‘Het enige waar de federale ministers het vandaag over eens zijn, is dat ze willen blijven zitten’, zegt Johan Vande Lanotte. Wat hem betreft kunnen er niet snel genoeg nieuwe verkiezingen worden georganiseerd. ‘Het land heeft er geen enkel belang bij dat deze regering in het zadel blijft. Integendeel zelfs.’
Diep verontwaardigd is hij. Daarom is voormalig vicepremier Johan Vande Lanotte (SP.A) plots helemaal terug. Al zal het feit dat hij zich straks moet warmlopen voor de verkiezingen ook wel meespelen. Want het ziet er niet naar uit dat zijn rol al is uitgespeeld – noch in de nationale politieke, noch in zijn eigen partij. Een paar weken geleden stuurde Vande Lanotte nog een scherpe brief naar zijn West-Vlaamse partijgenoten, waarin hij brandhout maakte van Leterme I. Vooral het budgettaire gegoochel van de afgelopen maanden jaagt de voormalige minister van Begroting de gordijnen in.
Heeft premier Yves Leterme (CD&V) gelijk als hij zegt dat zijn regering voor de moeilijkste begrotingsopmaak in vijftien jaar staat?
JOHAN VANDE LANOTTE: Helemaal niet. Leterme weet nu al dat hij goede resultaten zal boeken wat de overheidsschuld betreft. Want een hoge inflatie is slecht voor de mensen, maar daardoor krimpt de schuld wel in. Met andere woorden: Leterme krijgt al een cadeau voor hij goed en wel met zijn begroting is begonnen.
Volgens Wim Moesen, hoogleraar overheidsfinanciën aan de KULeuven, zijn de truken van de budgettaire alchemie na de twee vorige regeringen volledig uitgeput. Voelt u zich aangesproken?
VANDE LANOTTE: Niet het minst.
U begrijpt nog altijd de kritiek niet op de eenmalige ingrepen die u hielpen om mooie begrotingen op te maken?
VANDE LANOTTE: Die hele discussie is gewoon fake. Elke regering heeft met eenmalige ingrepen gewerkt, en daar is niets mis mee. Onder Paars zijn de meest structurele inkomsten daar zelfs uit voortgekomen. Daardoor is de overheidsschuld ingrijpend verminderd en betalen we elk jaar minder rente.
Leterme I kijkt wel tegen een aanzienlijke groeivertraging aan.
VANDE LANOTTE: De dreigende ontsporing van de overheidsfinanciën heeft niets met die groeivertraging te maken. Als er nu 120 miljoen euro te veel wordt uitgegeven aan geneesmiddelen, dan komt dat doordat het budget van het Riziv niet goed wordt opgevolgd. Als Defensie straks 100 miljoen euro tekortkomt, dan is dat aan een resem verkeerde beslissingen te wijten. De economische crisis is niet het grootste probleem van de regering-Leterme, wel dat ze een begroting heeft opgemaakt die er eigenlijk geen is. Neem nu de begrotingscontrole van een paar maanden geleden. De regering kwam tot de conclusie dat ze een miljard euro te weinig had. En wat deed ze? Ze verhoogde haar inkomsten fictief met een miljard. Nooit gezien!
Het volstaat ook niet om in september een begroting op te maken en daar dan een jaarlang niet meer naar om te zien. Je weet van tevoren dat je die voorspellingen gaandeweg zult moeten corrigeren. Zelf heb ik nog begrotingscontroles gedaan in maart, juli én september. Ook alle overheidsdiensten weten dan dat je een oogje in het zeil houdt, en dat leidt automatisch tot meer budgettaire discipline. Deze regering geeft echter niet de indruk dat ze de zaken opvolgt. Wat denkt de buitenwacht dan? ‘ They couldn’t care less, want ze zijn toch alleen maar met de staatshervorming bezig.’
De Belgische overheid investeert via de Federale Participatiemaatschappij wel 4,7 miljard in Fortis. Is dat geen teken van daadkracht?
VANDE LANOTTE: Dat denk ik wel. Alleen is het jammer dat er zo laat is ingegrepen. Daardoor kost de reddingsoperatie nu waarschijnlijk zoveel geld. Maar goed, ik wil geen oppositie voeren louter om de oppositie. Hadden wij nog in de regering gezeten, dan hadden we ook zoiets gedaan. Wel erger ik me eraan dat de regering bij de vrije markt zweert als het om de energieprijzen gaat, maar die plots een pak minder belangrijk vindt als een grote bank gered moet worden. Een beetje meer consequentie zou mooi zijn.
Is er nog een kans dat de Vlaamse regering de beloofde 361 miljoen euro opzijzet voor de federale begroting van 2009?
VANDE LANOTTE: Waarom zou ze dat doen?
Omdat ze dat heeft beloofd?
VANDE LANOTTE: De federale regering heeft ook beloofd dat ze zou besturen. Waarom moet de Vlaamse regering een deel van haar middelen in een bodemloos vat storten? Als een regeringsploeg geen samenhang vertoont, kan ze geen begroting in evenwicht afleveren. En een blinde kan zien dat er iets schort aan de samenhang van Leterme I: het enige waar de ministers het over eens zijn, is dat ze aan de macht willen blijven.
Ook van de Electrabelbijdrage van 250 miljoen euro is de regering nog niet zeker.
VANDE LANOTTE: Ze pakt dat dossier dan ook verkeerd aan. De regering wil eerst met Electrabel praten en daarna het eventuele akkoord laten goedkeuren door het parlement. Niet erg verstandig. Had ze de bijdrage eerst laten goedkeuren, dan stond Electrabel met zijn rug tegen de muur en kon er tenminste gepraat worden. Nochtans is het maar normaal dat de overheid die bijdrage krijgt. De winst van Electrabel is immers met 20 procent toegenomen, terwijl energie zo duur wordt dat meer en meer mensen erdoor in de problemen komen. In andere Europese landen stegen de energieprijzen met ongeveer 10 procent, in België met 28 procent. Natuurlijk is een stijging in deze tijden onvermijdelijk, maar dat betekent niet dat we geen inspanningen moeten doen om die binnen de perken te houden. Amper twee jaar geleden heeft toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD) Electrabel gezegd dat de geplande prijsstijgingen onaanvaardbaar waren, en die zijn dan ook niet doorgevoerd.
Dat kan de huidige regering ook?
VANDE LANOTTE: Natuurlijk. Maar wat zegt vicepremier Jo Vandeurzen (CD&V)? ‘Europa zal nooit toelaten dat wij een eigen prijzenbeleid voeren.’ Om van achterover te vallen! Duitsland, Nederland en Frankrijk voeren allemaal een eigen prijzenbeleid om de stijging van de levensduurte te beperken. Maar bij ons schijnt dat dus niet te kunnen. Als de economie wereldwijd slabakt, kan de Belgische regering natuurlijk niet voor een groei van pakweg 5 procent zorgen. Maar ze moet het wel beter proberen te doen dan het gemiddelde. Nu doen we het sléchter. Waarom? Omdat deze regering niet in staat is om het land te besturen.
Volgens Luc Coene, vicegouverneur van de Nationale Bank, dreigen de overheidsfinanciën ondertussen af te glijden naar toestanden als in de jaren zeventig.
VANDE LANOTTE: Het is inderdaad alsof we weer in de periode van Wilfried Martens en Leo Tindemans zijn beland. Vandaag staan Kris Peeters en Yves Leterme al net zo lijnrecht tegenover elkaar – wat ze daar zelf ook over mogen beweren. Net als de toenmalige CVP is CD&V vandaag verdeeld. De partij slaagt er niet eens in zichzelf te besturen, laat staan het hele land. De regering die na de episode met Martens en Tindemans aan de macht kwam, heeft hard moeten optreden. Wel, als deze regering nog een paar jaar op dezelfde manier voortdoet, stevenen we weer op heel zware besparingen af. En wie zal dat betalen? De zwakkeren in onze samenleving en de middeninkomens. Vandaar dat mijn partij zo op nieuwe verkiezingen aandringt.
Coene laakt ook de paarse regeringen, die steeds meer uitgaven en ondertussen ook nog lastenverlagingen doorvoerden. Was u niet beter een beetje spaarzamer geweest?
VANDE LANOTTE: Helemaal niet. Vergeet niet dat die lastenverlagingen de economische groei hebben versneld. Het enige wat men de paarse regeringen op dat vlak kan verwijten, is dat we die groei niet genoeg in werkgelegenheid hebben kunnen omzetten. In België is het een structureel gegeven dat de werkloosheid hoog blijft in tijden van economische groei, en dat heeft ook Paars niet kunnen doorbreken. Dat is volgens mij ook niet mogelijk zolang werkgelegenheid een federale bevoegdheid blijft.
In uw brief aan de SP.A-leden klaagt u ook de niet-inning van belastingen aan. Is dat niet een beetje hypocriet, aangezien ook de paarse regeringen daar weinig aan gedaan hebben?
VANDE LANOTTE: Wij hebben het probleem tenminste in kaart gebracht. Pas in 2004 hadden we een min of meer betrouwbaar beeld van de situatie, en bleek dat er grote geografische verschillen waren. Daarop hebben we werkgroepen geïnstalleerd en werd er bij elke begrotingsbespreking op het probleem gehamerd. Ik beweer niet dat we grote resultaten hebben geboekt, maar we hebben wel inspanningen geleverd. Dat kan van de huidige regering niet gezegd worden.
Er wordt nu toch een ministeriële werkgroep voor fraudebestrijding opgericht?
VANDE LANOTTE: Moet ik daarvan onder de indruk zijn? Van een comité met tien ministers, dat nog niet eens is samengekomen? Nochtans heeft CD&V met Carl Devlies de bevoegde staatssecretaris in huis, en maakt de partij ontzettend veel lawaai telkens als er een halve euro naar Wallonië wordt getransfereerd. Dat bewijst nog maar eens mijn stelling: deze ploeg is niet in staat om te regeren.
Omdat ze bezig is met een onmogelijke staatshervorming?
VANDE LANOTTE: Dat is de reden niet. Er zijn voorbeelden genoeg van regeringen die over een moeilijke staatshervorming onderhandelden en toch het land bestuurden.
De onderhandelaars zaten toen niet zo muurvast in een stellingenoorlog als vandaag.
VANDE LANOTTE: Dat is hun eigen schuld, hè. Het is de verantwoordelijkheid van deze federale regering om een sfeer te creëren die een dialoog mogelijk maakt. Maar dat is natuurlijk erg moeilijk met de huidige gang van zaken: de eerste minister lanceert in naam van zijn partij een voorstel, de andere partijen gaan akkoord om erover te praten, maar dan zegt de N-VA neen en wordt de hele zaak afgeblazen. In augustus 2007 had men een tekst in handen waarover CD&V, Open VLD, MR én CDH bereid waren te praten. Dat voorstel ging nochtans veel verder dan wat er vandaag op tafel ligt. Met andere woorden: in een jaar tijd is men achteruitgegaan in plaats van vooruit. En waarom? Omdat de leidinggevende politici van CD&V en N-VA geen moment de indruk hebben gewekt dat ze zich aan hun woord kunnen houden.
Het is allemaal de schuld van CD&V en N-VA?
VANDE LANOTTE: Gedeeltelijk. Daarbij komt nog dat Yves Leterme een jaar lang alles heeft geloofd wat MR-voorzitter Didier Reynders zei. Grote fout, natuurlijk. Ik vind Reynders een goed politicus en ik kan met hem opschieten, maar je moet wel in je achterhoofd houden dat hij niet zomaar te vertrouwen is. Je moet hem altijd weer aan zijn woord herinneren.
Critici beweren dat de huidige impasse onder meer is veroorzaakt doordat de regeringen-Verhofstadt alle communautaire eisen jarenlang onder de mat hebben geveegd.
VANDE LANOTTE: En de Lambermontakkoorden dan? Bart De Wever (N-VA) en zijn medestanders mogen daar smalend over doen, maar het is wel door die akkoorden dat de mogelijkheid is gecreëerd om die drie burgemeesters in de Brusselse Rand niet te benoemen. En als de Vlaamse regering kan weigeren om bij te dragen aan de federale begroting, is dat ook al dankzij Lambermont.
U kunt toch niet ontkennen dat de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde door Paars naar de volgende regering is doorgeschoven?
VANDE LANOTTE: Dat is zo. Zelf heb ik in 2004 driekwart jaar geprobeerd om die kieskring gesplitst te krijgen. Dat is niet gelukt. Men had Olivier Maingain (FDF) namelijk beloofd dat hij minister mocht worden in de gemeenschapsregering, maar de PS hield de MR uit de coalitie en dus zwoer Maingain dat er geen akkoord zou komen over B-H-V. Om dit dossier te kunnen ontwarren, moet de rust eerst weerkeren tussen de MR en de PS. Dat kan dus nog wel even duren.
Dat neemt niet weg dat Yves Leterme de B-H-V-knoop van Paars heeft geërfd.
VANDE LANOTTE: Maar wij hebben natuurlijk niet staan roepen dat er maar vijf minuten politieke moed nodig was om die knoop te ontwarren, hè. We zijn nu een jaar verder en ik heb nog altijd geen halve minuut politieke moed gezien.
Vorige week kondigde de premier aan dat er binnen de twee à drie maanden al deelakkoorden over de staatshervorming kunnen worden afgesloten.
VANDE LANOTTE: Niet moeilijk, want die zijn er vandaag ook al. (lacht) In theorie is het perfect mogelijk om nieuwe akkoorden af te sluiten, maar dan wel op voorwaarde dat de onderhandelaars weer wat vertrouwen in elkaar krijgen. De MR en zelfs de PS zien de regionalisering van het werkgelegenheidsbeleid bijvoorbeeld wel zitten; alleen CDH heeft het daar nog moeilijk mee.
Kan het vertrouwen nog worden hersteld na alles wat er zich het afgelopen jaar heeft afgespeeld?
VANDE LANOTTE: Niet met deze regering, denk ik. Leterme I is gewoon afgelopen. In de Wetstraat 16 zit een verzwakte eerste minister, die niet eens meer een Vlaamse meerderheid heeft in het parlement en door zijn eigen partij sterk ter discussie wordt gesteld.
Uw partijgenoot Louis Tobback zei in Dag Allemaal: ‘We moeten allemaal samen bidden dat Leterme zich niet terugtrekt. (…) Die politieke kwakzalver heeft zichzelf onmisbaar gemaakt.’
VANDE LANOTTE: (lacht) Genuanceerde en fijngevoelige woorden, zoals we van Louis gewend zijn. Ik ben het daar in elk geval niet mee eens. Het land heeft er geen enkel belang bij dat deze regering in het zadel blijft. Ze vroegen de Vlaamse minister-president onlangs of de premier nog geloofwaardig is. En wat antwoordde hij? ‘Mag ik mijn joker inzetten!’ Zelfs Kris Peeters krijgt dus niet meer over zijn lippen dat Yves Leterme een geloofwaardige premier is. En dan heb ik het nog niet eens over vicepremier Patrick Dewael (Open VLD), die ook al aangeschoten wild is.
Had Dewael uit de regering moeten stappen nadat het gesjoemel met benoemingen bij de politietop bekend werd?
VANDE LANOTTE: Zelf heb ik destijds ontslag genomen als minister van Binnenlandse Zaken omdat een rijkswachter een fout had gemaakt en Marc Dutroux daardoor was ontsnapt. Daar had ik twee redenen voor. Ten eerste: had ik het niet gedaan, dan zou de bevolking de indruk hebben gekregen dat alles kon. Ten tweede: mijn gezag was aangetast, en dat zou me parten hebben gespeeld wanneer ik de politiehervorming moest bepleiten. Ook Patrick Dewael is volgens mij verantwoordelijk voor een fout die zijn medewerkers hebben gemaakt. Bovendien is ook hij nu zijn gezag verloren. Maar blijkbaar vindt hij het geen probleem om nog drie jaar aan te blijven zonder iets te zeggen te hebben.
De premier laat hem begaan.
VANDE LANOTTE: Die heeft niet veel keuze. Zeker niet in de huidige omstandigheden. Mocht Leterme Dewael nu vragen om op te stappen, dan antwoordde die wellicht: ‘Stap zelf op, want jij hebt zelfs geen partij meer die je steunt.’
Dus blijven ze samen zitten tot 2011?
VANDE LANOTTE: Ik geloof niet dat deze eerste minister de rit uitrijdt. De christendemocraten hebben een traditie om hun kopman heel lang te laten zitten. Tot ze hem eigenhandig afslachten. Meestal wordt er ondertussen iemand klaargemaakt om hem op te volgen. Dat is vandaag al aan de gang, hè. Laat ik het zo stellen: als Kris Peeters goed scoort bij de Vlaamse verkiezingen van 2009, is de kans erg groot dat Leterme niet als boegbeeld aan de federale stembusgang zal deelnemen.
In uw partij valt dan weer op dat Louis Tobback en uzelf de scherpste oppositietaal laten horen, in plaats van de jongere mandatarissen die vandaag aan zet zijn.
VANDE LANOTTE: Iemand die zelf minister is geweest en communautaire discussies heeft gevoerd, kan gemakkelijker kritiek geven op de huidige regering. Zelf heb ik me – zoals ik had aangekondigd – een jaar koest gehouden, maar het is genoeg geweest. Volgend jaar neem ik in elk geval deel aan de Vlaamse verkiezingen, al weet ik nog niet vanaf welke plaats.
Waar is SP.A-voorzitster Caroline Gennez ondertussen? Louis Tobback blijft erbij dat zij niet klaar is om de partij te leiden.
VANDE LANOTTE: Karel Van Miert was in de jaren tachtig ook niet klaar om voorzitter te worden, maar hij heeft het gaandeweg wel geleerd. Zoiets vraagt tijd. Wie na een verkiezingsnederlaag aan het hoofd van een partij komt te staan, wordt pas echt voorzitter zodra ze verkiezingen gewonnen heeft. Dat kan twee jaar duren, maar ook vier of zes jaar. Daar hoeven we niet paniekerig over te doen. Maak u over ons maar geen zorgen. Er zijn vandaag Vlaamse partijen met véél grotere problemen dan wij.
DOOR ANN PEUTEMAN / foto’s filip naudts
