Dat iemand een volledige mens wil klonen, roept alom afschuw op en gaat ook wetenschappers te ver. Toch willen ze geen verbod op kloonresearch.
Klonen is het maken van een identieke kopie. Sinds de geboorte van Dolly, de eerste kloon van een volwassen zoogdier, laait de discussie over deze praktijk hoog op. Want : wat met schapen kan, is in principe ook met mensen mogelijk. De Amerikaan Richard Seed wil het alvast proberen. Natuurlijk liggen er nog veel hindernissen tussen theorie en praktijk, zodat het lang niet vaststaat dat het hem of iemand anders ooit kan lukken. Seed is overigens geen arts. Hij ziet klonen als een oplossing voor onvruchtbaarheid, terwijl een kloon niets met menselijke voortplanting te maken heeft.
Wie vreest dat klonen op een dag, bijvoorbeeld, Hitler weer tot leven zal brengen, kan op zijn twee oren slapen. Om te beginnen, is het vrijwel onmogelijk een Dolly-achtige kloon te maken van een dode. Daarenboven is een kloon alleen een genetisch identieke kopie. Het erfelijk materiaal bepaalt dan wel de uiterlijke kenmerken van een individu, maar het is de omgeving die zijn karakter vormt. Opvoeding, tijdsgeest en ervaringen bepalen onze persoonlijkheid. In die zin vertoont een eeneiige tweeling uit hetzelfde gezin meer onderlinge gelijkenis dan een kloon en zijn oorspronkelijk individu. Om kort te gaan ; een Hitler-kloon is niet automatisch een dictator.
JE GEEFT JE ZIEL TOCH NIET WEG
Een ander doembeeld dat opduikt, is dat van de kloon in de kelder die organen levert op het moment dat zijn ?eigenaar? een transplantatie nodig heeft. Zowel gynaecoloog Marc Dhont als VIB-wetenschappers Danny Huylebroeck en Ann Van Gysel wijzen zoiets radicaal van de hand : ?Dat moeten we verbieden.? Tegelijk vrezen ze alledrie dat alles wat naar klonen ruikt, op één hoop zal worden gegooid. Huylebroeck : ?Allerlei biotech-technieken die al eerder toegelaten waren, hebben hun nut bewezen in geneeskunde en landbouw. Het gevaar bestaat dat ook zij het negatieve begrip klonen opgeplakt krijgen.?
Het klonen van volledige organismen spreekt het meest tot de verbeelding. De makers van Dolly brachten de celkern met het erfelijk materiaal van een lichaamscel binnen in een ontkernde eicel. Bij een van de vele pogingen ontwikkelde de eicel zich tot een volwassen schaap.
Theoretisch is het ook mogelijk om de eicel niet tot een volledig individu te laten ontwikkelen, maar tot een bepaald weefsel of orgaan. Daarvoor moet de wetenschap eerst begrijpen op welke manier een enkele bevruchte eicel zich ontwikkelt tot een perfect gevormde foetus. Eens embryologen de verantwoordelijke stoffen kennen, kunnen ze een eicel in een bepaalde richting sturen en een bepaald celtype, weefsel of orgaan klonen. Overigens berust de meest haalbare techniek om in het laboratorium organen te maken, niet op klonen maar op het behandelen van embryonale of voorlopercellen van dat orgaan. Alleszins valt met elk van beide methoden het medische nut van volledig gekloonde mensen weg.
Dhont ziet toepassingen voor mensen met, bijvoorbeeld, suikerziekte of de ziekte van Parkinson, waarbij dus bepaalde cellen niet naar behoren werken. ?Vanuit cellen van een donor kunnen we cellijnen aanmaken. Donors vinden lijkt mij geen probleem ; de mensen geven nu ook bloed, waarom dan geen cellen ? Je geeft er je ziel niet mee weg.?
Huylebroeck wil toch een bedenking formuleren : ?Ik heb er geen problemen mee dat de onderzoekers dat proberen. Maar eens zo’n orgaan bestaat, is het ethisch en wetenschappelijk nog een grote stap om het te transplanteren.?
ER IS KLONEN EN ER IS KLONEN
Niet alles wat op het eerste zicht sterk op klonen lijkt, is dat ook. Ann Van Gysel : ?Cytoplasmatransplantatie, een techniek die al in gebruik is, voorkomt erfelijke ziekten zoals epilepsie en blindheid. Als er alleen fouten zitten in het erfelijk materiaal buiten de kern, in het cytoplasma, vervangen wetenschappers het zieke cytoplasma van een eicel door gezond cytoplasma van een andere eicel. Daarna kan een normale (proefbuis-)bevruchting doorgaan. Van klonen is hier geen sprake.?
Maar wie wil, kan zowat alles onder de noemer klonen gooien. In een onschuldige celkweek die start vanuit één cel, zijn alle cellen ook identieke kopies van elkaar. Heel de moleculaire biologie berust op het bijmaken van grote hoeveelheden van een stukje DNA. In het vakjargon heet dat trouwens ook klonen. ?In het algemeen is er een groot onderscheid tussen wat de media nu onder klonen verstaat en het fundamenteel onderzoek. Dat laatste gebeurt dan nog meestal bij dieren, niet bij de mens?, benadrukt Huylebroeck. ?Niet alle vormen van klonen mogen verboden worden.?
Wordt er intussen iets ondernomen om in elk geval mensen als Seed te stoppen ? Professor Herman Nys, gewoon hoogleraar medisch recht, vindt van wel. ?Er is wereldwijd een duidelijke trend om de overheid ertoe aan te zetten het klonen van volledige mensen te verbieden. Ontwikkeling en wetgeving lopen ongeveer parallel.?
De Belgische wetgeving echter zwijgt voorlopig over klonen. Wel werkt sinds de Dolly-gekte een deel van het Belgisch raadgevend comité voor bio-ethiek aan een advies over klonen met het oog op reproductie van dieren en mensen. Maar het recente Europese protocol dat het klonen van menselijke embryo’s verbiedt, ondertekende België niet. Nys : ?Daar is geen debat over gevoerd, eenvoudigweg omdat we het protocol niet konden ondertekenen. Het hoort bij een eerder verdrag dat België niet had ondertekend.?
Ann De Ron
RICHARD SEED : Klonen om problemen met onvruchtbaarheid op te lossen.
