Bij de Vlaamse liberalen voltrekt zich een stille machtsgreep. De overstap van Patrick Dewael van de Vlaamse naar de federale regering was het begin van een manoeuvre dat nu in volle uitvoering is. Twee verborgen agenda’s, die van Karel De Gucht en Patrick Dewael, komen stilaan in het volle licht. En wat we te zien krijgen, is niet altijd fraai, en zeker niet bevorderlijk voor de nabije politieke toekomst van premier Guy Verhofstadt. Met de dag begint de VLD steeds meer op de oude CVP te gelijken.

Dat Bart Somers, vroeger dan voorzien, en piste werd gestuurd om Dewael op te volgen als Vlaams minister-president heeft alles te maken met de onbeslistheid van VLD-voorzitter Karel De Gucht. Aanvankelijk werd voor Dewaels opvolging gedacht aan mediaminister Dirk Van Mechelen. Maar diens relatie met Dewael is niet opperbest. Bovendien eiste Van Mechelen, die bij de VLD als een onvoorwaardelijke Verhofstadt-aanhanger geldt, garanties voor na de verkiezingen van 2004. Maar om die eis hard te maken, is hij electoraal net niet sterk genoeg.

Het was algemeen geweten dat Karel De Gucht voor geen geld aan het Vlaams minister-presidentschap gekluisterd wilde zitten in het geval zich volgend jaar een buitenkans, zoals een vacature in de Europese Commissie, zou voordoen. Een onderaannemer voor het Vlaamse niveau had Karel De Gucht gauw gevonden in de ‘geheel uit ellebogen opgetrokken’ Bart Somers.

Minder duidelijk, althans voor de buitenwacht, was de dwingende noodzaak om ook de Limburger Jaak Gabriëls en de Brusselaar Guy Vanhengel te lozen. In naam van de vernieuwing en de verjonging, zo heet het in de officiële spin. In werkelijkheid worden hier twee Verhofstadt-getrouwen naar de uitgang begeleid. Zij worden vervangen door twee gedweeë jongeren, Marino Keulen en Patricia Ceysens, die niet zullen nalaten de komende maanden en jaren Dewael en De Gucht trouw en dankbaarheid te betuigen.

De voorbije vier jaar heeft Guy Verhofstadt verzuimd in de eigen partij zijn flanken af te dekken. Hij heeft, en dat siert hem, geen van zijn buddy’s op belangrijke posten benoemd. Dat zijn kabinetschef en veruit zijn betrouwbaarste medewerker Luc Coene binnenkort naar de Nationale Bank terugkeert, heeft alles te maken met diens ambitie en met een uitgestelde wraakoefening op de christen-democraten die hem daar, naar zijn gevoelen, destijds hebben geboycot. Maar daarmee verliest Verhofstadt wel zijn belangrijkste politieke secondant. Er wordt nu koortsachtig gezocht naar een mogelijke opvolger met de status van Coene.

Verhofstadt lijkt intussen alles te hebben gezet op een Europese benoeming, als voorzitter van de Commissie of – als de Europese hervormingen dat toelaten – voorzitter van de Raad. Waarna hij als premier door Dewael zou worden opgevolgd.

Velen betwijfelen evenwel dat Verhofstadt voor die ambitie voldoende steun geniet in de tegen dan verruimde Europese Unie.

Hoe dan ook is het de onderhandelaars, die bijna dagelijks in de ambtswoning van de premier bijeenkomen, niet ontgaan dat formateur Verhofstadt, als hij al aanwezig is, met zijn gedachten niet echt bij de formatie is. Hij lijkt steeds minder greep te hebben op de cijfers en op de economische werkelijkheid. Zijn aankondiging dat de nieuwe regering 200.000 nieuwe banen wil creëren, wekte consternatie bij de andere onderhandelaars. Want sedert maart, zo weten ze bij de ambtenarij, gaan wekelijks duizenden banen verloren.

Stilaan geraakt Verhofstadt vereenzaamd. De kring van VLD-getrouwen rond hem wordt allengs kleiner. Karel De Gucht en Patrick Dewael – in die volgorde – nemen het roer over.

Sommigen aarzelen niet nu al de vergelijking te maken met oud-premier Wilfried Martens, die tijdens zijn laatste regering volkomen geïsoleerd geraakte, omdat Jean-Luc Dehaene en Herman Van Rompuy de gang van de werkzaamheden bepaalden.

Zoals Dehaene de feitelijke eerste minister was van Martens VIII, zo wordt Dewael de feitelijke premier van de volgende paarse coalitie. Of ze daar bij de socialistische partners gelukkig mee zijn, zal eerstdaags moeten blijken. Ze weten daar ook dat Dewael, in heel zijn loopbaan, nog niet één van zijn projecten tot een goed einde heeft gebracht. Bovendien heeft niemand hem ooit kunnen betrappen op de aanmaak van nieuwe gedachten.

Voorlopig beschikt Verhofstadt over één compagnon met wat stavast: Louis Michel, de onbetwiste leider van de Franstalige liberalen. En die heeft in zijn eigen Mouvement Réformateur al laten verstaan dat, als Patrick Dewael in de volgende regering eerste minister wil worden, hij eerst over zijn lijk zal moeten passeren. En zoals we intussen weten, is die body van de minister van Buitenlandse Zaken heel breed.

Rik Van Cauwelaert