet tot goedkeuring van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne? Over die vraag buigt Nederland zich op woensdag 6 april. Het referendum kwam er na een petitie van GeenPeil, een politiek initiatief van de populaire weblog Geen Stijl. In de polls heeft het tegenkamp een royale voorsprong. Volgens de laatste peiling zou 44 procent van de kiezers tegen het Associatieverdrag stemmen. 33 procent van de kiezers is ‘voor’, 23 procent is onbeslist.
Onderzoeker Marc Jansen (Universiteit Amsterdam) is een van de voornaamste Oekraïnekenners van Nederland en is een actief voorstander van het Associatieverdrag. ‘Dit referendum is een slecht idee. Zo’n associatieakkoord is een gruwelijk ingewikkeld verdrag waarbij talloze internationale partners betrokken zijn. Zulke verdragen zijn veel te technisch om aan een referendum over te laten.’
Waarom is dit verdrag zo belangrijk voor Oekraïne?
MARC JANSEN: Eigenlijk zou het verdrag al in november 2013 ondertekend worden, maar Viktor Janoekovitsj, de toenmalige president van Oekraïne, zag daar onder druk van Rusland op het laatste moment van af. Daarop volgden grote protesten in Kiev, die uiteindelijk leidden tot de Maidanrevolutie. Rusland heeft die revolutie aangegrepen om de Krim te annexeren en een oorlog te starten in Oost-Oekraïne. Met het verdrag hopen de hervormingsgezinden in Oekraïne zich los te weken van de Russische invloedssfeer.
Zorgt dit Associatieverdrag niet voor spanningen in de relaties met Rusland?
JANSEN: Die waren al slecht. Europa en Rusland kijken fundamenteel anders naar politiek. Rusland denkt in termen van invloedssferen, wij vinden dat een negentiendeeeuwse manier van politiek voeren. Je kunt niet meer eisen van een buurland dat het enkel met jou akkoorden sluit.
Hoe ver staat het met de hervormingen in Oekraïne?
JANSEN: Net zoals alle landen van de voormalige Sovjet-Unie heeft Oekraïne nog steeds een enorm corruptieprobleem. Op de Transparency International Index staat het momenteel op plaats 130 van de 169 landen: dat is uitermate slecht. Bovendien is er in de Oekraïense politiek ook een strijd aan de gang tussen de hervormers en de oude garde, die de op corruptie gebaseerde macht van de oligarchen in stand willen houden. Daar komt nog bij dat de Oekraïense regering momenteel instabiel is. De huidige premier Jatsenjoek lijkt aan zijn laatste weken bezig. Veel zal afhangen van wie hem opvolgt.
Is het verdrag een opstapje naar EU- lidmaatschap, zoals GeenPeil beweert?
JANSEN: Daar wordt in het Associatieverdrag met geen woord over gerept. Zo’n verdrag is net een middel om de Oekraïners toch íéts te geven, zonder hun een EU-lidmaatschap te beloven. Al zouden veel Oekraïners daar zeker voor te vinden zijn.
Het tegenkamp lijkt het wel te zullen halen.
JANSEN: Voor het tegenkamp gaat het referendum niet over Oekraïne. De meeste tegenstemmers weten niet eens waar Oekraïne ligt. Hun voornaamste drijfveer is hun afkeer van de Europese Unie. Veel kiezers houden zich nauwelijks met politiek bezig, maar vinden wel dat het establishment in Brussel en Den Haag constant verkeerde beslissingen neemt.
Hoe gaat politiek Nederland met het referendum om?
JANSEN: De regeringspartijen VVD en PVDA hebben het Associatieverdrag goedgekeurd, dus zij zijn voor. De VVD is wel heel terughoudend en heeft zich tot nu toe niet echt durven uit te spreken. Ook de meeste oppositiepartijen zijn voor. De tegenstem komt vooral van de eurokritische partijen: de PVV van Geert Wilders en de extreemlinkse SP.
Wat gebeurt er als het verdrag wordt afgewezen?
JANSEN: Dat is maar de vraag. Het referendum is niet bindend, maar de regering heeft beloofd de uitslag ‘ernstig te nemen’ als meer dan dertig procent van de stemgerechtigden komt opdagen. Het is niet duidelijk wat dat betekent. Eigenlijk is de economische component van het Associatie-verdrag al sinds 1 januari in werking. Bovendien is het handelsverdrag onderhandeld door de EU als geheel, en niet door de lidstaten. Nederland kán dat dus niet eens terugroepen.
DOOR JEROEN ZUALLAERT
‘Nederland kán het Associatieverdrag niet terugroepen.’
‘Dé drijfveer van de tegen-stemmers is hun afkeer voor Europa.’
