Elf jaar leidde Maria Natividad, beter bekend onder haar Baskische naam Jaione, in Gent een discreet maar allerminst geheim bestaan. Niet alleen kunstenaars en politici, zelfs magistraten konden haar kookkunst appreciëren. Intussen zit Jaione al twee weken in de gevangenis, op verzoek van de Spaanse justitie die haar niet als kokkin maar als ETA-terroriste kent. Uitleveren of niet uitleveren? Het ziet er niet goed uit, beseft haar advocaat.
Het was dinsdag acht oktober halfzeven ’s avonds toen de 55-jarige Maria Natividad Jauregui Espina door haar verleden werd ingehaald. Er werd aangebeld op haar appartement in de Bernard Spaelaan in Gent: agenten van de federale politie. Ze wist wellicht onmiddellijk hoe laat het was. Maria Natividad werd gearresteerd en voor de onderzoeksrechter geleid. Sindsdien zit ze in de Nieuwewandeling opgesloten, misschien een voorproefje op de rest van haar leven. De Spaanse justitie wil haar zo snel mogelijk uitgeleverd zien, op grond van twee Europese arrestatiebevelen uit 2004 en 2005. De feiten waarvan ze wordt beticht, dateren van veel eerder. De arrestante zou in de periode 1980-1981 betrokken zijn geweest bij verschillende aanslagen van het beruchte Vizcaya comando van de ETA. Voor het Baskische terrorisme, dat de voorbije zestig jaar ruim achthonderd slachtoffers heeft gemaakt, kent de Spaanse justitie geen genade. Vorige week nog werden drie militanten tot 485 jaar veroordeeld voor een in 2008 gepleegde bomaanslag op een kazerne waarbij een militair het leven verloor. De door Frankrijk uitgeleverde Belen Gonzalez Penalva kreeg in 2007 een straf van 467 jaar, voor haar rol in een dodelijke bomaanslag in 1985. De Spaanse strafwet werkt cumulatief, het aantal slachtoffers geldt als multiplicator. In de praktijk komen dergelijke sancties neer op veertig jaar effectieve celstraf. Levenslange opsluiting dus, dat is wat Maria Natividad te wachten staat als haar Belgische advocaten er niet in slagen haar uitlevering tegen te houden.
Hoe lang kan een mens onder het zwaard van Damocles leven? Erg lang, zo heeft Maria Natividad bewezen. De in San Sebastian geboren vrouw leeft al sinds 1978 ondergedoken. In 1984 werd de grond in Baskenland haar te heet onder de voeten. Ze vluchtte naar Frankrijk, verbleef korte tijd in Gent waar ze door ETA-sympathisanten werd opgevangen, om vervolgens naar Mexico te migreren waar ze met haar partner en medestander José Antonio aan een nieuw leven begon. Het koppel runde in Ensenada, Baja California, een succesvol restaurant toen in 2002 het verleden een eerste keer opspeelde. José Antonio werd gearresteerd en aan Spanje uitgeleverd. Hij zit er in de cel na een veroordeling voor medeplichtigheid aan verschillende aanslagen waarbij zes doden vielen. Waarom bleef Maria Natividad, nochtans aanwezig bij de arrestatie van haar vriend, in 2002 ongemoeid? Zelfs haar advocaten kennen het antwoord niet. Feit is dat ze korte tijd later naar Gent verhuisde om er een nieuw hoofdstuk van haar ballingschap te schrijven.
Maria Natividad Jauregui Espina stond nooit in het Gentse bevolkingsregister vermeld, maar dat betekent geenszins dat ze hier de voorbije elf jaar in het verborgene heeft geleefd. ‘Ik was verbijsterd toen ik het nieuws hoorde’, zegt Martine Vermeire, bibliothecaris in Eeklo van beroep en foodie van passie. ‘Ik heb haar kort voor de zomer nog gezien, op een kookdemonstratie in Eeklo. Zo heb ik haar leren kennen, als een geweldige kokkin. Ze werkte in restaurants en ging koken op feestjes, zo kwam ze aan de kost. We spraken Frans, ze kwam erg vlot over. Ik wist van haar restaurant in Mexico, maar van dat ETA-verleden heeft ze nooit iets verteld.’ Vier jaar geleden publiceerde Martine Vermeire met coauteur Kristel Deweerdt bij uitgeverij Lannoo Een vree(md) Gents kookboek, met medewerking van twaalf koks uit evenveel verschillende keukens en culturen. Ook Maria Natividad staat er met een paginagrote foto in, weliswaar onder een andere naam. Hoewel, andere naam? Jaione is Baskisch voor Natividad, ze beschouwt het als haar echte naam die ze niet officieel draagt omdat het Baskisch bij haar geboorte nog een verboden taal was. Speciaal voor het boek bereidde ze thuis een feestmaal voor vrienden. Ook Walter De Buck mocht die dag aanzitten. ‘We waren goed bevriend’, zegt de 79-jarige kunstenaar en folkzanger. ‘Het klikte vooral met mijn vrouw die vloeiend Spaans spreekt. Ja, ze heeft weleens verteld over haar problemen in Spanje. Zonder details, over de ETA of de arrestatie van haar man in Mexico wist ik niks. Ze maakte geen opgejaagde indruk, ze was juist erg sociaal. De Gentse Feesten, de Vooruit, als er iets gebeurde, zat Jaione op de eerste rij.’
Ook Glenn De Wilde, zaalverantwoordelijke in de bekende brasserie Belga Queen op de Graslei, viel uit de lucht. ‘Jaione heeft hier anderhalf jaar gewerkt’, zegt hij. ‘Een pittige vrouw die haar mannetje stond in een keuken waar de stress soms hoog kan oplopen. Begin dit jaar is ze opgestapt, na een conflict met de chef. Dat gebeurt voortdurend in de horeca, zelf onthoud ik haar als een fijne collega die goed in de groep lag. Ze stond altijd klaar als we na het werk iets gingen drinken. En overal kwam ze dan bekenden tegen, het was duidelijk dat ze hier een uitgebreide vriendenkring had opgebouwd. Ze werd veel gevraagd voor feestjes, tapas waren haar grote specialiteit. Je voelde wel dat ze een verleden had, en soms vertelde ze daar ook over. Hoe hard ze in Mexico in haar restaurant had gewerkt. En dat de liefde haar naar hier had gebracht, ze had ginder een Belgische theaterregisseur leren kennen. Van die man hebben we nooit een spoor gezien, maar ja, hoe gaat dat in het leven? Over haar problemen met de Spaanse justitie heeft ze tegenover mij nooit gerept. Maar ze liet wel merken dat ze trots was op haar identiteit. Toen Spanje vorig jaar de finale van het EK voetbal speelde, vroeg iemand haar of ze ging supporteren. ‘Je ne suis pas espagnole’, antwoordde ze kortaf, ‘je suis basque’. Ik heb de voorbije dagen al vaak aan die anekdote moeten denken.’
Leedvermaak
In de Spaanse pers kreeg de arrestatie veel weerklank. De krant La Vanguardia stuurde zelfs een reporter naar de Bernard Spaelaan. Ironie en leedvermaak dropen van het stuk waarin een hoogbejaarde buurvrouw haar verwondering mocht etaleren. De immer opgeruimde Spaanse vrouw een terroriste? Dat moest een vergissing zijn. Ze was de vriendelijkheid in persoon, hielp zelfs met het buitenzetten van de vuilniszak. Een keer echter werden de rollen omgedraaid, en moest zij hoogbejaard en wel haar Spaanse buurvrouw te hulp schieten om een dode rat uit de keuken te evacueren. Onverschrokken voor de Guardia Civil maar bang voor een dode rat, stelde de reporter schamper vast. Ook hij kon echter geen antwoord geven op de vragen die iedereen zich stelt. Waarom nu? Hoe kon Maria Natividad, bij de Spaanse justitie ook bekend onder haar ETA-naam Pepona, meer dan dertig jaar lang buiten schot blijven? Ze ging immers niet alleen publiek in een populair kookboek, ze ontving post op eigen naam en hield een Facebookpagina aan met 150 vrienden en tientallen foto’s van zichzelf. Onbegrijpelijk, zeker in het licht van de legendarische verbetenheid waarmee de Spaanse justitie ETA-leden tot de verste uithoeken van de wereld vervolgt. Tot op heden, ook al heeft het fel verzwakte ETA twee jaar geleden een eenzijdig wapenbestand afgekondigd en finale vredesonderhandelingen aangeboden. Een onvoorzichtigheid zou de aandacht van de Spaanse inlichtingendienst CNI hebben getrokken, wordt in de Spaanse pers geopperd, misschien wel een onderschepte telefoon naar het thuisfront. Of heeft haar man in de gevangenis belastende verklaringen afgelegd? De vragen zullen misschien beantwoord worden op het proces dat haar in Spanje wacht.
De eerste juridische slag heeft ze alleszins verloren. De Gentse raadkamer bevestigde vorige woensdag de uitlevering aan Spanje. Als de KI deze beslissing in beroep bevestigt, rest alleen nog een cassatieberoep en in laatste instantie een procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarvan het opschortend effect allerminst verzekerd is. Aanslepen zal de zaak niet doen. Er worden alleen spoedprocedures gevoerd, want België heeft maar veertig dagen de tijd om het Europees arrestatiebevel uit te voeren. Hoe zou Maria Natividad in de cel de dagen aftellen? Van haar cel in de Nieuwewandeling naar de Bernard Spaelaan is het geen driehonderd meter. Vijf minuten stappen, in een vorig leven.
DOOR ERIK RASPOET
Een onvoorzichtigheid zou de aandacht van de Spaanse inlichtingendienst CNI hebben getrokken.
