Begin december zei Donald Trump dat Amerika alle moslims de toegang tot het land zou moeten ontzeggen. Enkele maanden eerder beweerde hij dat Mexicaanse migranten veelal misdadigers en verkrachters zijn. Echt druk hoeven we ons over zijn schabouwelijke uitspraken niet te maken. Hij wordt over goed tien maanden niet verkozen tot de volgende president van de Verenigde Staten. Wat wel zorgelijk stemt, is dat zo veel kiezers van de Republikeinse Partij het met zijn standpunten over moslims eens zijn. Maar wat zou de Europese kiezer antwoorden als we hem zijn mening over de islam vragen?
Trump scoort omdat hij in een onrustige tijd inspeelt op de angst van mensen voor wat ze niet kennen. In dit geval een wat donkere vreemdeling die een duistere godsdienst aanhangt. In Europa maken onder meer Marine Le Pen en Geert Wilders al jaren goede sier met hetzelfde sombere verhaal. De redactie van het weekblad Time verkoos daarom niet Trump, maar Angela Merkel tot persoon van het jaar. Zij besloot namelijk om een ander en veel minder gemakkelijk pad te volgen. Ze streek veel van haar kiezers tegen de haren in en ving vluchtelingen op, zoals internationale verdragen dat voorschrijven. Het Britse zakenblad The Economist, niet bepaald een spreekbuis van de linkerzijde, prees haar voor de manier waarop ze als ongeveer enige in moeilijke omstandigheden het Europese liberale gedachtegoed bleef verdedigen. Dat blad verwacht dat de immigratie de vastgeroeste Europese economie de dynamiek kan bezorgen, waaraan het haar nu ontbreekt.
Uiteindelijk deed Merkel niet meer dan wat een politicus hoort te doen. Ze ging niet voor de problemen op de loop. Toch moeten we de angst en onzekerheid van mensen ernstig nemen. De aanslagen in Parijs zijn echt gebeurd en niemand weet welke kant de wereld opgaat. Angst maakt mensen harder en laat steeds minder ruimte voor nuance. Angst maakt het speelveld klaar voor leiders, die de indruk wekken dat ze de oplossing voor alle problemen op zak hebben. En dat die oplossing eenvoudig is.
In zijn slotcollege aan de Universiteit Gent drukte de eminente politicoloog Rik Coolsaet zijn studenten twee weken geleden een laatste keer op het hart om de dingen in perspectief te plaatsen: onze tijd is niet uniek, we hebben dit eerder meegemaakt. In de jaren negentig kwamen er meer asielzoekers over de vloer dan vandaag en die hebben ons niet weggespoeld. Coolsaet citeerde de Nederlandse cultuurfilosoof Johan Huizinga, die midden jaren dertig al het beeld schetste van een pessimistische en machteloze wereld en vaststelde dat ‘de tijd zonder twijfel koorts had’.
Toch slagen Le Pen of Wilders erin om de koorts die nu opsteekt te misbruiken om de fundamenten van een moeizaam opgebouwde Europese samenleving te ondergraven. Europa is niet perfect. Maar het wordt niet beter als Europa weer uiteen brokkelt in kleine, venijnige landjes die elkaar de duvel aandoen. Achter hoge muren en rollen prikkeldraad is het leven niet noodzakelijk veiliger. De Nederlandse vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans waarschuwde er eerder deze maand voor dat het geen natuurwet is dat Europa vrede kent. ‘Dat was,’ schreef Timmermans, ‘een bewuste keuze.’ Nu lijken sommige Europeanen een andere keuze te maken. Voor hen moet professor Coolsaet zijn cursus misschien toch nog eens uitleggen.
Het volgende nummer van Knack verschijnt op woensdag 6 januari. De redactie wenst u prettige eindejaarsfeesten.
HUBERT VAN HUMBEECK is commentator van Knack.
Vrede is geen natuurwet. Het is een bewuste keuze.
