Door het interne geruzie over het migrantenstemrecht is de VLD in de peilingen weggezakt naar de vierde plaats, maar dat kan Karel De Gucht de strijdlust niet benemen. Een van de grote uitdagingen van de verkiezingscampagne, aldus de voormalige VLD-voorzitter, wordt de ontmaskering van het Vlaams Blok.
Hij heeft nog altijd een kantoor in het partijsecretariaat van de VLD in de Brusselse Melsensstraat. ‘Al mijn informatie is hier opgeslagen. Daarzonder kan ik niet werken’ zegt Karel De Gucht, die op 16 februari de handdoek in de ring wierp als voorzitter van de VLD. Zijn halsstarrig verzet tegen het migrantenstemrecht was niet meer te pruimen voor de nummer één van de Vlaamse liberalen, Guy Verhofstadt. Na een heuse storm onder de blauwe stolp maakte De Gucht plaats voor Dirk Sterckx.
Die harde momenten zijn niet vergeten, maar kamerlid De Gucht maakt zich liever op voor de verkiezingen van 13 juni. Hij trekt dan de VLD-lijst voor de Vlaamse verkiezingen in Oost-Vlaanderen en hij staat tweede op de Europese lijst van zijn partij. Die won in mei vorig jaar de federale verkiezingen, maar is intussen in de peilingen weggezakt naar de vierde rang.
‘De ommekeer is onmiskenbaar te wijten aan het migrantenstemrecht’, zegt De Gucht. ‘Dat wisten we al van interne peilingen. Maar toen we er begin februari op verzoek van duizend leden ook nog een congres over hielden, dook de VLD naar beneden. Een partij herstelt daar niet automatisch van. En omdat kiezers slechts in beweging komen door plotse gebeurtenissen en door verkiezingen, is het duidelijk dat 13 juni cruciaal wordt voor de VLD. Intussen moeten we er ons mee verzoenen dat de VLD nu de underdog in de campagne is. Dat hoeft niet negatief te zijn. Bij verkiezingen veranderen veel meer kiezers hun voorkeur dan de procenten die de partijen in de peilingen scheiden.’
Waarom zakt de VLD weg in de peilingen en SP.A-Spirit niet?
karel de gucht: Ook SP.A-Spirit heeft een tik gekregen. Die is voor de VLD weliswaar groter, maar ook bij de Vlaamse socialisten is de basis niet tevreden over het migrantenstemrecht. Sinds 18 mei vorig jaar waren ze in de peilingen blijven stijgen, maar dat elan is verdwenen.
Zegt u dat om uzelf te troosten?
de gucht: Nee. Volgens een recente peiling van Het Laatste Nieuws zou twee derde van de kiezers zijn stem laten bepalen door het migrantenstemrecht. Ik geloof dat niet. De meeste Vlamingen zijn tegen het migrantenstemrecht, maar slechts een minderheid laat zijn stemgedrag daarvan effectief afhangen. Die zal nog kleiner worden omdat in de campagne de economie de meeste aandacht zal krijgen. Maar als het migrantenstemrecht toch zou doorwegen, zullen alle regeringspartijen – met uitzondering van de PS – daar een prijs voor betalen.
In de peilingen zakt de VLD volgens u weg wegens het migrantenstemrecht, terwijl net de VLD binnen de meerderheid een uitgesproken tegenstander was.
de gucht: Als de VLD het migrantenstemrecht niet kan tegenhouden en die onmacht dagenlang etaleert in een gedramatiseerde sfeer rond een speciaal congres, dan denken de mensen dat de partij het niet wil tegenhouden. Hoe je dat ook uitlegt, de bevolking aanvaardt dat niet van de grootste partij van het land.
Ik heb al eerder toegegeven dat we ons vergist hebben door dit dossier tijdens de regeringsonderhandelingen vorig jaar naar het parlement te sturen. Dat was een gezamenlijke beslissing van Guy Verhofstadt, Patrick Dewael en mezelf. We dachten dat de Franstalige liberalen het migrantenstemrecht zouden koppelen aan de kiesregels voor Belgen in het buitenland. Maar de MR is de PS gevolgd en is ook bezweken voor het verzet van de Franstalige socialisten tegen de deelname van Belgen in het buitenland aan de komende verkiezingen.
Heeft de VLD zich niet vooral in de eigen voet geschoten door het escalerende conflict tussen Verhofstadt en u?
de gucht: Daar is al genoeg inkt over gevloeid. Maar ik blijf er wel van overtuigd dat mijn amendement om de condities voor het migrantenstemrecht te verstrengen, inhoudelijk en tactisch juist was wegens de gevoeligheid van de Vlamingen voor dat thema.
Vloekt u niet als u na ruim vier jaar partijvoorzitterschap ziet dat de VLD in de peilingen weer op het niveau van 1999 is beland?
de gucht: Wat helpt dat? Op 13 juni zullen we zien of de VLD zich heeft kunnen herstellen van die uppercut. Uitgesloten is dat niet, want de campagne zal ook gaan over de toekomst van het politieke landschap in Vlaanderen. Het kan dat na 13 juni geen enkele coalitie met twee partijen mogelijk is en dat we in het Vlaams parlement afstevenen op Antwerpse toestanden met alleen het Vlaams Blok in de oppositie. Ik hoop dat de mensen beseffen dat dit allesbehalve ideaal is voor de politiek, na een campagne die zal gaan over onder meer werkgelegenheid, onderwijs, zorgverlening en een Vlaamse agenda voor een nieuw communautair overleg.
Paars heeft de economische groeiraming opgetrokken naar 2 procent in 2004. Hoe geloofwaardig is dat, tegenover een recordaantal faillissementen in de eerste drie maanden van dit jaar?
de gucht: Het is niet abnormaal dat bij het begin van een economische opleving nog veel bedrijven sneuvelen. Een groeicijfer van 2 procent is niet uit de lucht gegrepen. Het is te vinden in de rapporten van de Nationale Bank, de Europese Commissie en grote financiële instellingen. Je kunt daarin ook lezen dat ons land in 2003 relatief meer groei gekend heeft dan de rest van Europa door toedoen van de belastingverlaging die Paars in 2002 op gang gebracht heeft.
Op microschaal hebben mensen niet de indruk dat ze minder belastingen betalen.
de gucht: Als u mij uw loonbriefje geeft, zal ik binnen een minuut aantonen dat u wel degelijk minder belastingen betaalt. Misschien heeft het sociaal secretariaat van uw werkgever de voorheffing intussen verhoogd en verdient u netto niet meer. Maar die belasting hoeft u achteraf niet meer te betalen. Globaal kan niemand de cijfers ontkennen. In 2004 gaan de belastingen met nog eens 800 miljoen euro naar omlaag.
Komt de economische herleving niet te laat voor Paars?
de gucht: De economie draait al twee kwartalen beter, maar er blijven onweerswolken hangen. De Duitse economie stokt terwijl die net de motor van een economische opbloei in Europa zou moeten zijn. Voorts is een economische terugval in Europa vaak minder erg dan in de Verenigde Staten. Omgekeerd is een heropleving van de Amerikaanse economie bijna altijd veel sterker. Dat schept op termijn een ernstig probleem voor de concurrentiekracht en de vitaliteit van de Europese economie. Voor een reële toename van de werkgelegenheid moet die met minstens 2,5 tot 3 procent per jaar groeien.
Met een groei van 2 procent haalt Paars de doelstelling van 200.000 nieuwe banen dus niet?
de gucht: Waarom niet? Op de werkgelegenheidsconferentie heeft de regering maatregelen genomen voor 60.000 nieuwe banen. De resterende 140.000 banen moeten het resultaat zijn van de economische groei en van een aanpassing van onze economie die blijft kampen met te hoge loonkosten.
Na de bijzondere ministerraden van Gembloers, Oostende en Brussel pakte Paars telkens uit met een waslijst van beslissingen. De kritiek is dat de regering veel aankondigt, maar weinig doet.
de gucht: Ik vind dat ironisch. Telkens weer duikt het beeld op van een regering die maar niet uit de startblokken raakt. Paars heeft nochtans al heel veel in gang gezet: de werkgelegenheidsconferentie, een nieuwe lastenverlaging voor de bedrijven, het sociaal statuut van de zelfstandigen, de verhoging van de sociale minima, een nieuw veiligheidsplan met meer lokale politiemensen, het spreidingsplan voor de nachtvluchten, de afspraken over Kyoto. In feite gaat de federale regering er zo hard tegenaan dat ze niet in 2007, maar tegen eind 2005 klaar is met haar programma.
Door de nabijheid van de verkiezingen wordt een project van vier jaar mentaal gecomprimeerd tot één jaar. In de geesten stopt de politieke tijdrekening op 13 juni 2004.
De politieke ervaring van uw vervanger als partijvoorzitter, Dirk Sterckx, is beperkt tot het Europees parlement. In debatten over federale of Vlaamse dossiers lijkt hij geregeld te zwemmen zonder water.
de gucht: Voor een VLD-voorzitter is dat een vooruitgang, want ik kan helemaal niet zwemmen. (lacht) In de gegeven omstandigheden was Dirk de beste man om mij te vervangen. Hij heeft ook een zachter imago. Voorts verwacht niemand dat hij alle dossiers in zo korte tijd van naaldje tot draadje kent. Maar hij staat er niet alleen voor en hij heeft genoeg inzicht in zaken die politiek relevant zijn en die slaan op de positionering van de VLD.
De VLD moet volgens Sterckx opkomen voor ‘rechtvaardigheid’. CD&V heeft ‘respect’ als leidmotief. Van een hemelsbreed verschil gesproken.
de gucht: Dat een overheid respect moet hebben voor de mensen en dat er in de samenleving te weinig respect is, heb ik al dikwijls gezegd. CD&V probeert dat nu te recupereren, maar dat is een mediatruc. Rechtvaardigheid daarentegen is essentieel voor liberalen. Als een overheid maatregelen neemt die de mensen als onrechtvaardig ervaren, dan verliest ze haar legitimiteit. Daarom hebben we een oplossing gezocht voor zonevreemde woningen en bedrijven. In dezelfde zin begrijp ik sommige reacties op de nieuwe verkeerswet en op die recente vrijspraak van een man die zijn vrouw vermoord heeft.
Anderzijds moet een rechtvaardige overheid niet alleen datgene doen waarmee de mensen het eens zijn. Om die reden stoor ik me aan de gratis-politiek omdat een overheid dan geen confrontatie met de bevolking meer aangaat.
SP.A-voorzitter Steve Stevaert spreekt de mensen te veel naar de mond?
de gucht: Ja. Stevaert is een verstandig man maar zijn aanpak is te populistisch. Een dergelijke benadering vernietigt zichzelf. Het is een kortetermijnpolitiek die een beleidspartij niet kan volhouden.
De VLD wil dat de volgende Vlaamse regering een groot deel van de Lambermontmiddelen gebruikt voor belastingverlagingen. Dat geld – op kruissnelheid 1,25 miljard euro – bent u dan wel kwijt om meer te doen voor zorg en onderwijs.
de gucht: Ofwel doe je zoals de CD&V en zeg je dat het beschikbare geld nauwelijks zal volstaan om alle noden te beantwoorden. Ofwel krijgen de mensen een dividend op de staatshervorming en bewijs je dat die zin heeft door hen een deel terug te geven van de extra middelen die Vlaanderen door het Lambermontakkoord krijgt.
Het budget voor onderwijs is de laatste vijf jaar met een kwart gestegen en het verschil in de financiering van het vrij en gemeenschapsonderwijs is gehalveerd. In de zorgverlening is er 30 procent of 300 miljoen euro bijgekomen en worden de wachtlijsten weggewerkt. Dat wil niet zeggen dat alle problemen opgelost zijn. Na 13 juni is een nieuw financieel groeipad voor die sectoren nodig. Maar daarnaast moet er ruimte zijn voor een fiscale estafetteloop. In 2007 is de federale belastingverlaging volledig doorgevoerd. Tegen dan moet een Vlaamse belastingvermindering op kruissnelheid worden gebracht.
Het vrije initiatief, met onder meer het katholiek onderwijs en de katholieke zorginstellingen, voelde zich de laatste jaren flink bedreigd door uw kritieken als vrijzinnige.
de gucht: Het zou te veel eer voor mij zijn indien het katholiek onderwijs alleen reageert in functie van wat ik zeg. Ik vind het begrip vrij initiatief trouwens een verbastering. Het wordt voor 90 procent gefinancierd door de overheid en op vele plaatsen heeft een monopoliepositie de concurrentie opgeheven.
In het onderwijs gaat het debat over de verdeling van de werkingsmiddelen. Los van het net waartoe een school behoort moet het motto zijn: gelijke financiering voor gelijke taken. Een differentiëring is mogelijk als scholen zedenleer en verschillende godsdiensten aanbieden. Een concentratieschool moet ook meer middelen krijgen. De omvang van een school speelt eveneens mee. De eerste leerling kost meer dan de vijfhonderdste.
De kosteloosheid van het onderwijs is intussen ook een verkiezingsthema.
de gucht: Kinderen en jongeren moeten kosteloos de eindtermen kunnen halen. Maar kosteloos onderwijs kan er niet in één keer komen. Dat zal in stappen moeten gebeuren. Iets anders is dan weer gratis onderwijs. Dat slaat op extra schooluitgaven en daarvoor is het SP.A-voorstel over een maximumfactuur een goed idee.
De campagne zal ook gaan over communautaire thema’s zoals de splitsing van de gezondheidszorg en het gezinsbeleid. Maar Paars wil ze pas na 13 juni op een forum bespreken. Dringen die timing en ook de acties van de burgemeesters van Vlaams Brabant voor de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde de VLD niet in het defensief?
de gucht: Het Arbitragehof wil dat die splitsing tegen 2007 een feit is. Anders keren we terug naar kleinere kieskringen en ik denk niet dat iemand dat nog wil. Ik deel de doelstelling van de burgemeesters, maar ik ben tegen een boycot van de Europese verkiezingen. Het is niet goed dat gezagsdragers acties van burgerlijke ongehoorzaamheid voeren.
Op het forum zal het vooral interessant zijn om te zien wat het kartel van CD&V en N-VA doet. In Vlaanderen slaan ze nu samen de trom, maar op federaal vlak zal CD&V N-VA niet meenemen om PS-voorzitter Elio Di Rupo niet te mishagen. Schoon kartel is dat. CD&V-voorzitter Yves Leterme zegt letterlijk dat de PS niet bang hoeft te zijn. Ik vind dit een hogere vorm van hypocrisie van CD&V.
Als de peilingen op 13 juni bevestigd worden, komt CD&V in de Vlaamse regering en zal Leterme ook willen inbreken in de federale coalitie. Stevaert wil met de SP.A evenmin weten van een asymmetrie tussen de federale en Vlaamse regering.
de gucht: Wie durft nu hardop zeggen dat Paars in Vlaanderen geen meerderheid haalt? En zelfs indien er op Vlaams niveau een coalitiewissel komt, zal de neiging klein zijn om dit zomaar door te trekken naar de federale regering.
Op zich is een asymmetrie niet oninteressant. Ze kan een sterke communautaire dynamiek veroorzaken. Maar evident is een asymmetrie natuurlijk niet. Die kan alleen werken als in de federale regering alle coalitiepartners uit de Vlaamse en de Waalse regering aanwezig zijn.
Stel dat de uitslag VLD, SP.A en CD&V dwingt tot het vormen van een ’tripartite’ en dat het Vlaams Blok alleen in de oppositie belandt. Is het denkbaar dat de VLD dat scenario verlaat en het cordon sanitaire opgeeft?
de gucht: De inzet van de verkiezingen voor ons is een bipartite, geleid door de VLD. De VLD kan of mag onder geen enkel beding in een meerderheid met het Vlaams Blok stappen. Die partij levert grote inspanningen om salonfähig te worden. Maar voor mij is het Vlaams Blok een wolf in schapenvacht. Filip Dewinter weigert het 70-puntenprogramma voor migranten af te zweren, terwijl zijn partij het zogezegd aan de kant geschoven heeft.
Ik vind het erg dat steeds meer mensen het Vlaams Blok beschouwen als een normale protestpartij en niet zien dat er aan de leiding racistische figuren staan. Een van de grote uitdagingen van de campagne wordt de ontmaskering van het Vlaams Blok.
Op 13 juni staan de lijsten vol met kandidaten die al een federaal mandaat hebben en geen zitting zullen nemen in het Vlaams of het Europees parlement. Ook u zult moeten kiezen tussen drie mogelijke mandaten. Is de democratie daarmee nog gediend?
de gucht: Een kransje van ’toppolitici’ zit in een catch-22 tot alle partijen samen beslissen om niet meer bij elke verkiezing dezelfde boegbeelden te laten opdraven op verschillende lijsten. Dat zal niet eenvoudig zijn. Waalse en Vlaamse politici denken hierover niet hetzelfde. Bovendien moeten de federale en regionale verkiezingen dan samenvallen. Geen enkele partij is nu in staat om bij elke verkiezing met andere kopstukken en kandidaten uit te pakken.
Is het dan zo moeilijk voor partijen om te investeren in politiek personeel?
de gucht: Dat doen we ook, maar het wordt steeds moeilijker om veelbelovende mensen voor de politiek te werven. In alle partijen is de spoeling dun. Dat is niet verwonderlijk. Politiek is een hondenstiel geworden. De samenleving heeft nog weinig respect voor een politicus. Weet u, niet alleen burgers maar ook politici hebben regelmatig het gevoel dat ze niet rechtvaardig behandeld worden.
Door Patrick Martens
‘Het wordt steeds moeilijker om veelbelovende mensen voor de politiek te werven.’
