13 juni worden wellicht de laatste verkiezingen voor het door de rechter als racistisch veroordeelde Vlaams Blok.
Nadat het Brusselse hof van beroep zich eerder onbevoegd had verklaard, heeft het hof van beroep in Gent vorige woensdag dan toch de drie door het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding en de Liga voor Mensenrechten gedagvaarde vzw’s van het Vlaams Blok veroordeeld wegens racisme. Niet omdat kritiek op migranten verboden is, wel omdat volgens het hof uit allerhande publicaties is gebleken dat het Vlaams Blok ten aanzien van vreemdelingen ‘systematisch het zondebokprincipe hanteert’ en de eigen bevolking ‘onophoudelijk aanzet tot haat en discriminatie’. Migranten worden steeds als criminelen, parasieten of profiteurs neergezet, schrijft het hof in zijn uit-voerig gedocumenteerde arrest. Het Vlaams Blok gaat tegen de uitspraak in beroep, maar de meeste juristen verwachten niet dat het hof van cassatie het arrest nog zal verbreken. In afwachting wordt de uitvoering van het arrest opgeschort, waardoor de partij ongehinderd en met ongewijzigd programma aan de verkiezingen kan deelnemen.
Op nauwelijks anderhalve maand van de verkiezingen kan deze uitspraak voor het Blok een schitterend electoraal cadeau blijken, denken velen. Gevreesd wordt namelijk dat de Vlamingen het ‘niet zullen pikken’ dat een partij met bijna 800.000 kiezers door de rechtbank een racistische, en dus ille-gale of criminele organisatie wordt genoemd. De vraag lijkt dan ook niet meer óf het Blok de verkiezingen wint, maar wel met welke score. En toch kunnen dit wel eens de laatste verkiezingen worden voor een partij die eind mei officieel een kwarteeuw bestaat.
Een echte hond
Het Vlaams Blok ontstond als afscheuring van de Volksunie, die zich in 1977 onder leiding van Hugo Schiltz achter het Egmontpact had opgesteld, een akkoord tussen de verschillende politieke partijen dat België omvormde tot een federale staat. Dat was niet naar de smaak van radicale Vlaams-nationalisten binnen en buiten de Volksunie, voor wie alleen de Vlaamse onafhankelijkheid voldoening kon geven. Een van hen, Karel Dillen, stichtte daarom de Vlaams Nationale Partij (VNP), die in 1978 als kartel met de ook uit Egmont-wrevel voortgekomen Vlaamse Volkspartij van Lode Claes aan de parlementsverkiezingen deelnam. Alleen Dillen werd verkozen, en in mei 1979 transformeerde de VNP zich officieel tot Vlaams Blok (VB). Tot 1987 zetelde Dillen als enige VB-vertegenwoordiger in het parlement. Dat jaar stond hij, in het kader van de Operatie Verjonging, zijn zetel af aan de jonge Antwerpse advocaat Gerolf Annemans, net als Dillen politiek geschoold in de periferie van Were Di. Annemans kreeg in de Kamer het gezelschap van zijn eveneens jonge stadsgenoot Filip Dewinter.
Maar Egmont was slechts de concrete aanleiding voor de al veel eerder voltrokken verwijdering tussen Dillen en de Volksunie, vertelt gewezen Volks-unie-kopstuk Hugo Schiltz. ‘Eigenlijk zodra de VU afstand begon te nemen van het fascistisch geïnspireerde programma van het VNV (Vlaamsch Nationaal Verbond). Onder het voorzitterschap van Frans Van der Elst is de VU vrij snel een democratische richting ingeslagen. Dillen heeft dat altijd beschouwd als verraad van het zuivere nationalisme.’
Karel Dillen en andere rechts-radicale VU-dissidenten vonden elkaar in organisaties als de Vlaamse Militanten Orde (VMO) en Were Di, waar de overtuiging werd aangekleefd dat Vlaanderen eigenlijk de oorlog verloren had. Iedere samenwerking met de traditionele partijen was in Dillens ogen ‘collaboratie met het Belgische establishment’. Hugo Schiltz: ‘Ik herinner me dat hij riep: slechts wie uit elke teil kan eten, is een echte hond! ( lacht) Dat sloeg op ons, en daarvoor kreeg hij luid applaus.’
De Leuvense burgemeester Louis Tobback, SP-kamerlid ten tijde van Egmont, denkt in zijn gotische stadhuis misprijzend terug aan het ‘handigheidje’ van toenmalig CVP-premier Leo Tindemans, die in het najaar van 1978 het Egmontpact kelderde met de gevleugelde woorden: ‘De grondwet is geen vodje papier.’
Tobback: ‘Tindemans zag zijn kans schoon om die gehate VU af te slachten. Maar wie het toen goed voorhad met het land, had de gematigde nationalisten van Hugo Schiltz in bescherming moeten nemen.’ Het vervolg is bekend. Tindemans behaalde één miljoen voorkeurstemmen, de Volksunie leed een zware nederlaag en het Vlaams Blok zag het levenslicht.
Ook Schiltz gelooft dat de geschiedenis zonder Tindemans anders zou zijn gelopen, maar voegt daar onmiddellijk aan toe dat het Vlaams Blok niet dankzij zijn radicale Vlaamse standpunten is groot geworden. Een decennium lang was de zwijgzame, hoffelijke Karel Dillen immers niet meer dan een parlementair curiosum.
Zijn partij begint pas exponentieel te groeien vanaf midden de jaren 1980, als in het zog van volksmenner Filip Dewinter een nieuwe politieke generatie aantreedt en vreemdelingenhaat een echt prominente rol in de partijpropaganda gaat spelen. De kassa begint goed te rinkelen met de beruchte ‘eigen volk eerst’-campagnes, grove uitvallen naar vooral Turken en Marokkanen, die onveranderlijk met criminaliteit, drugs en sociaal profitariaat in verband worden gebracht, en die het Blok allemaal het land wil uitzetten.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1988 behaalt het Blok in Antwerpen 18 procent, en ook in andere steden zoals Mechelen krijgt de partij voet aan de grond. Nadien gaat het in stijgende lijn naar de parlementsverkiezingen van 24 november 1991. Die dag, die als Zwarte Zondag te boek staat, betekent dé grote doorbraak van het Vlaams Blok. Met meer dan 400.000 stemmen verdrievoudigt het Blok zijn score van 1987 en gaat het in de Kamer van twee naar twaalf verkozenen.
Er wordt gepleit en gebeden voor de democratie, de regering stelt een migrantencommissaris aan, de kiezers van het Blok worden bestudeerd en ontleed, de doopceel van mandatarissen van het Vlaams Blok wordt gelicht, en ga zo maar door. Heel wat Blok-kopstukken blijken een aangebrand politiek of gerechtelijk verleden te hebben, maar dat deert de kiezers niet. De migrantenstandpunten van het Blok slaan aan: niet alleen in de steden, maar ook daarbuiten. Tevens wordt het Blok de vluchtheuvel voor al wie zich door ‘de politiek’ verwaarloosd en uitgesloten voelt, of er gewoon de buik van vol heeft.
Tobback: ‘In 1991 hebben we voor het eerst de electorale gevolgen gevoeld van de degout voor de politiek, de wijdverbreide opvatting in de publieke opinie dat politici een zootje knoeiers zijn. Hoe is het mogelijk, een regering die valt over wapenleveringen!‘ Die vertrouwenscrisis is de politiek in het jaar 2004 nog altijd niet te boven gekomen, mede ook omdat het vertrouwen van de bevolking in de daaropvolgende jaren nog meerdere keren zwaar op de proef werd gesteld, denk maar aan de Agusta-zaak en de Dutroux-affaire.
Het Blok gedraagt zich in die jaren steeds driester. In 1992 verschijnt van de hand van Filip Dewinter Zeventig voorstellen ter oplossing van het vreemdelingenprobleem, een bundeling extreem xenofobe maatregelen, die manifest in strijd zijn met internationale verdragen als het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en die bij heel wat waarnemers reminiscenties oproepen aan de beginperiode van het nazi-regime. Er wordt een schutskring om het Blok gelegd, het beruchte cordon sanitaire, waarin de democratische partijen zich ertoe verbinden geen coalities te sluiten met het Blok, op geen enkel bestuursniveau.
Maar het cordon heeft niet verhinderd dat het Vlaams Blok mettertijd aan aanzien won bij de Vlaamse burgerij – bij de ‘Boormansen en Laarmansen’ dixit Tobback, naar Elsschot – die graag voor een rechts-conservatieve partij zou stemmen en vindt dat links Vlaanderen het cordon misbruikt om rechts Vlaanderen eronder te houden. Respectabel wordt het Blok ook dankzij de verschillende deelorganisaties van de Vlaamse Beweging, die de migrantenstandpunten van het Blok nooit veroordeeld hebben en mandatarissen van het Vlaams Blok ruimte en een spreektribune hebben gegeven. Daarenboven had het Blok van in den beginne de steun van radicale Vlaams-nationale stemmen als het Antwerps weekblad ’t Pallieterke en het Journaal van Mark Grammens. Die ‘bijbels’ van de traditionele conservatieve flaminganten, hebben volgens Schiltz een ‘zeer nefaste, maar wel bijzonder diepgaande invloed gehad’.
De acceptatie van het Blok valt ook af te lezen uit de houding van de mainstream media die, principiële uitzonderingen als De Morgen daargelaten, het Vlaams Blok in de loop der jaren op gelijke voet met de andere politieke partijen zijn gaan behandelen. Tijdens de vorige verkiezingscampagne vroeg het duo Siegfried Bracke en Ben Crabbé zelfs aan Filip Dewinter of hij niet eens een Marokkanenmop wilde vertellen.
Bij de bok
Vandaag is er even geen plaats voor humor, want de Gentse rechters hebben een wezenlijk onderdeel van het gedachtegoed van het Vlaams Blok veroordeeld als onwettig en dus strafbaar. Eventuele tevredenheid over dat vonnis bij de andere politieke partijen wordt volledig overschaduwd door de gegronde vrees voor een electoraal debacle bij de Vlaamse en Europese verkiezingen van 13 juni.
Ook politicoloog Stefaan Fiers (KU Leuven) denkt dat dit arrest het Vlaams Blok geen enkele stem zal kosten. Want ook al kan het huidige programma op termijn de ondergang van de partij betekenen, van nu tot 13 juni moet het Blok zijn programma juist compromisloos verdedigen, wil het zijn slachtofferrol – ‘vermoord door het Belgische establishment’ – maximaal vergulden. Fiers: ‘En zoveel mogelijk de aandacht weghalen van de kern van de zaak – de veroordeling wegens racisme – en verplaatsen naar het recht op vrije meningsuiting. Dat is tactisch goed gezien.’
Ook Schiltz voorziet een klinkende verkiezingsoverwinning voor het Blok: ‘Ik houd mijn hart vast. Voor het eerst sinds lang is er in Vlaanderen opnieuw een amalgaam aanwezig van Vlaams en ander ongenoegen. Dat is in het verleden altijd de motor geweest van belangrijke politieke verschuivingen. Het gevoel dat de minderheid de wet stelt, omdat Verhofstadt zo toegeeflijk is tegenover Elio Di Rupo. Leven ze niet van onze centen? Moeten wij dan op onze kop laten zitten? Daarbij komt nu de veroordeling van het Blok, het wellicht vergeefse verzet van burgemeesters uit de Rand, naast de al aanwezige onvrede over het politieke geknoei met de snel-Belgwet en het migrantenstemrecht.’
Hugo Schiltz is geen voorstander van juridische acties tegen het Vlaams Blok. ‘Die antiracismewet is een slechte wet. Maar goed, ik behoor nog tot de oude school die vindt dat er een fundamenteel verschil is tussen meningen en daden.’ Bovendien hoort Hugo Schiltz ook de verdachtmakingen dat de rechters van het hof van beroep in Gent franskiljonse bourgeois zouden zijn. ‘Ik zeg niet dat dit klopt,’ aldus Schiltz, ‘maar feit is wel dat zulke beweringen er bij Vlamingen ingaan als zoete koek.’ ( gemaakt verontwaardigd) ‘800.000 gezonde Vlamingen worden bij de bok gedaan door drie franskiljons uit Gent!’ Het Vlaams Blok zal niet nalaten daarop te hameren.
Toch zal het Blok aan dit arrest, als het door het hof van cassatie wordt bevestigd, een serieuze kater overhouden. De partij komt veel sneller dan gepland voor de verscheurende keuze te staan dat ze óf haar programma fundamenteel moet veranderen, met het risico daarmee haar achterban van zich te vervreemden, óf zal voortgaan op de ingeslagen weg, op straffe van nieuwe gerechtelijke veroordelingen en de zekerheid van een uitzichtloos politiek isolement.
Louis Tobback: ‘Op een bepaald moment moet je regeren of je verschrompelt opnieuw. Het Blok voelde dat dit stadium ongeveer bereikt was. Bijgevolg heeft het Blok de laatste jaren grote inspanningen gedaan om de ideale schoonzoon te zijn, om salonfähig te worden.’
Maar het Blok is eraan voor de moeite. Want wie wil er nu kersen eten met racisten? De rechterflanken van de VLD en CD&V, waar tot voor kort geregeld pleidooien voor de opheffing van het cordon konden worden gehoord, zijn nu voor een hele tijd van argumenten verstoken.
VUB-politicoloog Kris De-schouwer: ‘Zelfs als het 30 procent behaalt, wat koopt het Blok daar dan voor? Als de partij met dat resultaat ook echt iets wil doen, zal ze moeten inbinden. Voor een partij als het Vlaams Blok is dat een onzekere gok. In Italië is Gianfranco Fini er met succes in geslaagd het imago van neofascisme van zich af te schudden en mee te besturen, maar bij de FPÖ van Jörg Haider in Oostenrijk is die overschakeling veel minder goed gelukt.’
Goudader
De meeste Blok-waarnemers vonden de inhoudelijke bijsturingen die de partij de laatste jaren zei door te voeren, met als hoogtepunt de begrafenis van het 70-puntenprogramma, weinig geloofwaardig. Dat is niet naar de zin van Paul Beliën, publicist en echtgenoot van Blok-politica Alexandra Colen. Volgens Beliën, zoals bekend geen fan van Filip Dewinter, was er binnen de partij wel degelijk een veranderingsproces op gang gekomen, een proces dat door de veroordeling is afgebroken.
‘De vzw’s van de partij zijn veroordeeld op basis van teksten uit de periode 1999-2001. Vier jaren van moeizame verandering in het Vlaams Blok worden zo tenietgedaan, alsof evoluties in het ideeëngoed onmogelijk zijn en de partij een monoliet is waarin iedereen achter Filip Dewinter staat’, zegt Be- liën. ‘Frank Vanhecke was zich tot de echte leider aan het ontpoppen, nu wordt iedereen echter verplicht zich opnieuw achter Dewinter te scharen.’
‘De verbittering is groot’, vervolgt Beliën. ‘Dit zijn immers de laatste verkiezingen van het Vlaams Blok. Daarna zal de partij gedwongen worden zich te ontbinden, daar twijfel ik niet aan. En als de interne machtsverhoudingen dezelfde blijven, met opnieuw Filip Dewinter aan het roer van “de tanker”, zal die nieuwe partij dezelfde problemen krijgen als de oude. De verstandigste mensen in de partij beseffen dit. Vraag is hoe ver hun invloed nu nog reikt.’
Andere waarnemers geloven dat deze veroordeling de huidige Blok-kopstukken juist een uitgelezen kans biedt om de bocht te maken naar een nieuwe, ‘fatsoenlijk rechtse’ formatie, zonder het gevaar daarbij hun kiezers voor het hoofd te stoten, omdat die daar nu ook wel de strategische noodzaak van zullen inzien.
Maar de nu veroordeelde racistische standpunten zijn niet zomaar een bijkomstigheid voor het Blok. Ze zijn de electorale goudader van de partij en behoren tot de kern van haar programma. Om die reden beschouwt Louis Tobback de gedachtegang dat het volstaat ‘de inhoud hier en daar bij te stellen’, waarna het Blok met dezelfde figuren weer verder kan, als een ‘stupiditeit’: ‘Indien het Blok op een geloofwaardige manier van deze veroordeling wil afkomen, zal het van naam, van marchandise én van uithangbord moeten veranderen. De rest is politieke fictie. Was ik Filip Dewinter, ik zou mijn slagen tellen. Want voor het Blok geldt vandaag wat ik destijds na Agusta heb gezegd over de groep politici waartoe ik zelf behoor: dit is het einde van een generatie.’
Door Han Renard en Patrick Martens
‘Het zal erin gaan als zoete koek: “800.000 gezonde Vlamingen worden bij de bok gedaan door drie franskiljons uit Gent!” ‘ (Hugo Schiltz)
