De regering-Leterme I, die nu ruim een maand in functie is, maakt een vertwijfelde en machteloze indruk. De begroting is het voorwerp van scherpe kritiek, één staatssecretaris mocht al inpakken en een overspannen premier lijkt niet in staat de dossiers tot een goed einde te brengen.

In zijn eigen partij drukken sommigen hem op het hart minder venijnig te reageren op kritiek van de pers en de oppositie – kritiek is nu eenmaal iets waarmee de premier moet leren leven. Althans, dat zeggen diegenen die nog weerwerk durven te geven aan Yves Leterme, want die zijn bij CD&V onderhand op één hand te tellen. Politici die Leterme in zijn hoedanigheid van CD&V-oppositieleider als een fijne collega hadden leren kennen, treffen nu vaak een lichtgeraakte en humeurige eerste minister. Ook politieke verslaggevers zijn intussen al met de woede-uitbarstingen van Leterme vertrouwd.

Peter Vanvelthoven, SP.A-fractievoorzitter in de Kamer, kreeg er vorige week mee te maken. De oppositieleider las aandachtig de federale begroting 2008 en zag dat onder premier Leterme het budget voor externe experts en consultants (die de kabinetten mogen inhuren) verdubbelt tegenover het jaar 2007. Een giftige premier noemde Vanvelthoven een leugenaar en de journalist van De Standaard, die de cijfers naar buiten had gebracht, een onnozelaar zonder vakkennis.

‘Ik ken Leterme als een rustige en aangename man. Toen hij nog CD&V-fractieleider was, zaten we samen in de commissie Financiën’, vertelt de socialist Peter Vanvelthoven. ‘Maar hij is iemand anders geworden. Wantrouwig en snel uit zijn hum. De felheid van zijn aanval heeft me verrast.’

Naderhand bleek dat Leterme te hard van stapel was gelopen. De cijfers van Vanvelthoven stonden namelijk zwart op wit in de begroting. Een dag later werd binnen de regering gesproken van een fout, hoewel Leterme dat zelf niet wilde toegeven. Sommige bedragen zouden per ongeluk twee keer in de begroting zijn ingeschreven. De regering zal nu een amendement indienen om een en ander recht te zetten.

Pijnlijk was dat Vanvelthoven de premier had getroffen in zijn ‘zelfverklaarde sterke plek’. Leterme, trots op het predikaat van grijze boekhouder, staat immers bekend als een liefhebber van cijfers en tabellen. Een goede begroting vormt de ruggengraat van een regering, pleegt hij te zeggen. Maar de manier waarop Leterme zich in eerste instantie van de bekritiseerde begroting trachtte te distantiëren, was naargelang van de bron lachwekkend of verontrustend.

Het blijft verbazen hoe onze ministers, ook in tijden van schaarse middelen, de voorrang geven aan persoonlijke hofhoudingen boven de expertise die in de administratie aanwezig is. Maar ernstiger dan de discussie over hoeveel miljoen er precies voor externe experts in de begroting is ingeschreven, is het feit dat die federale begroting 2008, die nog in het parlement op goedkeuring wacht, nú al compleet achterhaald is. De gehanteerde parameters voor inflatie en economische groei moeten door de verslechterde conjunctuur immers naar beneden worden bijgesteld. De regering is bij de begrotingsopmaak uitgegaan van 1,9 procent economische groei. Maar verschillende banken en internationale instanties voorspellen intussen dat de groei dit jaar ergens tussen 1,4 en 1,7 procent zal liggen. Het activeringsbeleid, bedoeld om meer mensen aan een baan te helpen, zou dit jaar 286 miljoen euro in het laatje moeten brengen, maar omdat concrete maatregelen op dat vlak nog moeten worden uitgewerkt, houdt niemand ernstig rekening met die extra inkomsten. Van het bedrag van 250 miljoen euro dat Electrabel moet ophoesten, is ook niet bekend hoe en wanneer het zal worden binnengehaald.

Er zal bij de begrotingscontrole in juli dus grondig bijgestuurd moeten worden, wil de premier geloofwaardig blijven op budgettair vlak. Professor Paul De Grauwe, vooraanstaand econoom en ooit nog senator voor de toenmalige VLD, pleit ervoor om die begrotingscontrole nu al te houden. ‘Het wordt tijd dat deze politici het over een andere boeg gooien. Want de begroting 2008 is het papier niet waard waarop ze gedrukt is’, aldus Paul De Grauwe.

Bij commentaar op de begroting verwijst Leterme onveranderlijk naar de financiële puinhoop die vorige regeringen en hun (socialistische) ministers van Begroting zouden hebben achtergelaten. Niet alleen is dat nog geen vrijbrief om nu een rommelig werkstuk in te dienen, de premier schoffeert daarmee ook drie van zijn huidige coalitiepartners, die eveneens deel uitmaakten van die vorige regeringen. Met name Open VLD begint het daarvan op de heupen te krijgen.

Maar aangezien de staatshervorming, in weerwil van de retoriek over goed bestuur, in de grond een centenkwestie is, zijn de begroting en het tweede pakket van de staatshervorming onlosmakelijk met elkaar verbonden. Mede daarom kunnen aanpassingen aan de begroting wellicht pas halverwege juli hun beslag krijgen, op het moment dat, zo valt te hopen, ook op communautair vlak de mist is opgetrokken.

WIE IS DE BAAS

Ruim een maand zit de regering-Leterme in het zadel, maar een verpletterende indruk heeft ze nog niet gemaakt. Dit weekend zagen we, niet onverwacht, de eerste regeringswissel. De mollige banketbakker uit Namen die door PS-voorzitter Elio Di Rupo geknipt bevonden was voor het ambt van federaal armoedebestrijder moest, ondanks onmiskenbaar komisch talent, de scène alweer verlaten. Het meer ervaren Kamerlid Jean-Marc Delizée heeft intussen de plaats van Frédéric Laloux ingenomen.

Een zorg minder voor premier Leterme, maar ook op andere terreinen loerde de controverse de voorbije weken voortdurend om de hoek. Geen enkel dossier, zo lijkt het wel, kan door deze ploeg zonder complicaties tot een goed einde worden gebracht. Regeringspartijen branden elkaars beleidsnota’s af, ook al stellen die dan weinig voor, ministers hekelen elkaars initiatieven. ‘Sinds dag één zie ik dat men constant over alles met elkaar van mening verschilt,’ zegt oppositieleider Peter Vanvelthoven (SP.A), ‘waardoor ik me afvraag: wie is daar eigenlijk de baas?’.

Die vraag rijst ook in het zogenaamde btw-dossier, waarin de Vlaamse en de federale regering loodrecht tegenover elkaar zijn komen te staan en waarvoor deze week een oplossing uit de bus moet komen. De federale regering wilde de regionale registratierechten op bouwgronden (die bouwgronden die samen met een nieuwbouwwoning worden verkocht) vervangen door een (federale) btw van 21 procent. De maatregel kwam uit de koker van vicepremier Didier Reynders (MR), volgens sommigen de echte premier van deze regering, en moest de federale schatkist 40 miljoen euro opbrengen.

In de federale regering lieten CD&V en Open VLD het voorstel zonder protest passeren. Maar voor Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) en Vlaams minister van Begroting en Ruimtelijke Ordening Dirk Van Mechelen (Open VLD) begon de portee van de voorgestelde maatregel al snel te dagen. Dit zou neerkomen op inkomstenverlies voor Vlaanderen, dat nu 10 procent registratierechten op die bouwgronden heft, en een extra uitgave voor potentiële kopers, die hun belasting op zulke gronden zien verdubbelen. Op het overlegcomité van 5 maart gaf Reynders te verstaan dat Vlaanderen naar de pomp kon lopen met zijn bezwaren – btw is federale materie. Waarop Peeters en Van Mechelen te kennen gaven desnoods een belangenconflict te zullen inroepen. Daarop werd besloten de geplande btw-maatregel bij te sturen.

Interessant is dat in de krachtmeeting met de Vlaamse regering uiteindelijk de regering van premier Leterme aan het kortste eind heeft getrokken. En ondanks de toegenomen spanningen kan Leterme zijn partijgenoot Kris Peeters maar beter te vriend houden, want zonder diens spaarpotje komt hij er niet met zijn federale begroting. Eerder liet de Vlaamse minister-president al weten dat hij alleen Vlaams geld voor de federale begroting veil heeft als er in juli belangrijke vooruitgang wordt geboekt in de staatshervorming.

Stampei werd er ook gemaakt over de beleidsnota van minister van Werk Joëlle Milquet (CDH). Die formuleerde een aantal denksporen om meer mensen aan het werk te krijgen, maar verwees voor de concrete uitwerking naar de sociale partners. Open VLD verwacht echter weinig heil uit die hoek en verweet de minister gebrek aan ambitie. Het feit dat stukken van het arbeidsmarktbeleid straks misschien geregionaliseerd worden, is geen excuus om nu niets te doen, vindt de partij. Dat neemt niet weg dat het hier voor een stuk gespeelde verontwaardiging betreft – Milquets benadering strookt immers met het regeerakkoord. Wel valt op het kabinet-Milquet te horen dat CD&V, in afwachting van de door de Vlamingen gewenste regionalisering, liefst niet te veel ijver ziet voor federale activeringsmaatregelen.

Over dat tweede pakket in de staatshervorming, waarover tegen midden juli op zijn minst een politiek akkoord zou moeten zijn en waaraan Yves Leterme het voortbestaan van zijn regering heeft verbonden, is de laatste weken vreemd genoeg vrijwel niets vernomen. Het is blijkbaar wachten op een initiatief van de premier. Zijn kabinet laat weten dat er in alle discretie wordt gewerkt. Maar goedgeplaatste bronnen zeggen dat men voor dat tweede pakket werkelijk nog nergens staat. Over Brussel-Halle-Vilvoorde moet ook het eerste woord nog vallen. Sommigen zouden dit branddossier graag over de regionale verkiezingen van 2009 heen tillen, maar het is niet zeker dat dit lukt. Met de procedures van belangenconflicten kan nog wat tijd gewonnen worden, maar waarschijnlijk niet tot juni 2009. Als een Vlaamse oppositiepartij, nadat de belangenconflicten zijn opgebruikt, de splitsing van de tweetalige kieskring opnieuw op de parlementaire agenda wil plaatsen, valt moeilijk in te zien hoe een stemming nog kan worden voorkomen. Ook na een eventuele val van de regering over de kwestie kan er nog gestemd worden.

WAAR GAAN WE HEEN

‘Vijf partijen, vijf programma’s, vijf strategieën, natuurlijk is dat niet gemakkelijk’, zegt minister van Ontwikkelingssamenwerking Charles Michel (MR) aan de telefoon. Anderzijds hoeven we daar volgens Charles Michel niet zo zwaar aan te tillen. ‘We hebben dit al eerder meegemaakt. In de paars-groene regering zat de oppositie met Ecolo ook in de meerderheid.’

De reislustige minister blijft optimistisch gestemd. ‘Op de ministerraad afgelopen vrijdag was de sfeer stukken beter dan de voorbije weken.’ Hoe dat komt? ‘De verschillende partijen zijn toe aan wat rust. Het vooruitzicht van juli, met de begrotingscontrole en het debat over de toekomst van België, veroorzaakt natuurlijk politieke hoogspanning. Maar precies daardoor lijkt het alsof ieder zichzelf nu een paar rustige weken gunt.’

MR-voorzitter en vicepremier Didier Reynders, zenuwachtig en misnoegd door de gang van zaken, steekt zijn frustraties over het misgelopen premierschap en de terugkeer van de PS anders niet onder stoelen of banken. Fiscale cadeautjes vallen er, gezien de federale kastoestand, ook al niet weg te geven.

Bij de PS bevestigt men met de glimlach hoe de partij Didier Reynders het premierschap door de neus heeft geboord, maar over Leterme wordt er mild geoordeeld. ‘Er bestaat binnen de partij een zeker respect voor de man’, zegt een prominent PS’er. ‘Ook bij mensen als Laurette Onkelinx en Elio Di Rupo. We gaan hem dus zeker niet proberen onderuit te halen. Zijn positie is zo al lastig genoeg.’

Dat laatste kan ook gezegd worden van Elio Di Rupo. De PS-voorzitter leverde met zijn aparte personeelskeuze volgens velen de meest clowneske bijdrage tot de chaos van de voorbije weken. Meer dan de onfortuinlijke Frédéric Laloux, komt echter de PS-voorzitter zelf, die voor het eerst in de eigen partij de wind van voren kreeg, beschadigd uit deze episode.

Voor het overige loopt de PS niet over van enthousiasme voor deze regering. ‘Wij hebben er eigenlijk niets te zoeken, we zijn het vijfde wiel aan de wagen’, zegt een PS-Kamerlid. De voornaamste reden waarom de PS tot elke prijs toch in de federale regering wilde, is voorkomen dat de partij in 2009 ook uit de Waalse en Brusselse regeringen zou worden gezet. ‘Dat zou een regelrechte ramp betekenen.’ Ook het gevaar de federale geldstroom, onder meer via het grootstedenbeleid, te zien opdrogen, was een belangrijk argument om toch tot de regering toe te treden. Maar echt aangenaam toeven is het er niet, zonder de kameraden van de SP.A. Met het nationale kankerplan van minister van Sociale Zaken Laurette Onkelinx heeft de partij een mooie trofee binnengehaald. ‘Maar daarmee is alles gezegd’, meent een prominent PS’er. ‘Meer valt er echt niet te rapen. De SP.A heeft overigens groot gelijk met haar kritiek op de begroting, al mogen we dat niet hardop zeggen.’

‘Het is zoeken en aftasten’ zegt Bart Tommelein, fractieleider van Open VLD in de Kamer, gevraagd om de balans op te maken van de voorbije maand. ‘Wij willen zeker doorgaan met deze regering, ook na 15 juli. Sommige zaken lopen trouwens goed. De ministers Jo Vandeurzen en Patrick Dewael vormen een sterke tandem, in de Kamer kan ik het uitstekend vinden met Servais Verheirstraeten, de fractieleider van CD&V. Maar er blijft nog heel wat wantrouwen tussen de regeringspartners.’ Wat met de dagelijkse politieke chaos? ‘We willen Leterme echt het voordeel van de twijfel geven,’ vervolgt Tommelein, ‘maar krachtdadig beleid is er niet en we schieten nog tekort op economisch vlak. Waar gaat dit heen? We missen richting en visie.’ Het huidige machtsvacuüm aan het hoofd van CD&V maakt solide afspraken bovendien extra moeilijk.

Maar er is ook begrip voor de moeilijke taak van de premier. ‘Vergeet toch niet hoe lichtgeraakt Verhofstadt in zijn begindagen was’, aldus Tommelein. ‘Het is allemaal ook heel anders uitgepakt dan Leterme in gedachten had. De kiezer heeft de kaarten moeilijk geschud.’

Zoveel is zeker. Als Leterme straks in juli zijn kartelpartner N-VA, die nu nog met tegenzin de regering steunt, niet kan overtuigen met een sterk communautair akkoord, dan heeft hij behalve geen kartel ook geen meerderheid meer aan Vlaamse kant. Onbegrijpelijk daarom dat Leterme het allemaal maar op zijn beloop laat. Zijn geliefde Standard is zondag wel landskampioen geworden. Die buit is dan toch al binnen.

DOOR HAN RENARD