‘Als je wilt weten hoe een haatcampagne werkt, dit is een goed voorbeeld’, zegt emeritus hoogleraar Magda Michielsens, die onderzoek deed naar de beeldvorming van Bart De Wever, de N-VA en de Vlamingen in het algemeen in Mise au point, het politieke zondagochtenddebat op de RTBF.
Moraalfilosofe Magda Michielsens is als vooraanstaand feministe gespecialiseerd in genderstudies en vooral bekend van haar onderzoek naar de beeldvorming van vrouwen. Vandaag heeft de voormalige professor vrouwenstudies’ van de Universiteit Antwerpen met haar man een eigen onderzoeksbureau. Samen besloten ze de zondagse politieke debatten op de Franstalige publieke omroep tijdens de langgerekte politieke crisis van 2010 en 2011 eens kritisch onder de loep te nemen. ‘Persoonlijke belangstelling’, zegt Michielsens, gezeten aan haar keukentafel, de onderzoeksresultaten voor zich uitgestald. Haar voornaamste conclusie? ‘Ik ben danig geschrokken. Het portret dat de RTBF van de Vlamingen schetst is ronduit schokkend.’
Belangstellenden kunnen zich daarover zelf een oordeel vormen, want het onderzoek – alle onderzochte beeldfragmenten met commentaar en analyse – is vanaf heden integraal te bekijken op de website www.Vlaanderenscherpgesteld.be (naar de Nederlandse vertaling van Mise au point), ontworpen door echtgenoot Walter Angioletti.
Volgens Michielsens is er heel wat niet in de haak met Mise au point. De toonzetting van het programma, de keuze van de gasten, de beeldregie, de sms’jes en mails van kijkers – ‘een scheldforum’ – die onderaan door het beeld lopen, de houding van de presentatoren, het lijkt allemaal gericht op ‘zo veel mogelijk polariseren’, aldus Michielsens. ‘Week na week wordt ‘wij’ – de Franstaligen – geplaatst tegenover ‘zij’ – de vijandige Vlamingen.’
Constructieve, rationele en toegeeflijke Franstaligen staan zo tegenover ‘Vlamingen die aansturen op chaos en onbestuurbaarheid en die een extreemrechtse nationalist als leider hebben gekozen’. In de stemmen van de presentatoren klinkt vaak verbazing, opwinding en verontwaardiging door, merkt Michielsens op. Objectiviteit en neutraliteit zijn in Mise au point ver te zoeken, zegt ze.
Voormalig premier Yves Leterme (CD&V) haalde zich veel ellende op de hals toen hij de RTBF een keer met de Rwandese haatzender Radio Mille Collines vergeleek. Die parallel wil Michielsens dan ook niet trekken, maar dat laat volgens de professor onverlet dat in Mise au point ‘alle elementen van een geslaagde haatcampagne aanwezig zijn’.
Een sterk en moeilijk te bestrijden onderdeel van die campagne is humor, aldus Michielsens. Er worden tijdens de debatten constant grapjes gemaakt over de Vlamingen en hun communautaire eisen. Ook wordt bij het uiten van kritiek volgens de professor nadrukkelijk op de man gespeeld, toch als die man Bart De Wever (N-VA) heet.
‘De Wever wordt in Mise au point vaak opgevoerd in mensont-erende cartoons. Zijn bovenlijf is altijd geel en heel dik, soms wordt hij afgebeeld als een bloot varkentje, een andere keer dromen Elio Di Rupo en Joëlle Milquet dat hij op de bodem van de zee ligt, geliquideerd zoals Osama Bin Laden. Ook op de achtergrondbeelden in de studio ziet De Wever er altijd totaal afgepeigerd of schlemielachtig uit.’
In verband met de N-VA en De Wever wordt door de aanwezige Franstalige journalisten en politici ook steevast oorlogstaal gebezigd, zegt Michielsens, ‘voor het eigen kamp daarentegen gebruikt men ‘overlegtaal’.’ Al doet de inhoud van de politieke onderhandelingen er vaak niet toe. Hele uitzendingen – het eigenlijke debat duurt 45 minuten – handelen over de uitspraken van Vic Van Aelst, over een foute column van De Wever of over de ‘verborgen agenda’ van de N-VA-leider.
Niet alleen Franstalige politici en journalisten doen hun best om De Wever in de grond te boren. Ook satirici, humoristen, schrijvers – sommigen komen daarvoor op zondagochtend speciaal uit Parijs -, intellectuelen, filmmakers, psychologen en psychiaters doen op eenvoudig verzoek een duit in het zakje. ‘Aan de intenties en de capaciteiten van Elio Di Rupo wordt blijkbaar nooit getwijfeld.’
Verwijzingen naar de collaboratie en clichés over het rechtse, egoïstische, bekrompen en eng-nationalistische Vlaanderen zijn in heel wat zondagochtendtussenkomsten niet van de lucht.
Vaak gaat het om uitspraken die op zichzelf beschouwd niet uitermate schokkend zijn, maar het venijn zit volgens Michielsens in de herhaling. ‘Herhaling is een bijzonder sterk wapen in een haatcampagne. Week na week zie je dat Vlamingen, ongeacht de stand van zaken in de regeringsonderhandelingen, op de Franstalige publieke omroep worden beledigd. Steeds opnieuw wordt de N-VA neergezet als een gevaarlijke partij die geen akkoord wil. Steeds opnieuw ook dat vijandbeeld van Vlaanderen, de hatelijkheden vanuit het Frans-talige publiek, de vernederende karikaturen.’ En zelden of nooit eens een dissident geluid, betreurt Michielsens. ‘Het eigen morele en ideologische gelijk staat als een paal boven water.’
Potsierlijke karikaturen
Toch zitten er ook vaak Vlaamse politici in de studio van Mise au point. Waarom kunnen zij geen tegengas geven? Michielsens loopt niet hoog op met hun prestaties. ‘Vlaamse politici gaan in Mise au point jammer genoeg vaak de mist in. Ze zijn niet goed voorbereid op de vijandigheid van Franstalige politici en presentatoren en begrijpen niet in welke setting ze zijn beland. Ze lijken met de andere gasten in debat te willen gaan, zonder te beseffen dat wat Franstalige politici daar verkondigen uitsluitend voor de eigen, Franstalige publieke opinie is bedoeld.’
Maar bezondigen de Vlamingen zich niet evenzeer aan eenzijdige, negatief vooringenomen berichtgeving over de Franstaligen? Geen sprake van, zegt Michielsens beslist. ‘In tegenstelling tot het personeel van de RTBF neemt het personeel van de VRT niet deel aan een politieke campagne. Stel je voor: Ivan De Vadder die een seizoen lang de goede bedoelingen van Elio Di Rupo in twijfel trekt, die elke aanwezige gast aanspoort om dat wantrouwen te versterken, die stelselmatig lacht met potsierlijke karikaturen van Di Rupo die door de huistekenaar van de VRT zouden worden gemaakt, die het psychologische profiel van Di Rupo laat opstellen en belachelijk maakt, en die bloggers uitnodigt die ‘de’ Franstaligen dagelijks als een achterlijke reactionaire neomarxistische bende plegen af te schilderen. Dat houd je toch niet voor mogelijk?’ Zelf heeft ze helemaal niets met de N-VA of met de Vlaamse Beweging, benadrukt Michielsens. Als een boegbeeld van het feminisme in Vlaanderen zou je haar ook eerder ter linkerzijde situeren. Maar ze is wel zwaar onder de indruk van de eigen onderzoeksresultaten. Voor Magda Michielsens staat het ontegenzeglijk vast: ‘De Franstalige openbare omroep verspreidt haat.’
DOOR HAN RENARD
‘Het bevestigt natuurlijk wat we al lang vermoedden. Maar je kunt je nu wel afvragen of de Franstalige media ons ooit een eerlijke kans hebben gegeven.’
(N-VA-woordvoerder Jeroen Overmeer)
