De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Vermeersch, de actualiteit wordt beheerst door dedioxinebesmetting van het voedsel.
Etienne Vermeersch: Alle schandalen van de jongste jaren zijn telkens weer gekenmerkt door een gebrek aan “integrale kwaliteitszorg”. Bij om het even welk proces moet men vooruitziend zijn, en voor elke belangrijke tussenstap onderzoeken wat er eventueel verkeerd kan gaan. We moeten mechanismen invoeren die, zodra er iets misloopt, in werking treden en een ketting van reacties op gang trekken. Op diverse terreinen, met de zaak- Dutroux als prototype, heeft zo’n systeem niet of onvoldoende gefunctioneerd. Al te vaak beseft men dat pas nadat er een ramp is gebeurd. Zo was eerst de brand in de Innovation nodig, voordat men efficiënte voorschriften heeft uitgevaardigd en de controle-instanties heeft geresponsabiliseerd.
Ook in de kippenaffaire zijn detectie en controle inadequaat gebleken. Het eerste signaal was er al in februari, toen een kweker een abnormale sterfte bij zijn kippen vaststelde en vermoedde dat besmet kippenvoer de oorzaak was. Dat had onmiddellijk alle betrokken instanties moeten mobiliseren om bij hoogdringendheid te onderzoeken wat er aan de hand was. In afwachting had men moeten aanmanen tot voorzichtigheid en extra controles. Dat is niet gebeurd. Op 19 maart begon de IVK-arts te veronderstellen dat er dioxines in het voer zaten. Opnieuw had alleen al dat vermoeden alle diensten van Landbouw en Volksgezondheid in staat van paraatheid moeten brengen. En toen tenslotte in april zowel Landbouw als Volksgezondheid werden ingelicht dat het om dioxines ging, hadden ze onverwijld de bevolking en de Europese instanties moeten verwittigen. Dat alles is niet gebeurd, en dat zijn onduldbare fouten. Het gevaar van dioxine is ruim genoeg bekend, een minister van Landbouw of Volksgezondheid moet dat weten.
Ik kan dan ook niet aanvaarden dat premier Dehaene en sommige partijleiders verklaarden dat de beide ministers hun job hebben gedaan. Het punt is precies dat ze hun job niet hebben gedaan. Dat moet de officiële reden van hun ontslag zijn, en niet dat ze in dit klimaat niet meer kunnen functioneren. Ik vind dat zowel de premier als de partijen waartoe de beide ministers behoren, dat openlijk moeten erkennen. Zoals tenminste Steve Stevaert heeft gedaan.
De kwetsbaarheid van onze voedselketen is pijnlijk aangetoond.
Vermeersch: Ons agro-industrieel systeem is “efficiënt”, zoals het hele Wetenschappelijk Technologisch Kapitalistisch bestel, maar het bevat ook zijn eigen contradicties. Een van de zwakke punten is de vervlechting van alle deelaspecten. Als er in het begin iets verkeerd loopt, in dit geval het kippenvoer, blijft dat verkeerd lopen in alle volgende stadia. Tot uiteindelijk duizenden eindproducten onveilig zijn. Maar wat mij het meest heeft getroffen, is dat aan de bron zaken gebeuren waarvan ik eerlijk gezegd niet wist dat ze mogelijk waren. Ik heb nooit kunnen vermoeden dat men bij het begin van de voedselketen producten kon gebruiken die uit een containerpark komen, waarop een sluitende controle dus nauwelijks mogelijk is. Het gebruik van dierlijk of industrieel afval in veevoeder is sowieso al uiterst riskant. Men moet dat geknoei in de toekomst onmogelijk maken. Ik vraag mij af of de ministeries en de Boerenbond van deze praktijken op de hoogte waren. En zo ja, waarom ze niet hebben ingegrepen.
De Boerenbond heeft vooral oog voor de belangen van de kwekers.
Vermeersch: Ik hoop dat we de overproductie van de industriële veeteelt, in dit land en in Europa, eindelijk gaan afbouwen. Want ze leidt meer en meer tot rampen. De gekkekoeienziekte, de varkenspest, nu de dioxinekippen… telkens moet een gigantische veestapel of voedselvoorraad vernietigd worden. Vorige week is ook bekendgemaakt dat België – door de intensieve landbouw – de hoogste ammoniakproductie in Europa heeft. Die onheilstijdingen komen uitgerekend op het moment dat sommige politici roepen dat de rood-groene betutteling moet worden gestopt. Dat was zo ongeveer de meest misplaatste uitspraak van de jongste twintig jaar. Wij weten dat het Mestactieplan niet op een behoorlijke manier is doorgevoerd, en we weten ook wie daarvoor verantwoordelijk is. Wivina Demeester heeft de integriteit en de moed gehad om de oekazen van de Boerenbond niet te volgen, en die heeft haar prompt gedumpt. Ik wil aannemen dat de Boerenbond niet rechtstreeks verantwoordelijk is voor wat nu gebeurd is, maar hij is wel verantwoordelijk voor een klimaat waarin ministers schrik hebben noodzakelijke maatregelen te nemen als die de landbouwsector mishagen. De CVP moet dringend de banden met deze al te kapitaalkrachtige belangenvereniging doorsnijden.
De communicatie van de overheid, zowel naar de handelaar als naar de consument, was verwarrend.
Vermeersch: Ik heb ten tijde van Tsjernobyl voorgesteld dat de overheid gezondheidsrisico’s zo veel mogelijk zou uitdrukken in sigaretten-equivalenten. Bijvoorbeeld: het eten van een dioxine-ei is even gevaarlijk als het roken van twintig sigaretten. Dat helpt de mensen het risico in te schatten en onderstreept elke keer het gevaar van sigaretten roken: dat zijn twee vliegen in een klap. Ook inzake genetisch gemanipuleerd voedsel is duidelijke communicatie van kapitaal belang. De discussie over de gevolgen en de gevaren ervan, is nog lang niet beslecht. Intussen heeft de consument het recht dat soort producten niet te kopen. Wat vereist dat op de verpakking duidelijk te lezen staat of er genetisch gemanipuleerde ingrediënten zijn gebruikt. Ik ben niet a priori tegen dat voedsel, maar bij elke verspreiding ervan, zeker in de derde wereld, moeten onafhankelijke organisaties onderzoeken wat de biologische en de sociaal-economische gevolgen kunnen zijn. Als enkele boeren steenrijk worden en de rest straatarm, zijn we geen stap vooruit in de strijd tegen de honger. Want armoede is een belangrijke oorzaak van honger, ook bij een overschot aan voedsel.
Is de manier waarop in ons land kippen en varkens worden vetgemest, ethisch verantwoord?
Vermeersch: Het doden van dieren voor consumptie is alleen te billijken als het op een efficiënte en snelle manier gebeurt, en als tijdens hun leven een minimale vorm van welzijn wordt gegarandeerd. Als kippen en varkens nu, door het slachtverbod, in volgepropte vrachtwagens dagenlang moeten staan wachten op hun dood, zonder eten of drinken, is dat in strijd met de elementaire normen van het dierenwelzijn. De omstandigheden waarin dieren op industriële wijze worden vetgemest, worden vaak terecht door organisaties als Gaia aangeklaagd. Ook beesten die enkel voor de slacht zijn voorbestemd, moeten een minimale bewegingsruimte krijgen.
De consument sluit zijn ogen voor die wantoestanden, net als voor de problemen van de afvalverwerking.
Vermeersch: Ik heb het al in talrijke voordrachten onderstreept: de publieke opinie beseft de ernst van het milieuprobleem pas na een reeks catastrofes. Deze dioxinezaak leert ons alweer dat de fout niet uitsluitend ligt bij ministeries die hun werk niet hebben gedaan, maar ook bij ons hele productie- en consumptiepatroon. Als de 21ste eeuw niet groen wordt, zal er geen leefbare 22ste eeuw meer zijn. Uiteraard kan men de regelgeving vereenvoudigen, maar zeggen dat de groene betutteling moet verdwijnen, is het slechtst denkbare signaal.
Het onderwijs is weer opgeschrikt door een paar ernstige gevallen van geweld tegen leerkrachten.
Vermeersch: Het dreigen Amerikaanse toestanden te worden. In Gent was de dader pas veertien. Bij sommige jongeren is de frustratiedrempel zo laag geworden, dat ze overgaan tot daden die in een samenleving niet getolereerd kunnen worden. Ook in deze kwestie moet men vooruitzien en dringend de vraag stellen: hoe kunnen we dit gebrek aan frustratieverwerking aanpakken? Wat mij vooral verontrust, is dat blijkbaar meerdere leerlingen op de hoogte waren van wat die jongen van plan was. Als zij dat niet hebben meegedeeld, zijn ze medeplichtig. Verantwoordelijkheidszin gaat boven solidariteit.
Is het jongerengeweld nog in te perken?
Vermeersch: Alles is in te perken, mits je de juiste maatregelen treft. Men moet in de opleiding meer het accent leggen op het aanvaarden van frustraties. Jongeren hebben rechten maar ook plichten, en ze hebben niet altijd gelijk. De traditionele invloed van gezin en school is gereduceerd in vergelijking met de invloed van de “peer group”. De normen worden vooral bepaald door de andere jongeren. Men moet in die peer group krachten ontwikkelen, die de zin voor verantwoordelijkheid aanwakkeren. Dat geldt trouwens voor de hele maatschappij. Het is een van de redenen waarom ik mij kant tegen het afschaffen van de stemplicht.
Hoe ziet u de uitslag van de verkiezingen?
Vermeersch: Ik heb er geen flauw benul van. Alleen dit: als het Blok vooruitgaat, betekent dat een nieuwe knauw voor het internationaal prestige van ons land. We kunnen dat nu wel missen als kiespijn.
Het Joegoslavische parlement stemt in met het vredesplan van de G-8. Heeft de Navo Milosevic op de knieën gekregen?
Vermeersch: Ik heb het altijd moeilijk gehad met de Kosovo-oorlog. De wijze waarop de Navo is opgetreden, was een aaneenschakeling van dwaasheden en bijna misdadige fouten. Je kan moeilijk concluderen: dit is de manier waarop we dat soort toestanden in de toekomst moeten aanpakken. Aan de andere kant behoor ik niet tot de angelieke mensen, die denken dat je een dergelijk conflict alleen met onderhandelingen kan oplossen. Ik zie maar een drietal alternatieven. Militair optreden, maar dan niet zoals nu is gebeurd. Economische sancties, maar die waren er al en misten hun effect, zoals ze ook geen effect hebben op Saddam Hoessein. En ten derde, en dat heeft men te weinig geprobeerd: het beïnvloeden van de Servische publieke opinie door een intense informatiecampagne. Er waren niet zo lang voordien massale betogingen tegen Milosevic geweest. Die toonden aan dat niet iedereen zomaar geloofde in het fanatieke Servische nationalisme. Maar door te snel naar militair geweld te grijpen, heeft men ervoor gezorgd dat de gewone Serviër weer aan de kant van zijn regering is gaan staan. Ik ben net in Oekraïne geweest, de mensen daar begrijpen absoluut niets van de beweegredenen van de Navo. En dat zal wel in heel Oost-Europa zo zijn. Zij voelen het probleem van de Kosovaren niet aan, en daarom staan zij achter de Serviërs. Een betere informatie had hun zienswijze kunnen nuanceren.
Intussen is Servië zo goed als vernietigd. Is daarmee de lont uit het Balkankruitvat gehaald?
Vermeersch: Ik vrees van niet, zolang men het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren niet erkent. Als de Kosovaren met een verpletterende meerderheid stemmen voor onafhankelijkheid, moet men hen daarin steunen. Zelfs al zou onafhankelijkheid in hun eigen nadeel zijn, zoals bij de Slovaken. Als tachtig procent van de Corsicanen stemt voor afscheiding van Frankrijk, moeten de Fransen weg. Zo simpel is het. Voorwaarde is dat het gaat om een aanzienlijke en niet een toevallige meerderheid, en om een relatief afgescheiden gebied. Dus niet het lappendeken van Bosnië. De internationale gemeenschap moet er dan nadien op toezien dat de rechten van de minderheidsgroepen niet worden geschonden. Dat zelfbeschikkingsrecht geldt niet enkel op de Balkan, men zal bijvoorbeeld ook ernst moeten maken van de problemen van de Koerden, de Tibetanen en de Palestijnen.
ETIENNE VERMEERSCH
Koen Meulenaere
