De Open VLD verzet zich fors tegen het Oosterweelcompromis van de Vlaamse regering. Ook al zorgt dat voor een schisma bij de Antwerpse liberalen. ‘Rampzalig’, zegt Dirk Van Mechelen. ‘Maar ze hebben dit akkoord door onze strot geramd, en dat kunnen we echt niet pikken.’
‘De vraag is of het nieuwe compromis over de Oosterweelverbinding ooit zal worden uitgevoerd’, zegt Vlaams Parlementslid Dirk Van Mechelen (Open VLD). ‘Daar heb ik grote twijfels over.’ Tot aan de Vlaamse verkiezingen van 2009 was hij in de Vlaamse regering bevoegd voor de begroting. Hij stond mee aan de wieg van de gecontesteerde Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) en had jarenlang een belangrijke stem in het Oosterweeldossier. Geen wonder dus dat hij alle mogelijke tracés, kruis- en knelpunten uit het hoofd kent en vlotjes met cijfers tot na de komma jongleert.
In de verkiezingscampagne van 2009 beloofde Van Mechelen, die in Kapellen en dus in de Antwerpse kieskring woont, zijn kiezers nog een Lange Wapperbrug als de Open VLD in de Vlaamse regering zou terugkeren. Maar het liep anders. Zijn partij verloor de verkiezingen en werd uit de Vlaamse regering gegooid. Vlaams minister-president Kris Peeters ging met de SP.A en de N-VA in zee en probeerde een dik jaar lang uit alle macht om met hen tot een akkoord over de Oosterweelverbinding te komen. Geen sinecure, want de SP.A wou een tunnel en de N-VA een brug. Afgelopen week kwam er uiteindelijk een akkoord uit de bus waardoor niemand gezichtsverlies leidt en de Vlaamse regering vrolijk kan doorgaan. De Antwerpse Ring zal ten noorden van de stad met een ingegraven tunnel worden dichtgemaakt. Die zal zo’n 352 miljoen euro meer kosten dan een brug, maar het is de stad Antwerpen die daarvoor moet opdraaien.
Hallucinant vinden ze dat bij de Open VLD. En dus kondigde de partij aanvankelijk haar vertrek uit de Antwerpse meerderheid aan. Of beter: schepen Luc Bungeneers zou vertrekken. Ludo Van Campenhout, de andere Antwerpse Open VLD-schepen, verdedigde het Vlaamse compromis en bleef gewoon zitten. En toen begon ook Bungeneers te twijfelen. Oud-partijvoorzitter Bart Somers en voorzitter van Open VLD-Groot Antwerpen Axel Polis zijn nu op pad gestuurd om tussen hun partijgenoten te bemiddelen. Pijnlijk voor de Vlaams liberalen, die jarenlang een belangrijke rol hebben gespeeld in het Oosterweeldossier en tot het bittere eind de Lange Wapperbrug zijn blijven verdedigen.
Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) zei vorige week in Knack dat het Oosterweeldossier op bepaalde momenten mismeesterd werd.
Van Mechelen: Dat geloof ik niet. Er is met veel mensen lange tijd heel hard aan gewerkt. In de loop der jaren was er natuurlijk wel sprake van een voortschrijdend inzicht. Dat is ook logisch: er worden ondertussen nieuwe technieken ontwikkeld, visies evolueren.
Heeft de fel bekritiseerde Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) dan ook geen fouten gemaakt?
Van Mechelen: De paarse coalitie heeft de BAM in 2003 opgericht omdat ze de oplossing van de Antwerpse mobiliteitsproblemen zo veel mogelijk aan technici wou overlaten. Daar sta ik nog altijd achter. We hebben er toen bewust voor gezorgd dat er in de raad van bestuur veeleer topambtenaren dan politieke figuren zaten, en ook dat was de juiste beslissing. Alleen is de BAM op een bepaald moment ten prooi gevallen aan een soort koudwatervrees. Bij alles wat de maatschappij zei of deed, keek er dan ook een batterij juristen over haar schouder mee. Dat kwam de communicatie natuurlijk niet ten goede. Herinnert u zich bijvoorbeeld nog die openlijke discussie over het al dan niet tonen van een maquette aan het publiek? Hallucinant was dat! Zeker omdat maatschappelijke openheid en heldere communicatie van essentieel belang zijn als je aan zo’n groot project begint. Zelf wil ik op dat vlak ook schuldig pleiten: achteraf gezien hebben wij de communicatie te veel verwaarloosd.
De Vlaamse regering en de BAM hadden de Antwerpse actiegroepen meer moeten betrekken bij de ontwikkeling van het Masterplan, waar het Oosterweeldossier deel van uitmaakt?
Van Mechelen: In een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen is elk infrastructuurproject een grote uitdaging. Daarom is het ook beter om eerst het maatschappelijke debat te voeren en pas daarna beslissingen te nemen en die technisch in te vullen. In het Oosterweeldossier zijn we omgekeerd te werk gegaan en dat was niet goed. Ik heb trouwens de indruk dat ook de huidige Vlaamse regering op dat vlak niet goed bezig is. Zo heeft ze het zogenaamde Meccanotracé, dat het verkeer zo veel mogelijk van Antwerpen afleidt, van de actiegroep Straten-Generaal niet onderzocht. Jammer. Dat plan grijpt terug naar het oude concept van de grote Ring en ik betreur nog steeds dat men dat spoor ooit heeft verlaten. Want dat was écht een oplossing geweest. Voor iedereen. Wat mij betreft, zouden we dus beter grote delen van het Mecca-noplan uitvoeren. Al blijf ik er ook van overtuigd dat de Antwerpse Ring moet worden gesloten.
Wat vindt u inhoudelijk van de beslissing die de Vlaamse regering afgelopen week nam in verband met de Oosterweelverbinding?
Van Mechelen: Er is nu tenminste een beslissing. Dat is al iets. Want de Antwerpse mobiliteitsproblemen zijn zo catastrofaal aan het worden dat er absoluut iets moet gebeuren. De vraag is natuurlijk of deze beslissing ook de juiste is. Volgens het dubbelbesluit van afgelopen voorjaar zou er een tunnel worden gebouwd op voorwaarde dat die technisch haalbaar was, niet duurder zou uitvallen dan een brug en ook niet meer tijd zou vergen om te bouwen. Vorige week heeft men uiteindelijk gekozen voor een cut and cover-tunnel, die eerst gegraven en dan overdekt wordt. Ingenieurs waarschuwen me nu dat het toch tricky is om zo’n tunnel aan te leggen in een oud dokkencomplex. Bovendien zal dat volgens de Vlaamse regering 352 miljoen euro meer kosten dan de aanleg van een brug, en dat bedrag zal hoogstwaarschijnlijk nog oplopen. Ook wat de timing betreft, mogen we ons geen illusies maken. Zo moet er nu een nieuw gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) en een nieuw milieueffectenrapport worden opgesteld. Daarbij komt nog dat de mensen van Straten-Generaal de Vlaamse regering al de wacht hebben aangezegd. Kortom: ik ben blij dat er eindelijk een beslissing is genomen, maar tezelfdertijd maak ik me er zorgen over of ze die wel zullen kunnen uitvoeren.
Heeft de Vlaamse regering niet in de eerste plaats een beslissing genomen waardoor noch de N-VA noch de SP.A gezichtsverlies hoefde te leiden en de coalitie overeind kon blijven?
Van Mechelen: Het gaat duidelijk om een politiek compromis. Niets meer en niets minder. De Vlaamse regering heeft vorige week zelf gedaan wat ze de federale regering verwijt: ze heeft een politiek compromis afgekocht. Niet dat het maken van zo’n akkoord oneervol is, hoor. Tot een compromis proberen te komen is net de essentie van de politiek. Alleen zou ik zeer graag weten welke beloftes er allemaal staan op het A4’tje dat de onderhandelaars niet aan de buitenwereld laten zien. Misschien staat daar wel iets op over andere afspraken die tussen Antwerpen en de Vlaamse regering zijn gemaakt. Over de bouw van de tweede Kallosluis in de Waaslandhaven, bijvoorbeeld. Of over het nieuwe voetbalstadion en de ontsluiting met het openbaar vervoer in die omgeving. Ik kan me niet voorstellen dat Antwerpen vandaag die 352 miljoen voor de Oosterweelverbinding ophoest en morgen ook nog de factuur betaalt van die andere projecten. Neen, het zou me niet verbazen als de afspraken daarover worden aangepast.
Volgens de Vlaamse regering is de financiering van de Oosterweelverbinding geen enkel probleem. Heeft ze gelijk?
Van Mechelen: Willem I heeft zich zo ook eens rijk gerekend. (lacht) Ach, ik begrijp gewoon niet dat Kris Peeters durft te beweren dat hij alles minutieus heeft berekend. Dat kán hij helemaal niet! Dat kan niemand. Wie weet om te beginnen hoe de prijzen van de bouwmaterialen de komende jaren zullen evolueren? Kijk, in de overeenkomst die is afgesloten tussen de BAM en de aannemersgroep was er nog sprake van een totaalbedrag van 2,2 miljard euro. Afgelopen week liet de Vlaamse regering echter weten dat het project 3,1 miljard zal kosten. Dat is een pak meer, hè. En daar stopt het niet bij. Iedereen die de plannen nuchter bekijkt, zal tot de conclusie komen dat de totaalprijs uiteindelijk dichter bij de 3,5 miljard zal liggen. Want er zullen nog flink wat kosten bij komen. Onder meer omdat er een nieuw milieueffectenrapport en nieuwe uitvoeringsplannen gemaakt moeten worden. De Vlaamse regering zal dus geen rekening moeten houden met 352 miljoen euro aan meerkosten, maar wel met minstens 900 miljoen meer. De vraag is natuurlijk hoe ze dat zal financieren.
Met tolgeld?
Van Mechelen: Er is in het verleden al onderzocht hoeveel verkeer de nieuwe verbinding zal genereren en hoeveel tolgeld dat zal opleveren. Uitgaand van de meest conservatieve schattingen kom je op 2,3 miljard euro uit. Volgens de berekeningen zou daar nog rek op zitten tot 2,7 miljard. Maar geen euro meer. Met andere woorden: met het tolgeld kan het hele project niet worden bekostigd.
Hoe dan wel?
Van Mechelen: Met een kapitaalsverhoging. Mocht ik vandaag nog in de Vlaamse regering zitten, dan zou ik onderzoeken hoe we het kapitaal van de BAM de komende vijf jaar – want voor alle studies en voorbereidingen zal er zeker nog zoveel tijd nodig zijn – van 822 miljoen tot pakweg een miljard kunnen optrekken. Spreidt ze dat over vijf jaar, dan moet de Vlaamse regering jaarlijks ongeveer 40 miljoen euro vrijmaken in haar begroting. Dat is perfect haalbaar. Maar dan moet de Vlaamse regering er natuurlijk wel mee ophouden om alle middelen meteen uit te geven. Want daar word ik echt knettergek van, hè. Van dat consumptiefederalisme en die zogenaamde Maddensdoctrine. Alles wat de Vlaamse regering ontvangt, wordt tegenwoordig onmiddellijk uitgegeven. Als Vlaams minister van Financiën reserveerde ik destijds jaarlijks minstens 100 miljoen euro voor het Zorgfonds. Nu gebeurt dat niet meer en teert het Zorgfonds op zijn reserves. En waarom wil de Vlaamse regering niets in dat fonds storten? Omdat ze geen provisies wil aanleggen die de federale financiën helpen. Komaan zeg! We staan voor een enorme vergrijzing met alle kosten vandien en aan de andere kant krijgen we met een minibabyboom te maken die voor hogere onderwijskosten zorgt. Om dat allemaal te kunnen opvangen, moeten er nú reserves worden opgebouwd. Niet voor de schone ogen van premier Yves Leterme, maar in het belang van Vlaanderen.
De meerkosten voor de aanleg van een tunnel hoeft Vlaanderen in elk geval niet te betalen. Die factuur wordt naar Antwerpen gestuurd.
Van Mechelen: Mocht Antwerpen de Vlaamse regering 352 miljoen euro overhandigen waarmee die het kapitaal voor de Oosterweelverbinding kan optrekken, dan zou dat een zeer goede zaak zijn. Maar dat zal de stad Antwerpen helemaal niet doen, want dat kan ze niet. Een paar jaar geleden heeft de Vlaamse regering de schulden van de steden en gemeenten overgenomen, en dat was voor Antwerpen een enorme verlichting – Patrick Janssens heeft me daar trouwens nog een standbeeld voor beloofd. Maar tot 2024, 2025 moet de stad wel nog zware leningen afbetalen door haar historische schuld en door de schulden van het OCMW die ze een paar jaar geleden heeft overgenomen. Niemand beseft dat beter dan mijn partijgenoot Luc Bungeneers, de eerste goede schepen van Financiën die Antwerpen in veertig jaar heeft gehad. Vandaar dat hij aan de alarmbel trok toen men ook nog eens met die 352 miljoen euro voor de Oosterweelverbinding kwam aanzetten. Die man wist gewoon niet waar hij dat vandaan moest halen! Je zou voor minder protesteren.
Ach, ik vind het gewoon niet ernstig om de factuur zomaar naar Antwerpen door te schuiven. Waarom zou de Antwerpse belastingbetaler moeten opdraaien voor een verbinding tussen Helsinki en Lissabon? De Gentse burgemeester Daniël Termont (SP.A), die in dit verband toch een onverdachte bron is, waarschuwt er terecht voor dat dit een gevaarlijk precedent is.
U staat dus achter de beslissing van uw partij om uit de Antwerpse meerderheid te stappen?
Van Mechelen: We hebben een groot probleem in de Antwerpse coalitie. Niet alleen omdat we het er niet mee eens zijn dat Antwerpen de rekening gepresenteerd krijgt, maar ook door de manier waarop het ons door de strot is geramd. Onze Antwerpse coalitiepartners hebben zich wel erg oncollegiaal opgesteld, hè. Zo hadden we een kleine week voor de beslissing viel een vergadering op het Open VLD-hoofdkwartier in de Melsensstraat in aanwezigheid van Ludo Van Campenhout, onze andere Antwerpse schepen. Wat bleek? Van Campenhout had geen flauw idee in welke richting het Oosterweeldossier evolueerde. De stad werd bij de onderhandelingen nochtans vertegenwoordigd door burgemeester Patrick Janssens (SP.A) en havenschepen Marc Van Peel (CD&V). Maar onze schepen, die achteraf wel meteen per sms liet weten dat hij akkoord ging met de beslissing van de Vlaamse regering, werd daarvan niet op de hoogte gehouden. Zoiets kan toch niet?
Zelf heb ik de minister-president net voor het zomerreces door de microfoon van het Vlaams Parlement laten weten dat de Open VLD vanuit de oppositie wilde meewerken aan een goede oplossing. With pleasure. Ik snap echt niet waarom hij geen open kaart heeft gespeeld. Zeker niet nu Antwerpen, waar wij mee in het bestuur zaten, ervoor moet opdraaien. Die gang van zaken kunnen we toch niet pikken? De Open VLD is geen dweil, hè.
Uw partij loopt nu wel imagoschade op in Antwerpen doordat Ludo Van Campenhout weigert de partijlijn te volgen en vasthoudt aan zijn schepenzetel.
Van Mechelen: Rampzalig is dat. Politiek is in mijn ogen een ploegsport en als iemand zich continu van het team desolidariseert, heb je een probleem. Een groot probleem. Ludo Van Campenhout is een man met veel talenten – ik heb hem zelf geholpen om te raken waar hij vandaag staat – maar de laatste jaren zorgt hij geregeld voor problemen. Natuurlijk heeft ook hij recht op zijn eigen mening. Maar hij moet zich ook kunnen neerleggen bij de visie van de partij. In dit geval is het de overtuiging van de Open VLD dat het Oosterweelproject niet mag worden betaald met een cheque van de stad Antwerpen. Dat daartoe werd beslist zonder met ons te overleggen, is een manifeste breuk met het Antwerpse bestuursakkoord. Daarom dreigen wij uit de meerderheid te stappen. Dat Van Campenhout niet wil volgen, is natuurlijk bijzonder pijnlijk.
Luc Bungeneers liet afgelopen week de deur op een kier voor een eventuele terugkeer naar de Antwerpse coalitie. Ziet u dat nog gebeuren?
Van Mechelen: Alleen als de Vlaamse regering en burgemeester Patrick Janssens garanties geven dat de belastingen niet worden verhoogd.
De afgelopen maanden gonsde het van de geruchten dat Kris Peeters de socialisten in zijn coalitie door de liberalen wou vervangen om het Oosterweeldossier te ontmijnen. Is dat ooit een concrete mogelijkheid geweest?
Van Mechelen: (denkt lang na) Ik sluit niet uit dat Kris Peeters die optie een tijdlang heeft opengehouden. Ik heb hem in elk geval altijd gezegd dat mijn partij bereid was om mee te werken aan een goede oplossing voor het Antwerpse mobiliteitsdossier.
Via een wisselmeerderheid in het Vlaams Parlement waarbij de SP.A buitenspel werd gezet?
Van Mechelen: Over de formule waren we het dan wel eens geraakt. Maar dat we een goede oplossing wilden ondersteunen, betekent nog niet dat we louter en alleen op basis van het Oosterweeldossier in de Vlaamse regering waren gestapt. Neen, dan had het hele regeerakkoord opnieuw moeten worden onderhandeld. Maar goed, Kris Peeters heeft er dus voor gekozen om een compromis te zoeken waardoor de huidige coalitie overeind kon blijven. En het is vooral de SP.A die daar nu de rekening voor zal betalen.
Niet toevallig zijn de Vlaamse regeringspartijen dezelfde die aan de federale onderhandelingstafel mogen aanschuiven. De Open VLD vliegt dus op alle bestuursniveaus in de oppositie.
Van Mechelen: Ja, het is nu wel duidelijk dat ze ons op federaal niveau ook liever kwijt dan rijk zijn – behalve de N-VA dan. Daar hebben we ons al lang bij neergelegd. We hebben de verkiezingen dan ook verloren, hè. En sindsdien hebben we er geen twijfel over laten bestaan dat we ons in de oppositie willen bezinnen en onze partij daar opnieuw willen opbouwen. Bij de Open VLD komt er een beloftevolle, jonge generatie aan met onder anderen Alexander De Croo, Mathias De Clercq en Gwendolyn Rutten. Het is niet slecht dat zij eerst de tijd krijgen om in de oppositie te groeien. Mij is dat ook niet slecht bevallen. Nadat ik in 1987 voor het eerst werd verkozen, heb ik het genoegen gehad om twaalf jaar lang oppositie te mogen voeren. Van die periode heeft ons team, met mensen als Guy Verhofstadt, Karel De Gucht, Patrick Dewael en Rik Daems, achteraf de vruchten kunnen plukken. En ik ben er zeker van dat dit ook voor de nieuwe generatie het geval kan zijn.
Natuurlijk zijn wij ab initio een beleidspartij. En natuurlijk willen ook wij een grote staatshervorming en een oplossing voor Brussel-Halle-Vilvoorde. Dus als we constructief een steentje kunnen bijdragen, zullen we dat niet laten. Maar dan wel vanuit de oppositie. Daar moeten we weer een smoel krijgen.
DOOR ANN PEUTEMAN EN EWALD PIRONET / FOTO FILIP NAUDTS
‘Waarom zou de Antwerpse belastingbetaler moeten opdraaien voor een verbinding tussen Helsinki en Lissabon?’
‘Ik zou graag de beloftes zien die op het A4’tje staan dat de onderhandelaars niet aan de buitenwereld laten zien.’
