Met een steeds grotere regelmaat ontstaat ophef over een waarheid die verzonnen blijkt te zijn. Laatst ging het over Emmanuel Lipp, een veroordeelde moordenaar. De man had in zijn cel een roman over zijn leven geschreven. Uitgevers en media worden hier behoorlijk opgewonden van, dat hoeft geen verduidelijking. Maar toen kwam aan het licht dat meneer Lipp in het leven geroepen was door twee schrijvers. Lipp gaf hen de gelegenheid van zichzelf verlost te worden en met elkaar te versmelten in één, compleet nieuwe identiteit. De twee schrijvers zaten echter geen gevangenisstraf uit, want ze hadden niemand vermoord. Velen vonden dat niet eerlijk. De roman had zijn oorspronkelijke aantrekking verloren, commentatoren toonden zich moreel verontwaardigd; dit was een geval van platte marketing.

Lipp is geen uitzondering. De Nederlandse schrijfster Carl Friedman heeft verscheidene romans en verhalen gepubliceerd over de Holocaust en hoe het oorlogstrauma nazinderde in Joodse families, zonder bij haar sterk autobiografisch getinte boeken de kanttekening te maken dat zij geboren is in een katholiek Brabants gezin. Zeer fout. Of James Frey en zijn A million little pieces, memoires over een gevecht met drank, drugs en criminaliteit, en hoe hij dat alles uiteindelijk te boven kwam. Oprah en haar leesclub in tranen. Prachtig en aangrijpend relaas, het boek wordt een bestseller. Tot blijkt dat meneer Frey met de waarheid een loopje heeft genomen. De schandpaal was zijn deel. Of neem zelfs de recente opschudding omtrent Koen Fillet, de mens geworden labrador, onze Braafste aller Belgen, met zijn leugentje om de wil van een televisieformat: publieke roskamming…

De waarheid is heilig verklaard, we knielen en buigen diep. Degenen die geen respect tonen, zullen boete doen. Ook al zijn hun verzinsels waarachtiger: het principe telt.

Net zoals bij de aanbidding van God, gaan velen aan één detail voorbij: dé waarheid bestaat niet – ofschoon veelvuldig geponeerd, blijft de misvatting bestaan.

Onomstotelijk zijn slechts de feiten.

We verdiepen ons dan ook almaar gretiger in steeds meer feiten, de spitstechnologie in de huiskamer maakt dit mogelijk. We wekken daarmee de illusie dat we iets aan de weet komen, dat we de waarheid op de hielen zitten. Maar de feiten worden in elk particulier brein op geheel eigen wijze geïnterpreteerd en met elkaar in verband gebracht. Iets gelijkaardigs gebeurt met onze waarnemingen, uitgevoerd door zintuigen die allerminst aan standaarden of DIN-normen beantwoorden: ieder is overgeleverd aan de beperkingen of eigenaardigheden van zijn zintuigen, en zonder dat hij er ooit bij stilstaat, smelt hij alles wat hij voor waar aanneemt samen tot zijn dagelijkse realiteit. De waarneming is voor de mens wat het axioma voor de wiskunde betekent. Een stelling zonder bewijs, die als grondslag mag dienen in de bewijsvoering van andere stellingen. In mensentaal: een waarheid die we onmogelijk kunnen bewijzen, maar waaraan we niettemin een wereldbeeld ophangen.

We leven elk in een eigen werkelijkheid. Op een eiland.

De mensheid is een archipel. De zee kolkt en briest.

Eerst zag ik een Britse documentaire met indrukwekkende computersimulatie, die van naaldje tot draadje uitlegde, aan de hand van de wetenschap, hoe het kon bestaan dat de twee WTC-torens zo snel en vloeiend in elkaar zijn gezegen. Een paar maanden later kreeg ik een illegale dvd in handen geduwd, een waterval aan feitelijke gegevens over de merkwaardige gebeurtenissen die ochtend in New York, en plots kon ik niet meer uitsluiten dat de Britse documentaire totaal verkeerd was. Het ging om precies dezelfde gebeurtenis, beide gebruikten feitenmateriaal, hun besluiten waren tegengesteld.

Terwijl het in deze gevallen nog om een inventieve ordening van de feiten ging die tot een welbepaalde conclusie moet leiden (een beetje zoals deze column), wordt sedert 11 september ook al aan de onomstotelijkheid van feiten gemorreld. Wat een lot om dragen was het voor de rijke boer met Texaanse tongval om precies deze ietwat moeilijk te articuleren woordcombinatie uitentreuren te moeten herhalen in het aanschijn van de wereld: weapons of mass destruction.

Het doel heiligt de verzonnen feiten.

Het begin van de nieuwe eeuw mag u niet situeren om 8.48 uur, toen de eerste Boeing zich in de noordelijke toren boorde. Evenmin om 9.03 uur toen de zuidelijke toren werd aangevallen. De nieuwe eeuw begon omstreeks 9.07 uur. Er zijn fascinerende beelden van gemaakt. De machtigste man ter wereld zit op een podiumpje in de Booker Elementary School in Sarasota, Florida grimassend te luisteren naar kinderen die voorlezen uit een boek. De klas is tot de rand gevuld met onschuld en waarheid, een ligbad met rimpelloze waterspiegel, en de stafchef heeft net de stop uitgetrokken. Meer dan vijf minuten lang loopt het bad onherroepelijk leeg in de peilloze blik van de president.

Het is hoognodig dat we ons wapenen in deze nieuwe eeuw: we moeten bikkelhard oefenen in het verzinnen van onze waarheid. Opdat zij waarachtiger wordt, geloofwaardiger ook, en eerlijk gesuggereerd. Zoals het boek van Lipp, het werk van Friedman. We moeten ons bekwamen in fictie. Alleen in fictie is het motorsloepje te vinden, dat ons op een kalm ogenblik, wanneer het tij keert, tot bij een naburig eiland kan brengen. peter terrin is schrijver.

Peter Terrin