Na een bewogen partijcongres zijn de rangen bij de VLD weer gesloten. Maar de meningsverschillen zijn niet weg. Terwijl Hugo Coveliers blijft vrezen voor ‘een gitzwarte zondag’, wil Bart Tommelein het migrantenstemrecht gebruiken om te hameren op ‘de plicht om te integreren’.

Een vlammende interpellatie van erevoorzitter Willy De Clercq en een ijzersterke speech van premier Guy Verhofstadt volstonden vorig weekend om de Vlaamse liberalen uit een zelfgecreëerde catch-22 te halen. De VLD blijft gekant tegen het gemeentelijk stemrecht voor niet-Europese burgers, maar een regeringscrisis is dit dossier de partij niet waard. De loyaliteit ten opzichte van Paars primeerde met andere woorden op het partijstandpunt – dat inmiddels geamendeerd werd met een voorstel om dat stemrecht niet toe te passen voor vreemdelingen die wegens criminele of andere activiteiten geen Belg mogen worden.

Het door de Antwerpse liberale jongerenafdeling afgedwongen debat over het migrantenstemrecht drukte op het congres niet alleen de zorgen over de jongste kiesintentiepeiling van De Standaard en de VRT – de populariteit van Paars daalt en de VLD is nu in Vlaanderen pas de derde partij – even naar de achtergrond. Het zette ook een project van zestien VLD’ers – de ‘Generatie 2016 – rond de inhoudelijke vernieuwing van hun partij volledig in de schaduw. Een van die zestien is VLD-kamerlid Bart Tommelein, die tot 18 mei vorig jaar woordvoerder was van toen nog Vlaams minister-president Patrick Dewael. Op het congres stond Tommelein met zijn generatiegenoten onder meer tegenover de ex-senaatsfractieleider van de VLD, Hugo Coveliers. Hij blijft erbij dat de VLD het migrantenstemrecht op de regeringstafel had moeten brengen, ook na de roep om ‘de zelfkastijding’ te stoppen.

Hugo Coveliers: ‘Zelfkastijding doet mij altijd denken aan Opus Dei. (grinnikt) Maar ernstig nu: zeker partijen die aan het beleid deelnemen, hebben af en toe behoefte aan een soort helikopterperspectief op datgene waarmee ze bezig zijn. Om te voorkomen dat de onvrede over het migrantenstemrecht in de partij zou blijven etteren, was het dan ook beter de zweer op het congres te laten openbarsten. Misschien creëert dat voor de buitenwereld tijdelijk een negatief beeld, maar alleen op die manier kun je dat beeld ook proberen uit te wissen.’

Bart Tommelein: ‘Dat denk ik ook. Daarom was de uitwisseling van argumenten pro en contra op het congres belangrijker dan de uiteindelijke stemming over de vraag of het migrantenstemrecht ons een regeringscrisis waard is. Los daarvan zou ik het er als volksvertegenwoordiger wel moeilijk mee gehad hebben dat het parlement zich ertoe zou verlagen dit delicate dossier opnieuw naar de regering te sturen.’

Coveliers: ‘Sorry hè, maar dat is flauwekul, want het dossier van het migrantenstemrecht heeft met de vrijheid van het parlement niets te maken. In de Senaat hebben collega’s van de MR en ook van de SP.A ons gezegd dat ze in feite liever tegen gestemd hadden, maar gewoon niets anders durfden dan voor te stemmen. De verwijzing van dit dossier naar het parlement is gewoon een handige manier geweest om het erdoor te sluizen.

‘Ik wil wel aannemen dat onze regeringsonderhandelaars vorig jaar geloofden dat we het migrantenstemrecht in het parlement nog konden tegenhouden. Maar dat is dus een verkeerde inschatting gebleken.’

Uiteindelijk ging het op het congres over geloofwaardigheid. Het ene kamp hamerde op het VLD-standpunt en de mening van een meerderheid van de Vlamingen over het migrantenstemrecht. Het andere kamp wilde loyaal zijn jegens de coalitiepartners en zijn woord gestand doen.

COVELIERS: We moeten elkaar geen Liesbeth noemen. Ik weet dat er vragen zijn over de representativiteit van deze provinciale cijfers, maar uit de recentste peiling van de kiesintenties blijkt dat het Vlaams Blok in de provincie Antwerpen 40 procent haalt. Weet u wat dat betekent? En terwijl een meerderheid in Vlaanderen duidelijk tegen het migrantenstemrecht is gekant, zegt de VLD: wij zijn er ook tegen, maar we gaan het niet tegenhouden.

TOMMELEIN: We hebben geen politieke meerderheid om het tegen te houden.

COVELIERS: Dus moet je een ander politiek wapen gebruiken en het opnieuw op de regeringstafel brengen, tiens.

TOMMELEIN: Die keuze had bij de regeringsvorming gemaakt moeten worden.

COVELIERS: De roes van de verkiezingsoverwinning en de vreugde over de nieuwe machtsdeelname hebben de regeringsonderhandelaars van de VLD misschien wat verblind. Omdat het migrantenstemrecht er in de vorige regeerperiode niet is gekomen, dachten ze dat het dit keer ook zo’n vaart niet zou lopen. Maar daarin hebben ze de PS onderschat.

TOMMELEIN: Als woordvoerder van de VLD-delegatie heb ik de regeringsvorming van dichtbij meegemaakt. Omdat Paars bijna een tweederde meerderheid had, dacht ik dat het gemakkelijke onderhandelingen zouden worden, maar ze zijn juist heel moeilijk verlopen. Er zaten vier ongeveer gelijke machtsblokken om de tafel.

COVELIERS: Dat is naast de kwestie. Wie namens de partij gaat onderhandelen, moet zijn werk maar goed doen.

TOMMELEIN: Dat klopt. Maar als liberalen hebben wij toch ook heel wat zaken binnengehaald die niet gemakkelijk lagen bij de andere regeringspartijen. In het dossier van het migrantenstemrecht zijn we in snelheid gepakt. Amper een paar weken na de afspraak dat dit een zaak van het parlement zou worden, lag er al een wetsvoorstel.

Wat wint de VLD er dan in de publieke opinie mee door er een groot deel van een partijcongres aan te wijden?

TOMMELEIN: Het congres was goed en de afloop was goed. Maar je kunt daar volgens mij niets mee winnen.

COVELIERS: Vanuit het oogpunt van het algeméén partijbelang was dit congres belangrijk. Het voorkomt verrottingsverschijnselen bij de militanten en dat is positief. Misschien hebben we met dit congres geen mensen bij gewonnen, maar we hebben waarschijnlijk weten te voorkomen dat nog meer kiezers afhaken. En ik herhaal: er is in Antwerpen niet veel meer nodig om tot een volstrekte meerderheid van het Vlaams Blok te komen.

Toch vond het congres de betrouwbaarheid van de VLD als coalitiepartner belangrijker dan de trouw aan de eigen partijprincipes.

TOMMELEIN: Je moet ook kijken naar het totale regeerprogramma en wat de partij wil realiseren. In die afweging was het migrantenstemrecht geen regeringscrisis waard. Trouwens, als ik met mensen praat, merk ik dat velen niet weten wat dat stemrecht voor niet-Europese burgers precies inhoudt.

COVELIERS: Akkoord, maar belangrijker nog is dat ze de indruk hebben dat een groep die nu al constant ‘geknuffeld’ wordt, er nog iets extra bij krijgt. Daarover gaat het.

TOMMELEIN: Het migrantenstemrecht staat symbool voor het integratieprobleem.

COVELIERS: Dat weet ik ook wel, maar we doen niets aan die integratieproblemen, dát is de grote moeilijkheid.

TOMMELEIN: Daar ben ik het niet mee eens. De Vlaamse regering heeft de laatste vijf jaar veel maatregelen genomen om de inburgering van migranten te bevorderen.

Op het einde van uw interpellatie op het congres hebt u, meneer Coveliers, gezegd dat de VLD de prijs zal betalen voor het feit dat ze van het migrantenstemrecht niet opnieuw een regeringszaak maakt.

COVELIERS: Dat was ook mijn laatste zin als fractieleider in de Senaat. Ik heb toen gezegd dat ze niet moeten komen janken als we opnieuw een gitzwarte zondag krijgen.

TOMMELEIN: Door alle aandacht te vestigen op dit symbooldossier komen we niet toe aan het echte integratievraagstuk. We moeten meer werk maken van integratie en inburgering. De problemen worden trouwens bespreekbaar. Wie vroeger iets negatiefs over een vreemdeling zei, werd voor racist uitgescholden. Dat taboe moet sneuvelen. We moeten de dingen bij naam durven noemen.

COVELIERS: Wat we eerst hadden moeten doen, hebben we nog niet gedaan. Ondertussen wordt wel het stemrecht al geregeld.

TOMMELEIN: Dus ben je het in feite niet honderd procent oneens met het principe dat vreemdelingen van niet-Europese origine stemrecht zouden krijgen, op voorwaarde dat eerst de andere problemen zouden worden aangepakt.

COVELIERS: Mijn stelling is: migranten moeten eerst inburgeren, en dat betekent voor mij ook de verinnerlijking van onze normen en waarden. Onze maatschappij is multicultureel, dat aanvaard ik, je kan ook moeilijk anders, maar ik wil geen multiculturele rechtstaat die ook een stuk van de sharia zou invoeren.

Is de achteruitgang van de VLD in de jongste peiling al een deel van de prijs die de partij aan het betalen is?

COVELIERS: Toen we in de Senaat over de kwestie debatteerden, zijn we 0,6 procent achteruitgegaan. Dat was, zo kreeg ik te horen, voor 0,2 procent de schuld van Jean-Marie Dedecker en voor 0,4 procent mijn schuld. Vervolgens ben ik afgezet als fractieleider, en nu gaan we 3,5 procent achteruit. Ik denk dat dát de oorzaak is.

TOMMELEIN: Mensen houden inderdaad niet van intern gekibbel. Maar er waren ook de discussies tussen de coalitiepartners, die elkaar constant vliegen proberen af te vangen. In de Kamer hebben de socialisten wetsvoorstellen ingediend die regelrecht tegen de liberalen ingaan. Volgens hen mag dat, omdat het gaat over punten die niet in het regeerakkoord staan. Het gevolg is dat de liberalen hetzelfde doen met wetsvoorstellen die de socialisten tegen de haren in strijken.

COVELIERS: (lacht)Waren we niet voor de vrijheid van het parlement? Paars is een coalitie van twee maatschappijvisies die haaks op elkaar staan. Daardoor staan er in het regeerakkoord oplossingen die nu eens door de liberalen, dan weer door de socialisten zijn geïnspireerd. Verder komen heel wat onderwerpen gewoon niet aan bod en daarover kunnen de coalitiepartners dus eigen voorstellen in het parlement indienen. Dat mag voor mij, op voorwaarde dat er serieuze discussies volgen die niet beheerst worden door partijtucht. Als we het migrantenstemrecht zo hadden kunnen behandelen, zou het nooit worden goedgekeurd.

Het congres ging vooral overstag voor het argument van ouderdomsdeken Willy De Clercq dat een regeringscrisis het einde van het liberale project zou betekenen.

COVELIERS: Ik ben daar niet zo zeker van. Ik geloof namelijk niet dat de socialisten meteen zouden denken aan een coalitie met de christen-democraten. Maar de socialisten hebben wel gevoeld dat de liberalen in dit dossier nauwelijks weerstand boden, en daarom zijn ze met het migrantenstemrecht doorgegaan. In het andere geval waren ze misschien beginnen te twijfelen. En zelfs de Franstaligen moeten toch beseffen dat ze het Vlaams Blok groot aan het maken zijn.

TOMMELEIN: Maar trekt de PS zich daar iets van aan? Hoe groter het Vlaams Blok, hoe groter ook de macht van de PS binnen de regering. In hun politieke landschap hebben zij er geen last van, en het verzwakt de Vlamingen die moeilijker coalities kunnen vormen.

COVELIERS: Op het congres heeft de angst voor de onmiddellijke val van de regering en het verlies van de macht zeker meegespeeld.

TOMMELEIN: En ook het verlies van de figuur Guy Verhofstadt. Als je ziet waar hij mee bezig is in de federale regering, dan heeft hij nog een aantal jaren werk.

COVELIERS: Dat klopt, maar daar gaat het hier niet over. Verhofstadt heeft nog eeuwen werk, daar ben ik het mee eens. Het valt trouwens te hopen dat de premiers altijd werk zullen hebben. Anders verstart het land en dat, zo heb ik begrepen, is iets wat u niet wilt met die VLD-generatie van hoeveel-is-het-ook-alweer?

De discussie over het migrantenstemrecht gaat nu verder in de Kamer. Het congres heeft nadrukkelijk een referendum over dit thema geëist. Zal het Vlaams Blok u daaraan in de komende dagen niet al te graag herinneren?

COVELIERS: Ik heb in de Senaat een voorstel in die zin ingediend, maar het is verworpen. Belangrijk is natuurlijk dat een referendum moet plaatsvinden vóór de stemming over het stemrecht. Anders heeft het geen zin.

TOMMELEIN: Wij hebben altijd een referendum gewild. Maar je moet dat kunnen afdwingen bij je coalitiepartners, want het staat niet in het regeerakkoord. Blijkbaar brengt het congres Hugo op ideeën.

COVELIERS: Ik zeg alleen dat het VLD-congres beslist heeft dat je eerst een referendum moeten houden en pas dan het stemrecht kunt goedkeuren. Dat lijkt mij de logica zelve, of vergis ik mij?

TOMMELEIN: Nee, je vergist je niet.

COVELIERS: Voilà. Waarvan acte.

TOMMELEIN: Zoals André Denys gezegd heeft: het is niet omdat we een veldslag verliezen dat we de oorlog verliezen.

COVELIERS: Dat zei Napoleon ook.

Als de VLD regelmatig veldslagen blijft verliezen, wordt het heel moeilijk om de oorlog nog te winnen.

TOMMELEIN: Persoonlijk denk ik dat we zo snel mogelijk moeten doorzetten met een heleboel maatregelen om de integratie te bevorderen.

COVELIERS: Wil je zo voorkomen dat de kiezers zouden ingaan op de argumenten van het Vlaams Blok? Dat zou positief zijn, het zou betekenen dat eindelijk eens de oorzaken van het succes van die partij worden aangepakt. Maar dan is de beslissing om het stemrecht te accepteren in elk geval contraproductief.

TOMMELEIN: Verandert dat stemrecht van een kleine groep niet-Europese vreemdelingen iets aan de dingen die we sowieso moeten doen om de integratie te bevorderen? Bekijk het dan positief, zoals Denys het geformuleerd heeft: het gaat over gemeentelijk stemrecht in 2006, de wereld zal daarmee niet vergaan. De vraag is trouwens hoeveel van die ongeveer 150.000 niet-Europese burgers dan daadwerkelijk zullen gaan stemmen.

COVELIERS: Het probleem zijn niet die 150.000 maar wel de tien miljoen Belgen.

TOMMELEIN: Waarvan een groot deel genaturaliseerde Belgen.

COVELIERS: Dat zijn degenen die het sterkst tegen het stemrecht zijn. De indruk wordt gewekt dat niet-Europese vreemdelingen het stemrecht zomaar cadeau krijgen, terwijl integratie iets is dat van twee kanten moet komen.

TOMMELEIN: Hugo, kan je het verhaal ook eens omdraaien? Het migrantenstemrecht komt er tegen onze zin, maar het kan nu gebruikt worden als een hefboom om door te duwen op de plicht om te integreren. Dat wordt een belangrijk punt in het volgende Vlaamse regeerakkoord.

Op het congres werd er weer een paar keer op gewezen: links û rechts, dat bestaat eigenlijk niet in de VLD. Maar mensen in de partij nemen toch posities in binnen dat spectrum.

TOMMELEIN: Ik heb Hugo nog gekend toen we samen in de VU zaten. Toen was hij de linkse. Nu zitten we al sinds 1992 samen in de VLD. De ideeën waarvoor wij staan, liggen helemaal niet ver uit elkaar. Toch ben ik zogezegd een progressieve en hij zogezegd een conservatieve.

COVELIERS: Die begrippen hebben een wisselende inhoud. Dat is ook logisch, maar wat zijn de tegenstellingen op dit ogenblik? Over een aantal basiswaarden van het liberalisme is iedereen het eens. Over de toepassingen verschillen de meningen. Sommigen gaan in een regeringscoalitie wat soepeler met die principes om, anderen vinden dat je ze veel sterker moet verdedigen.

TOMMELEIN: Maar het is heel moeilijk om te bepalen wie in de partij nu links of rechts is. Dat is geen goede benadering.

Maar u, mijnheer Tommelein, behoort tot de zogeheten Generatie 2016 binnen de VLD en die heet progressief te zijn.

COVELIERS: Aangezien ze gecreëerd werd door de huidige partijtop, wekt Generatie 2016 vooral de indruk de macht van die top te willen voortzetten. Hou er dan wel rekening mee Bart, dat die partijtop van 1985 tot 2016 aan de macht zal zijn. Dat is dertig jaar. Zelfs in China staan de machthebbers minder lang aan het roer. Generatie 2016 suggereert bovendien dat vele anderen, die niet tot dat clubje behoren, te oud zijn om nog mee te doen.

TOMMELEIN: Dat is niet correct. Dagelijks word ik als kamerlid geconfronteerd met problemen die zich vandaag voordoen. Maar wij vinden dat er in de politiek ook wel eens vooruitgekeken mag worden.

COVELIERS: Dan zou ik het veel beter vinden als de hele partij zo’n initiatief zou nemen, en niet een klein groepje zelfbenoemde progressieven die gaan zeggen wat er allemaal moet gebeuren met de VLD.

TOMMELEIN: Er is nog altijd vrijheid van vereniging. We zijn een aantal gelijkgestemden die mee gestalte willen geven aan de inhoudelijke vernieuwing van de VLD. Wat is daar in godsnaam mis mee?

COVELIERS: Niets. Alleen bestaat jouw groep uit een aantal ministers, parlementsleden en kabinetsleden, zodat de buitenstaander denkt dat er een raid gepland wordt.

Mijnheer Coveliers, u hebt het intussen in de VLD geschopt tot ‘mondige marginaal’.

TOMMELEIN: Voor mij is Hugo een goede collega, die ik respecteer voor het werk dat hij verricht en voor zijn ideeën.

COVELIERS: (laconiek) Jij bent dan ook de oudste van Generatie 2016. Jij bent al wat wijzer dan die anderen.

TOMMELEIN: Ik bekijk Hugo helemaal niet als een marginaal in de VLD, ik heb hem in de voorbije 20 jaar veel zinnige dingen horen zeggen. Maar het is niet omdat je parlementslid of ex-woordvoerder bent, dat je niet zou mogen aansluiten bij een groep mensen die iets in beweging wil zetten.

Met uw gemeenschappelijke VU-verleden moet het ook opgevallen zijn dat het VLD-congres extra heftig reageerde tegen de Franstaligen omdat ze het migrantenstemrecht aan de Vlamingen opdringen.

TOMMELEIN: Het is zeer ongelukkig dat uitgerekend diegenen die beweren dat zij het unitaire België genegen zijn het migrantenstemrecht door de strot van de Vlamingen duwen, met de hulp van de Vlaamse socialisten weliswaar.

COVELIERS: En met de hulp van Spirit, ook oud-Volksunie.

TOMMELEIN: Maar nu is het kalf verdronken. Bij de regeringsonderhandelingen is niet afgedwongen dat de stemming over het migrantenstemrecht pas na de regionale verkiezingen mag plaatsvinden, zoals voor de communautaire vraagstukken wel is gebeurd.

Herman Van Rompuy (CD&V) meende vorige week in ‘Knack’ dat de liberalen te gretig naar de postjes zijn geweest en de socialisten de macht hebben gelaten.

TOMMELEIN: We zitten op Binnenlandse Zaken, we hebben de premier. Dat heeft toch alles te maken met invloed op het beleid?

COVELIERS: Je kunt ook op een andere manier meten of je macht hebt. Hoeveel beslissingen zijn er al in de regering genomen die regelrecht indruisten tegen de PS, en hoeveel tegen de VLD?

TOMMELEIN: We kunnen allemaal tellen Hugo, en de enige partij in België die na de verkiezingen van 18 mei incontournable was, was de PS. Met die ingesteldheid zijn ze ook naar de onderhandelingstafel gekomen. En als deze regering valt, is de PS de enige partij die er altijd opnieuw bij zal zijn. Met dank ook overigens aan de kiezers van het Vlaams Blok.

COVELIERS: Dat is te gemakkelijk. In België kan je misschien niet zonder de PS, maar dat hoeft niet noodzakelijk in Vlaanderen te worden weerspiegeld. Daar is een rooms-blauwe regering mogelijk. Bovendien beseffen de Franstalige socialisten dat hun sterke positie een bijzonder groot gevaar vormt voor de eenheid van België. Dat spelen we veel te weinig uit.

TOMMELEIN: Daarin heb je gelijk.

Han Renard Patrick Martens

Coveliers: ‘Er is in Antwerpen niet veel meer nodig om tot een volstrekte meerderheid van het Vlaams Blok te komen.’

Tommelein: ‘De vraag is hoeveel van die 150.000 niet-Europese burgers daadwerkelijk zullen gaan stemmen.’