De ondertunneling van de A102 en de R11 tussen Ekeren en Wilrijk zou volgens experts het mobiliteitsprobleem rond Antwerpen al voor de helft kunnen oplossen. Maar de ‘streefbeeldstudie’ over die nieuwe ‘oostelijke tangent’ loopt vertraging op wegens grote knelpunten in de praktische uitwerking. Bovendien wil de Vlaamse regering – tegen alle logica in – éérst de Ring sluiten volgens het BAM-tracé. Zijn we opnieuw vertrokken voor jaren vertragingen in het Antwerpse mobiliteitsdossier?
Toen de Vlaamse regering op 22 september 2010 besloot om de Antwerpse Ring te sluiten met tunnels in plaats van met het Lange Wapperviaduct, kwam er ook een verrassing van formaat uit de bus. Vrijwel uit het niets verschenen twee nieuwe wegen in de Antwerpse rand. De A102 verbindt de E313 in Wommelgem met de E19 in Ekeren. De R11, beter bekend als de Krijgsbaan, ligt er vandaag al, maar krijgt een tunnelversie. Die tunnel heet de R11Bis en loopt van de E313 in Wommelgem zuidwaarts naar de E19 in Wilrijk. De A102 en de R11Bis vormen zo een nieuwe oostelijke tangent, die de E19 in Ekeren rechtstreeks koppelt aan de E19 in Wilrijk. Die bypass moet de Antwerpse Ring ontlasten.
In de weken voor het tunnelbesluit hadden de actiegroepen Ademloos en StRaten-Generaal namelijk de verbreding van de Antwerpse Ring in de strijd gegooid. Het oorspronkelijke Masterplan sprak van een bredere Ring om het toekomstige extra verkeer op te vangen. De Antwerpenaar kwam echter uit de lucht gevallen toen bleek dat de Ring, die rakelings langs de stad scheert, nog breder zou worden. Het beeld van schimmige politieke besluitvorming, zoals bij de Lange Wapper, dook opnieuw op. Nieuwe protestacties waren waarschijnlijk en dus gomde minister-president Kris Peeters (CD&V) de extra rijstroken op de Ring uit. Het toekomstige verkeer zou worden afgetakt via de nieuwe oostelijke tangent, dus de A102 plus de R11Bis. Maar er rijzen heel wat vragen bij de haalbaarheid van het project. Vooral de ondertunneling van de R11 doet sommige politici de wenkbrauwen fronsen.
Randgeval
‘Waar komt dit plots vandaan?’ reageerden de burgemeesters van Wijnegem, Wommelgem, Borsbeek en Mortsel, toen de Vlaamse regering eind september 2010 de ondertunneling bekendmaakte. ‘Op voorhand is ons niets gevraagd.’ De R11 kruist die vier Antwerpse randgemeenten, maar de regering besliste zonder enig overleg met hen. Nu is het idee om de R11 aan te pakken ook weer niet helemaal nieuw. Al jaren vraagt de zuidoostelijke rand van Antwerpen om iets te doen aan de ronduit erbarmelijke situatie op de vroegere militaire baan. ‘Telkens kregen we in Brussel te horen dat het niets mocht kosten’, reageert Leo Vlaeymans (CD&V), burgemeester van Borsbeek. ‘Maar nu de problemen van Antwerpen moeten worden opgelost, is geld geen probleem meer. Als de rand moet dienen om de moeilijkheden van de Ring op te lossen, dan kan ik daarmee leven. Maar ik wil die R11Bis niet zien, niet horen en niet ruiken. Die weg moet volledig onder de grond liggen en dat hebben ze technisch en financieel nog niet voor elkaar. Daarom vraag ik me af of de regering het gewicht van haar beslissing wel kent?’
Ook in het Antwerpse district Wilrijk zijn ze ongerust. De R11Bis komt namelijk in Wilrijk opnieuw bovengronds waar hij aankoppelt aan de E19. Het district vreest dat dit de leefbaarheid in de wijken Oosterveld en Elsdonk zwaar zal aantasten. Bovendien meent Wilrijk dat de R11Bis nog meer verkeer naar de rand zuigt. In de Antwerpse rand gelooft haast niemand dat de R11Bis een oplossing biedt voor het sluipverkeer. ‘De afgelopen jaren zijn er studies zat gemaakt over de R11’, gaat Ingrid Pira (Groen!), burgemeester van Mortsel, verder. ‘Altijd waren er technische problemen en nu wordt de ondertunneling van de R11 plots gebruikt om politieke onenigheid op te lossen. Zonder dat er één tunnelstudie aan vooraf is gegaan, zet de regering een idee om in een beslissing. Daarom plaats ik veel vraagtekens bij de haalbaarheid. Ik ben erg pessimistisch.’
Zo lijkt het erop dat de tunnelbeslissing vooral werd genomen om in de moeizame onderhandelingen tussen Peeters, Bart De Wever (N-VA) en Antwerps burgemeester Patrick Janssens (SP.A) tot een doorbraak te komen. Niets mis mee. De politiek leeft bij gratie van compromissen. Alleen tekende het politieke trio acht kilometer tunnel op de kaart zonder een onderbouwende studie of een maatschappelijk draagvlak. Die taak werd in de weken daarna doorgesluisd naar de gouverneur.
Participatie
Eind november kreeg de Antwerpse gouverneur Cathy Berx van Vlaams minister van Mobiliteit Hilde Crevits (CD&V) de opdracht om een ‘streefbeeldstudie’ te maken van de ondertunneling van de R11. Zo’n streefbeeld beschrijft de situatie zoals men ze idealiter hoopt te bereiken. Het departement Mobiliteit en Openbare werken (MOW) werd met de technische kant van de zaak belast. Om een nieuw Lange Wapperdebacle te vermijden, stippelde gouverneur Berx een heus participatieparcours uit. Omwonenden, actiegroepen, pendelaars, winkeliers, gemeentebesturen, veiligheidsdiensten, enzovoorts… alle belanghebbende partijen werden de afgelopen maanden meermaals uitgenodigd in een klankbordgroep die mee reflecteert over de invulling van de R11Bis. Vorige week kwam de klankbordgroep een laatste keer samen. Alle betrokkenen zijn vol lof over het inspraakmodel van de gouverneur, al stelt Berx vast dat er tegenstrijdige visies bestaan over de rol van de R11Bis tussen verschillende actiecomités en gemeentebesturen. De streefbeeldstudie moest eind juni klaar zijn, maar minister Crevits (CD&V) gunt Berx nu extra tijd om tijdens de vakantiemaanden de uiteenlopende verwachtingen met elkaar te verzoenen.
De deadline is ook uitgesteld door het getalm van het Vlaams Verkeerscentrum (VVC). Om een tunnel te tekenen, is het van belang te weten hoeveel verkeer die te verwerken krijgt. Het VVC is gevraagd daar modellen van te maken, maar het resultaat laat al maanden op zich wachten. Pas deze week worden die modellen afgeleverd. ‘Op macroniveau kunnen we al een goede inschatting maken over de verkeersstromen’, vertelt Jaak Polen, projectleider van de R11Bis. ‘Maar de fijne details ontbreken. Zo weten we nog niet hoeveel verkeer de R11Bis van het onderliggende verkeersnet zal halen. En moeten we nog een beter zicht krijgen op de verdeling tussen bestemmings- en doorgaand verkeer. Dat is van belang voor op- en afritten.’
En dus zit men al maanden rond de tekentafel zonder gedetailleerde verkeerscijfers. Toch krijgt de R11Bis stilaan vorm. Op tafel ligt vandaag een openbouwputtunnel (‘ cut and cover’) van twee keer twee rijstroken waar een adviessnelheid van 90 km/uur zou gelden. Daarmee zijn echter heel wat technische problemen gemoeid. De aanleg van knooppunten aan de snelwegen E313 en E19 bezorgt de ingenieurs kopzorgen.
Bovendien is de R11Bis gedeeltelijk onder de spoorwegberm in Mortsel gepland. Natuurpunt liet al weten zich daartegen te verzetten omdat de berm al jaren ecologisch wordt beheerd. ‘De praktische uitwerking botst nog op heel zware en grote knelpunten’, vat gouverneur Berx de situatie samen. ‘Maar ik blijf volledig achter de ondertunneling staan.’
R11 plus
De actiegroep StRaten-Generaal twijfelt er alvast niet aan dat een ondertunnelde R11 technisch mogelijk is. Niet verwonderlijk aangezien het Meccanotracé, het alternatief voor het BAM-tracé waarmee de Antwerpse Ring wordt gesloten , een aaneenschakeling is van ’tunnelbretellen’ in de rand rond Antwerpen. Forum 2020, de bedenkers van het Meccanotracé, nam de R11Bis zelfs mee over en doopte hun tracé om tot Meccanoplus. Een nieuwe studie van Transport Mobility Leuven (TML) toont aan dat Meccanoplus in termen van verkeersafwikkeling nog beter scoort dan Meccano – dat eerder door TML al superieur werd bevonden aan het BAM-tracé. Maar frappanter is de uitkomst wanneer alleen de R11Bis en de A102 zouden worden aangelegd zonder een nieuwe Scheldekruising. ‘Daarmee alleen al los je ruim de helft van de mobiliteitsproblemen op’, aldus Griet De Ceuster van TML. ‘Dat is ook logisch want Antwerpen ligt niet rond de Schelde, maar vooral ten oosten ervan.’
TML raadt dan ook aan om eerst de oostelijke tangent te bouwen en dan pas aan de sluiting van de Ring te denken. Dat klinkt aannemelijk, want tijdens de werken aan de Ring kan het verkeer dan worden omgeleid via die oostelijke tangent. Toch wil de Vlaamse regering per se eerst de Ring sluiten volgens het BAM-tracé. ‘Uit onze simulaties blijkt dat we dat eerst moeten doen’, aldus Crevits. ‘Die sluiting gebeurt trouwens op een locatie waar nu geen Ring ligt. Dus veel hinder zal er niet zijn voor de gebruiker op de bestaande Ring.’
Die uitleg klopt evenwel niet. De minister vergeet namelijk dat voor de sluiting van de Ring het viaduct aan het Sportpaleis wordt neergehaald. En daarop rijden dagelijks tienduizenden wagens en vrachtwagens komende van of gaande naar de haven. Eerst de werken aan de Ring uitvoeren, veroorzaakt bijgevolg immense files. Zonder een alternatieve route gaat de overheid dus heel wat mogen uitgeven aan minderhindermaatregelen tijdens de Ringwerken.
Luchtbel
En zo komen we bij de financiering van het hele project. Tijdens de laatste voortgangsrapportage ontbrak volgens het Rekenhof een overzichtelijke kostenberekening van het Masterplan. Onder meer de kostprijs van de R11Bis en de A102 blijft erg vaag. Die oostelijke tangent zou wel eens een extra miljard kunnen kosten. Volgens Forum 2020 schommelt de kostprijs zelfs tussen de 1,3 miljard en de 1,6 miljard euro. In een document van de Vlaamse regering wordt alleen al de ondertunneling van de R11 geraamd op 530 miljoen euro. ‘Terwijl er amper 50 miljoen in de begroting is ingeschreven (voor het stuk R11 aan de luchthaven van Deurne dat om veiligheidsredenen moet worden ondertunneld, nvdr . )’, reageert Annick De Ridder (Open VLD). ‘Wie gaat de rest betalen? Daar heeft de regering geen antwoord op. Zolang er geen financieel plan is, heeft de R11Bis het statuut van een luchtbel. Het hele plan is gebaseerd op drijfzand.’
Dat de tunnelbeslissing een kwestie was van één pennentrek, kort voor het verstrijken van de deadline, wordt door meerdere politici en actievoerders aangenomen. Vooral van CD&V en N-VA is dat opmerkelijk. Deze twee partijen hielden namelijk lang vast aan de Lange Wapper omdat tunnels te duur waren. Maar een extra tunnelcomplex van waarschijnlijk zo’n miljard euro vormt blijkbaar geen probleem. De oppositie en de lokale politici uit de Antwerpse rand zijn dan ook erg sceptisch. De actiegroepen daarentegen hebben er deze keer alle vertrouwen in dat de R11Bis er komt. Forum 2020 is voorzichtig optimistisch. ‘Het Masterplan kost ondertussen vijf miljard euro of zelfs meer’, aldus ondernemer Christian Leysen. ‘Dat geld is er niet, maar voor een derde van de prijs los je met de oostelijke tangent wel al de helft van de files op. Die weg staat bovendien zowel in het BAM-tracé als in het Meccanoplan. Laten we dus ophouden met ruziën en beginnen te bouwen aan datgene waar we het over eens zijn en wat ook betaalbaar is.’
DOOR JOCHEN VANDENBERGH
