Is Antwerpen echt verlost van de Lange Wapper? Of komt er straks toch een Lange Wapper-light? Met een dubbel zo brede Ring en een nieuw viaduct in Berchem? ‘Alles wordt in achterkamertjes bekokstoofd en de communicatie is nihil’, zegt Manu Claeys van StRaten-Generaal.
‘M oet de stad Antwerpen een gunstig advies geven voor een stedenbouwkundige vergunning van de Oosterweelverbinding op het huidige voorziene tracé tussen Zwijndrecht/Linkeroever en Merksem/Deurne?’ Die vraag kreeg Antwerpen op 18 oktober 2009 voorgeschoteld tijdens een volksraadpleging. Op het spel stond de sluiting van de Ring door middel van de Lange Wapper. Met 59 procent van de stemmen begroef Antwerpen de brug over de stad en dus ‘het huidige voorziene tracé’.
Toch houdt de Vlaamse regering vast aan dat BAM-tracé. Het dubbelbesluit van 30 maart 2010 houdt namelijk in dat de Ring in het noorden van de stad wordt gesloten met tunnels, tenminste als die technisch haalbaar zijn binnen dezelfde bouwtermijn en niet duurder uitvallen. Blijkt een van die voorwaarden niet haalbaar, dan wordt de Scheldestad onverbiddelijk opgezadeld met een Lange Wapper-light.
‘Je kunt de vraag van het referendum naar de letter of naar de geest interpreteren’, reageert Patrick Janssens (SP.A), burgemeester van Antwerpen. ‘Uiteindelijk moet je tot een overeenkomst komen. De regering heeft in haar beslissing zeker en vast rekening gehouden met de stem van Antwerpen, want de Lange Wapper komt er niet. De tunnels zullen de leefbaarheid in Deurne en Merksem opwaarderen. Temeer omdat ook het viaduct van Merksem zal verdwijnen.’
De actiegroepen nemen echter geen vrede met het huidige politieke compromis. ‘De volksraadpleging heeft aan-getoond dat er geen maatschappelijk draagvlak is voor het BAM-tracé’, zegt Manu Claeys, boegbeeld van StRaten-Generaal. In opdracht van Forum 2020, een verzameling vooraanstaande Antwerpse ondernemers en academici, dokterde StRaten-Generaal mee een alternatief uit. Zij kwamen op de proppen met het Meccanotracé dat het doorgaand verkeer uit de stad houdt door de Ring veel noordelijker, in de haven, te sluiten. De Vlaamse regering schermt echter met oude en recente studies die zouden aantonen dat een noordelijkere sluiting de mobiliteitsproblemen in Antwerpen niet oplost. Dat studie-materiaal kan StRaten-Generaal en Ademloos niet overtuigen. De actiegroepen menen dat ‘hun’ Meccanotracé nooit een eerlijke kans heeft gekregen.
‘Er wordt hard gewerkt’
Even terug naar de volksraadpleging. Daags na de uitslag werd het hele Oosterweeldossier opgedeeld in zeven DAM-werkgroepen (Duurzaam Antwerpen Mobiel) en één ministeriële DAM-werkgroep, die zich over de verschillende facetten van het Masterplan Mobiliteit Antwerpen moesten buigen. Daarna werd het stil. Op 13 december 2009 zei Vlaams minister-president Kris Peeters ( CD&V) op de lokale Antwerpse zender ATV dat die stilte bedrieglijk is, ‘want er wordt hard gewerkt. Er is bijna elke dag een werkgroep die samenkomt’. De actiegroepen betwijfelden dat en wilden de verslagen van de werkgroepen zien. Na een intensieve mailcampagne plaatste de regering halfweg april de verslagen van de DAM-werkgroepen online. Dat er werkgroepen dagelijks samenkomen, blijkt daaruit allerminst. Volgens de verslagen vergaderde Werkgroep 4 (Vergunningen) tussen november en maart twee keer. Van Werkgroep 6 (Communicatie) en Werkgroep 7 (Leefbaarheid) staat maar één verslag online. Werkgroep 5 (Mobiliteitsoplossing), de belangrijkste omdat deze de derde Scheldekruising behandelt, kwam tussen 19 november en 9 maart amper drie keer samen over de grootste infrastructuurwerken ooit in ons land. Mogelijk vergaderden werkgroepen 1 tot en met 3 wel op dagelijkse basis, maar die verslagen worden niet openbaar gemaakt. Tot ongenoegen van de actiegroepen want werkgroep 1 beschrijft de reorganisatie van de BAM (Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel).
Wat in werkgroep 5 gaande was, weten we wel. In het eerste verslag van 19 november staat te lezen dat ‘de burgemeester van Antwerpen verwonderd is over de richting waarin de vergadering uitgaat’. Janssens wil min of meer met een blanco blad beginnen in een zoektocht naar een oplossing voor de mobiliteitsproblemen. Hij wijst op de uitspraak van de Vlaamse regering om ‘geen enkele oplossing uit te sluiten’.
In de werkgroep wordt de keuze echter beperkt tot twee tracés. Enerzijds het verworpen BAM-tracé, anderzijds het plan van het Londense ingenieursbureau Arup/Sum om de Ring te sluiten met een tunnel van Linkeroever naar de A12, weg van het stadscentrum dus. Het voorstel om andere tracés te exploreren, wordt niet onthaald. ‘Out of the box-denken en alle pistes openzetten, zal consequenties hebben op de timing en de huidige relatie met Noriant (het bouwconsortium rond de Lange Wapper, nvdr) antwoordt Raf Suys, voorzitter van de werkgroep en kabinetschef van Kris Peeters, volgens het verslag.
‘De uitslag van de volksraadpleging wordt compleet genegeerd’, reageren de actiegroepen onthutst. ‘De stem van Antwerpen is ondergeschikt aan de tijdspanne van de bouw en de belangen van Noriant. Vanaf de eerste vergadering grijpt men al meteen terug naar het BAM-tracé.’
Rechter en partij
Op 1 maart kwam Werkgroep 5 een tweede keer samen. Eddy Peetermans van het Vlaams Verkeerscentrum toonde met een verkeersmodel aan dat het BAM-tracé beter scoort dan het Arup/Sum-tracé. Hoewel het niet omschreven was in de opdracht heeft Peetermans ook al een ‘eerste, voorlopige analyse’ uitgevoerd op het Meccanotracé van Forum 2020. Peetermans waardeerde na die eerste analyse het Meccanotracé minder dan het BAM-tracé. Peetermans wist op dat moment nog niet dat de BAM Meccano al had gekelderd op basis van een korte voorstelling van het tracé.
Op 22 februari belandde op het kabinet van Peeters namelijk een memorandum van Forum 2020 waarin het Meccano kort voorstelt. Diezelfde dag bestelde minister-president Peeters een evaluatienota van het Meccanotracé. Al op 24 februari ligt op het kabinet van Peeters een nota klaar die brandhout maakt van Meccano. De nota is van de hand van BAM-ingenieur Patrick Debaere. Amper één dag had Debaere dus nodig om op basis van een korte voorstelling het hele alternatief onderuit te halen.
‘Die nota wemelt van de fouten’, reageert Claeys. ‘Kan ook niet anders, want Debaere had nog lang niet alle info. Forum 2020 heeft het tracé namelijk pas op 24 februari wereldkundig gemaakt. Diezelfde dag lag het negatieve rapport ’s ochtends al klaar op het bureau van Peeters. Ondertussen legt Debaere het tracé wel foutief op de kaart, waardoor het lijkt alsof er onteigeningen zullen volgen. Klopt niets van, maar the damage was done en de regering schreef Meccano af. Opnieuw is het de BAM die een alternatief voorstel afbreekt op basis van halfslachtige studies. Wat wil je? BAM is hier rechter en partij. Ten koste van hun eigen project moeten zij een ander voorstel beoordelen. Hetzelfde gebeurde met het Arup/Sum-tracé en de Horvathstudie. Het was de BAM die deze alternatieve tunnelvoorstellen mocht bestuderen. Waarom schakelt de regering geen onafhankelijk bureau in?’
Het kabinet van Peeters kaatst de vraag terug: ‘Waarom zou de overheid een studiebureau moeten aanstellen en betalen om een studie gemaakt door actievoerders te laten evalueren als ze over deskundige ambtenaren beschikt?’
Heibel over tolheffing
Kamerleden Jan Penris (Vlaams Belang) en Dirk Peeters (Groen!) waren eveneens verbaasd over de snelle beoordeling door de BAM. Op 20 mei voelden zij Hilde Crevits (CD&V), bevoegd als minister van Openbare Werken, hierover aan de tand in het Vlaams Parlement. ‘Het is het Vlaams Verkeerscentrum en niet de BAM die tot de conclusie is gekomen dat het Meccanotracé van het Forum 2020 geen oplossing is’, antwoordde Crevits op de interpellaties van Penris en Peeters.
Verderop in haar antwoord, verwees Crevits voor de verslagen en presentaties naar www.vlaanderen.be/Dam. Inderdaad, onder het document studieresultaten staat helemaal onderaan de titel Autonoom vermogen Meccanotracé versus BAM en Arup/Sum. Het gaat om welgeteld 7 pagina’s, waarvan één grafiek en vijf kaarten zonder een legende. De pagina tekst telt vier zinnen. Is dit povere document de ‘eerste, voorlopige analyse’ uit het verslag van DAM-werkgroep 5 of de fameuze studie op basis waarvan het Vlaams Verkeerscentrum Meccano verwerpt?
‘Meccano moet worden opgesplitst in twee zaken, het tracé en het plan’, reageert Eddy Peetermans van het Vlaams Verkeerscentrum. ‘Het tracé hebben wij bestudeerd volgens de randvoorwaarden die de Vlaamse regering stelt, zoals een klassiek tolhefsysteem, geen vrachtverkeer in de Kennedytunnel en een Stedelijke Ringweg (verbreding van de Ring, komt later in dit stuk aan bod, nvdr). Het Meccano-tracé scoort dan slechter dan het BAM-tracé. Maar daarnaast is er het Meccano-plan dat andere randvoorwaarden stelt. Het Meccanoplan laat wel vrachtverkeer toe in de Kennedytunnel, voorziet niet in een stedelijke ringweg en kiest voor een futuristisch concept van tolheffing waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen doorgaand en lokaal verkeer. Daardoor krijg je een erg ingewikkeld tolsysteem dat moeilijk betaalbaar en handhaafbaar wordt. Inwoners van Antwerpen worden bovendien bevoordeeld en dat laat Europa niet toe. Volgens ons is dit op korte termijn dus geen realistisch plan, maar we hebben het weliswaar nooit onderzocht.’
Anders gezegd, het Meccanotracé is nooit onderzocht volgens zijn traject-eigen voorwaarden. De regering gelooft namelijk dat de Meccanovoorwaarden van Antwerpen een tolstad zullen maken.
‘Dan is Meccano gewoon nooit onderzocht, want plan en tracé kun je zomaar niet van elkaar loskoppelen’, stelt Claeys. ‘Wij beoordelen het BAM-tracé toch ook niet volgens onze randvoorwaarden? Bovendien kloppen de argumenten van het Vlaams Verkeerscentrum niet. Wij zijn met ons tracé en tolhefsysteem zelf naar het directoraat-generaal Energie en Vervoer in Europa gestapt. Dat ziet geen enkel probleem bij onze dynamische tolheffing. Het is integendeel de Vlaamse regering die door Europa op de vingers wordt getikt voor haar financiële constructie. Herhaaldelijk hebben wij de documenten die zogezegd ons plan zouden verbieden bij de Europese Commissie opgevraagd. We krijgen ze niet omdat ze niet bestaan. Europa heeft geen probleem met Meccano.’
Is er een minister in de zaal?
‘In Brussel is er snel en oppervlakkig geoordeeld over ons tracé’, vindt ook Christian Leysen, topondernemer van Forum 2020. ‘We gaan verder met ons werk en komen binnenkort met onze eindconclusies.’
Leysen baseert zijn uitspraken op de gang van zaken nadat Forum 2020 het tracé op 24 februari had voorgesteld. Organisaties als Voka (Kamer van Koophandel) en Febetra (Federatie van Belgische Transporteurs) en heel wat burgemeesters uit de rand van Antwerpen waren nieuwsgierig naar het alternatieve tracé. Forum 2020 ging telkens in op hun uitnodigingen voor een voorstelling en gaf op 4 maart op eigen initiatief ook een powerpointpresentatie in het Vlaams Parlement. Geen enkele minister of iemand van de ministeriële DAM-werkgroep was present.
Op 25 maart gaven Stef Proost en Saskia van der Loo van de K.U.L (Katholieke Universiteit Leuven) in het Vlaams Parlement een voostelling van hun studie Waarom de Oosterweelverbinding een economisch onrendabel project is. Opnieuw geen enkele minister in de zaal.
Op 19 maart probeerde Forum 2020 het nog eens en bezorgde het de regering een uitgewerkt plan van het Meccanotracé met ook een financieel hoofdstuk. Meer dan waarschijnlijk stond het tracé toen al bij het huisvuil. De Vlaamse regering maakt zich overigens sterk dat het Meccanotracé, of beter gezegd een soortgelijke noordelijkere sluiting van de Ring, al bij de aanvang van het dossier voldoende aandacht heeft gekregen. ‘Ruim tien jaar lang heeft het departement van Openbare Werken hier mee over nagedacht’, klinkt het. ‘Telkens was de conclusie dat een sluiting buiten de stad niet werkt.’
De jarenlange studies geven dit echter niet weer. De Startnota voor de haalbaarheidsstudie voor het sluiten van de kleine ring R1 uit 1997 gaat meteen uit van een ringsluiting in de stad. Ook in de volgende ruwweg 400 pagina’s die het Oosterweeldossier telt, is nooit sprake van een noordelijkere sluiting van de Ring. Van het begin af aan werden zes varianten voor een Oosterweelverbinding met knooppunt aan het Sportpaleis onderzocht. Uiteindelijk haalde een zevende variant het, het huidige BAM-tracé. Van een denkspoor dat een sluiting buiten de stad uitspit, is nergens iets te bespeuren in de stapel documenten die jaren studie weergeven.
Dirk Peeters en Jan Penris waren dan ook allerminst gediend van het antwoord van minister Crevits. ‘Crevits weigert een onafhankelijk onderzoek van Meccano’, concludeerde het politieke duo dat reageerde met een motie. Daarin eisen ze een onafhankelijk onderzoek van Meccano in al zijn facetten en de plannen van de Lange Wapper-light. Dat zo’n lightversie bestaat, liet burgemeester Janssens zich ontvallen in de Antwerpse gemeenteraad. Alleen weet geen modale Antwerpenaar hoe dat ding eruitziet. Het kabinet-Peeters verwijst naar www.vlaanderen.be/DAM voor de plannen. De site toont inderdaad een viaduct, maar de schetsen dragen als datum 14 februari 2009. Acht maanden voor de volksraadpleging dus, toen van een afgeslankt viaduct nog geen sprake was. De documenten die handelen over de omgeving Schijnpoort (waar het viaduct komt) brengen evenmin de Lange Wapper-light in beeld.
De nieuwsgierigheid naar de light-brug tast echter het geloof in de tunnels niet aan. Janssens gaf al te verstaan dat het hem ten zeerste zou verbazen als tunnels onmogelijk zouden zijn. ‘Er loopt een tunnel onder de stad voor de TGV, dan moet dit ook kunnen’, klonk de burgemeester na het dubbelbesluit van 30 maart. Ook StRaten-Generaal en Ademloos zijn ervan overtuigd dat tunnels haalbaar zijn als de studie onafhankelijk wordt uitgevoerd. ‘Als, want wie bestudeert die tunnels? Inderdaad, de BAM’, aldus Claeys. ‘Zeven jaar lang heeft de BAM geroepen dat tunnels onmogelijk zijn. Arup/Sum en Horvath kwamen destijds met tunnels en de BAM heeft hun tracés ook afgekeurd. In de aanloop naar het referendum hebben ze bovendien met belastinggeld een campagne op poten gezet om Antwerpen ervan te overtuigen dat de Lange Wapper de enige oplossing is. En net deze mensen moeten nu de tunnels gaan bestuderen. Dat is toch niet serieus? Na de volksraadpleging werd ons beloofd dat de BAM zou worden ontmanteld. En wat zien we? Hun betrokkenheid is groter dan ooit.’
Janssens maakt zich minder zorgen over de rol van de BAM in de tunnelstudie. ‘De ideale gelegenheid voor de BAM om hun geloofwaardigheid terug te winnen in Antwerpen’, reageert de burgemeester. StRaten-Generaal is allerminst gesust. Niet enkel de afwezige plannen van de light-brug, maar vooral het uitzicht van de toekomstige Ring schudt de actiegroepen opnieuw wakker.
Een dubbele Ring rond Antwerpen
Een van de randvoorwaarden die de Vlaamse regering stelt in het Oosterweeldossier is een stedelijke ringweg. Deze ‘extra’ ringweg rond de stad moet het doorgaand verkeer van het lokaal verkeer scheiden. Mede dankzij die voorwaarde komt het BAM-tracé beter uit de studie dan het Meccanotracé – waarvoor geen aanpassingen aan de huidige Ring nodig zijn. Na lang zeuren van de actiegroepen plaatste de Vlaamse regering op 7 juni het idee voor de stedelijke ringweg online. Het gaat om twee pagina’s, een werkdocument en een gemodelleerde inrichting. ‘Het is nog maar een principeschema’, aldus Peetermans. ‘Op bepaalde knooppunten komen er mogelijk een aantal rijvakken bij.’
Wie de legende bij het plan volgt, telt echter heel wat extra rijvakken over bijna de hele lengte van de Ring. Tussen het Sportpaleis en Borgerhout breidt de Ring uit tot 16 rijstroken. In Borgerhout zelf worden dat er 14, maar vooral Berchem moet heel wat beton slikken met een ringweg tot 17 rijvakken. Ter vergelijking: vandaag telt de Ring tien rijstroken. Volgens de actiegroepen is deze telling nog een onderschatting omdat pechstroken en op- en afritten hierbij niet zijn opgenomen. Het meest opvallende bouwwerk op het plan is echter een nieuw viaduct aan het station van Berchem, dat de Singel met de Ring verbindt. Peetermans bevestigt dat het om een viaduct gaat, maar benadrukt ook dat het om een voorlopig ontwerp gaat.
‘Dit is niet te geloven’, reageert Claeys. ‘Deze plannen voor de Ring zijn nog erger voor de leefbaarheid van Antwerpen dan wij hadden gevreesd. De op- en afritten van die brug worden bovendien midden in woonwijken neergepoot. Niemand in Berchem is daarvan op de hoogte. De BAM en de Vlaamse regering hebben duidelijk niets geleerd van het referendum. Opnieuw zien we hetzelfde mechanisme als bij de Lange Wapper. Alles wordt in achterkamertjes bekokstoofd en de communicatie is nihil. Als wij onze mond opentrekken, zijn we leugenaars. Net als destijds bij de Lange Wapper. Toen was het ook allemaal niet waar wat wij zegden, tot de plannen boven water kwamen. Weldra merkt Antwerpen dat de Ring dubbel zo breed wordt en breekt er opnieuw protest uit. Of denkt u dat ze die brug met op- en afritten in een woonwijk zomaar zullen slikken in Berchem? Of dat de mensen van Borgerhout en Deurne zomaar een deel van het Rivierenhof gaan afstaan voor de verbreding van de E313 en de Ring? Nu de verkiezingen voorbij zijn, schieten wij terug in actie. Wij vragen de opschorting van het dubbelbesluit en een onafhankelijk onderzoek van het Meccanotracé.’
DOOR JOCHEN VANDENBERGH
‘Na de volksraadpleging werd ons beloofd dat de BAM zou worden ontmanteld. En wat zien we? Hun betrokkenheid is groter dan ooit.’ (Manu Claeys, StRaten-Generaal)
