Het succes van de Vlaamse zorgverzekering is zo groot dat de zorgkassen in mei leeg zijn. Maar een verhoging van de ledenbijdrage blijft voor Guy Peeters van de socialistische ziekenfondsen uitgesloten.
Voor de paasvakantie besliste de Vlaamse regering tijdens de controle van de Vlaamse begroting van 2002 om de hete aardappel door te schuiven naar de zomer. Pas tegen midden juli wil ze de knoop over de financiering van de Vlaamse zorgverzekering definitief doorhakken. Maar rest er nog zoveel tijd om dit netelige dossier aan te pakken?
Amper een half jaar na de inwerkingtreding van deze verzekering van de niet-medische kosten van Vlamingen die zwaar zorgbehoevend zijn, staat de cashpositie van de meeste zorgkassen onder zeer zware druk. Midden mei is het geld van hun ledenbijdragen zelfs op. De zogeheten zorgcheques, waarmee zwaar zorgbehoevenden bij hun zorgkas een recht hebben op een tegemoetkoming voor hun niet-medische verzorgingskosten (zie grafiek), zijn dan niet langer gedekt.
Veel verrassende alternatieven worden ook niet verwacht van een symposium dat Vlaams minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen Mieke Vogels (Agalev) deze week vrijdag organiseert over de financiële problemen van de Vlaamse zorgverzekering. Sinds 1 oktober vorig jaar konden ongeveer 4,1 miljoen Vlamingen ouder dan 25 jaar door het betalen van 10 euro aansluiten bij een van de acht zorgkassen die instaan voor de uitvoering. Die zorgkassen (vijf van de ziekenfondsen, twee privéverzekeraars en één publieke Vlaamse Zorgkas voor mensen die niet willen aansluiten via hun ziekenfonds of een privé-maatschappij) tellen intussen al meer dan 3,8 miljoen leden (zie tabel).
Tegelijkertijd was er een heuse stormloop van mensen die thuis worden verzorgd en die een aanvraag hebben ingediend voor een tegemoetkoming. Aanvankelijk werd het aantal rechthebbenden in de thuiszorg geraamd op 41.000, maar de grootste twee zorgkassen ? die van de christelijke en socialistische ziekenfondsen ? hebben intussen al res-pectievelijk 37.500 en 13.600 aanvragen goedgekeurd. Daardoor staan de al herhaaldelijk aangepaste prognoses over noden en uitgaven weer op de helling en dreigt het stelsel financieel ten onder te gaan aan zijn eigen succes.
Van 1 oktober af komt daar nog eens een tegemoetkoming bij voor bijna 30.000 zeer zwaar zorgbehoevende bejaarden in rust- en/of verzorgingstehuizen. Het totale uitgavenplaatje voor 2002 wordt door de zorgkassen zodoende geraamd op ruim 97 miljoen euro (zie grafiek). Daartegenover staat voorlopig de geraamde opbrengst van de ledenbijdragen (40 miljoen euro), een bijpassing door de Vlaamse regering (35 miljoen euro) en eventueel de intresten (12,5 miljoen euro) van een reservefonds dat de Vlaamse regering sinds 1999 heeft opgebouwd. Die spaarpot zelf (inmiddels 365 miljoen euro) mag pas na 2010 worden aangesproken. Voorts is er tussen liberalen, socialisten en groenen geen overeenstemming over het wegwerken van de tekorten dit jaar en nog minder over de financiering van de Vlaamse zorgverzekering vanaf 2003.
De toestand is niet hopeloos, maar wel zeer ernstig en moet snel worden uitgeklaard. Dat zeggen algemeen secretaris Guy Peeters en directeur Gezondheid en Welzijnszorg Sarah Willockx van de socialistische ziekenfondsen.
Guy Peeters: ‘Het Vlaams parlement heeft het decreet op de Vlaamse zorgverzekering vorig jaar aangepast. Eerst was het de bedoeling om in een eerste fase alleen de 65-plussers te steunen. Terecht is geopteerd voor een uitbreiding naar alle zorgbehoevenden in Vlaanderen. Dat is ook logisch als je van alle Vlamingen ouder dan 25 jaar een solidaire bijdrage aan een zorgkas vraagt. Maar bij de budgettaire ramingen is daar nooit rekening mee gehouden. Het effect van die beslissing is nochtans niet gering. Bij onze zorgkas komt 34 procent van de aanvragen van mensen die jonger zijn dan 65 jaar. In bijna 15 procent van de gevallen gaat het zelfs om zorgbehoevenden die jonger zijn dan 20 jaar. De jongere leeftijdsgroep is goed voor 30 procent van de goedgekeurde dossiers. Dat verklaart meteen waarom de eerste prognoses met een derde worden overschreden.’
Bij de goedgekeurde aanvragen voor een tegemoetkoming in de thuiszorg valt op dat in meer dan 90 procent van de gevallen professionele hulp én man-telzorg worden vergoed.
Sarah Willockx: De ziekenfondsen krijgen vooral van de VLD te horen dat we met de cumulatie van die tegemoetkomingen leden zouden ronselen. Dat is oneerlijk en onterecht. De politici hebben zelf van bij de start van de zorgverzekering voor die mogelijkheid gekozen en ze mee gepromoot. Ze moeten nu niet verbaasd zijn over de gevolgen. Wie veel verzorging thuis nodig heeft, is per definitie niet of weinig mobiel en kan heel goed de hulp van bijvoorbeeld een zoon of schoondochter, een buur of een vriend gebruiken. De ziekenfondsen hebben een grote deskundigheid opgebouwd in het opsporen van de noden van mensen. Wel, de nood is reëel. De zorgverzekering maakt voor het eerst de mantelzorg in Vlaanderen zichtbaar.
U vindt niet dat het systeem dreigt te ontsporen?
Guy Peeters: Nee. Vooral de liberalen spreken over een ontsporing. De startfase van de zorgverzekering is een groot succes. Er is nu weliswaar een budgettaire overschrijding, maar de Vlaamse regering moet wel weten wat ze wil. In 1999 is ze gestart in een euforische sfeer: er was geld genoeg en alles kon. Minister-president Patrick Dewael (VLD) heeft ook steeds de mond vol van een zorgzaam Vlaanderen. Misschien had hij het geld voor alle imagocampagnes ter zake beter gebruikt om het tekort van de zorgkassen weg te werken.
Willockx: Er is nu een voorstel om de mantelzorgpremie alleen toe te kennen aan mensen die thuis worden verzorgd op basis van een zorgenplan. Zo’n plan beschrijft de inbreng van verschillende hulpverleners in de thuiszorg. Maar onderzoek van de Universiteit Antwerpen heeft uitgewezen dat slechts 9 procent van de thuiszorgcliënten een zorgenplan hebben. Op die manier wordt de realiteit van de mantelzorg gewoon weer ontkend.
De Vlaamse regering twijfelt aan de betrouwbaarheid van de ramingen van de zorgkassen omdat ze sterk uiteenlopen. In de zomer zou ze over meer exacte gegevens beschikken en beter over een budgettaire bijpassing kunnen beslissen.
Willockx: De simulaties van de zorgkassen verschillen inderdaad, maar dat heeft ook te maken met het tempo en de efficiëntie van de behandeling van de aanvragen. Onze zorgkas zit er in ieder geval niet ver naast. Direct na de start van de zorgverzekering in oktober 2001 hebben onze sociale diensten alle zorgbehoevende leden die in aanmerking konden komen voor een tegemoetkoming voor thuiszorg, opgespoord en geholpen bij het indienen van een aanvraag. Vanaf 1 januari zijn ze onmiddellijk financieel geholpen. De omvang van die groep groeit sindsdien slechts mondjesmaat.
De Vlaamse regering is terecht bezorgd over de financiële limieten van het systeem. Maar als ze dan toch denkt aan een uitgavenbeheersing, zijn er andere mogelijkheden. In de huidige regeling is het bijvoorbeeld interessanter om een nieuwe rolstoel te kopen dan een platte band of een ander defect te herstellen. Dat is onlogisch en financieel niet slim. Ook kan het aantal vaststellingen van zorgbehoevendheid voor een aanvrager worden begrensd. Die zogeheten indicatiestelling gebeurt door OCMW’s, erkende diensten voor gezinszorg, en door de sociale diensten van de ziekenfondsen. Wie door de ene dienst niet als zorgbehoevend wordt beschouwd, kan nu altijd bij een andere dienst aankloppen, tot zijn of haar indicatiestelling wel positief is. Dat shoppinggedrag zet de diensten onder druk en is niet goed.
Een apart probleem is de situatie in Brussel. Ze blijft onzeker door een klacht van de Franstalige ministers van de Brusselse regering bij het Arbitragehof. Er is ook een tekort aan erkende Vlaamse thuiszorgdiensten en het aantal aansluitingen bij een zorgkas blijft voorlopig beperkt.
Willockx: Van onze medewerkers in Brabant horen we dat door de Vlaamse zorgverzekering veel verdoken Vlamingen in Brussel de kop zullen opsteken. Die mensen storen zich nu niet aan de taalambiguïteit in Brussel en corresponderen vaak uit gewoonte in het Frans met hun ziekenfonds. Oude Brusselaars in de Marollen hechten er trouwens niet veel belang aan of hun bejaardenhelpster Nederlands of Frans spreekt. Voor hen telt de zorg die ze krijgen.
Peeters: De noden in Brussel zouden wel eens veel groter kunnen zijn dan totnogtoe werd gedacht. De gepensioneerdenverenigingen daar zeggen dat er in Brussel veel ouderen zijn die perfect beantwoorden aan de criteria voor een tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering. Als zij allemaal in het systeem komen, zal het financieringsprobleem alleen maar groter worden.
Wat kunnen de zorgkassen doen als in mei het geld van de ledenbijdragen op is?
Peeters: De zorgcheques kunnen niet ongedekt zijn. Ik begrijp dat de Vlaamse regering behoefte heeft aan juiste gegevens, maar ze moet op zeer korte termijn een oplossing bieden voor een overgangsperiode tot midden juli. Vervolgens moet ze een beslissing nemen over haar co- financiering voor de rest van het jaar.
We zijn blij dat minister Vogels voor de paasvakantie heeft kunnen handhaven dat van dit najaar af stelselmatig meer bewoners van rust- en vezorgingstehuizen zullen worden ondersteund door de zorgverzekering. Maar we mogen de kar niet te vol laden. We mogen zeker niet sneller gaan dan de afgesproken fasen.
Willockx: Op 1 oktober worden ook de zeer zwaar zorgbehoevende mensen in een rusthuis financieel geholpen en op 1 maart 2003 volgt een tweede groep van zorgbehoevende rusthuisbewoners. Misschien is dat een goed moment om even halt te houden voor een doorgedreven evaluatie.
De eerste ledenbijdrage aan de zorgkassen bedraagt 10 euro. Hadden de ziekenfondsen en privéverzekeraars niet meer moeten vragen omdat ook zij konden weten dat eerste ramingen niet klopten?
Peeters: De ziekenfondsen vragen aan hun leden al een bijdrage voor een aanvullend verzekeringspakket. Daarnaast innen we dit jaar een verhoogde bijdrage van 9 euro omdat we mee verantwoordelijk zijn voor de uitgavenbeheersing in de ziekteverzekering. En dan hebben we dus ook nog aan iedereen 10 euro voor de zorgverzekering gevraagd. Het volgende klinkt misschien pretentieus, maar is het niet: de mensen hebben vertrouwen in de ziekenfondsen en betalen vrij gemakkelijk hun bijdragen voor de zorgverzekering. Op die manier organiseren wij momenteel de solidariteit, ook die tussen de generaties. Tegelijkertijd lossen we een politiek probleem op doordat de liberalen vasthouden aan de fetisj van de belastingvermindering. Indien ze nu ook de cofinan-ciering met algemene Vlaamse middelen ter discussie zouden stellen en de bijdragen daardoor verhoogd moeten worden om de tekorten te dekken, dan hoeft het voor ons niet meer. Dan mogen ze het decreet op zorgverzekering schrappen en kunnen de ziekenfondsen beter onderling een zorgverzekering organiseren.
Nu lijkt de VLD te zeggen dat mijn collega Marc Justaert van de christelijke ziekenfondsen en ik er niet moeten aan denken om een Vlaamse ziekteverzekering te maken en om telkens weer in het midden van het jaar van de Vlaamse regering meer geld te eisen. Maar het is of ’t een of ’t ander: als de Vlaamse politici meer bevoegdheden op het vlak van de gezondheidszorg willen, dan moeten ze ook de consequenties aanvaarden. Ze moeten niet hopen dat ze de federale gezondheidszorg kunnen overnemen en vervolgens perfect de uitgaven kunnen voorspellen. Zonder financiële inspanningen zal het niet gaan en die middelen zullen hoe dan ook via de fiscaliteit moeten worden verzameld.
In 2003 zouden de bijdragen aan het inkomen van de leden van de zorgkassen gekoppeld worden.
Peeters: De afspraak met de Vlaamse regering is dat we in 2002 en 2003 een ledenbijdrage van 10 euro vragen en dat de tekorten worden bijgepast met algemene Vlaamse middelen. Voor 2003 bestaat decretaal enkel een mogelijkheid om de bijdragen aan het inkomen te koppelen.
Minister Vogels wil die mogelijkheid effectief benutten en een zorgcentiem invoeren omdat dit het meest eenvoudige en doelmatige instrument is.
Peeters: Als die techniek praktisch uitvoerbaar is, steunen we haar volledig. Maar minstens tot dan moeten de ontbrekende middelen uit de algemene Vlaamse begroting komen. Eerder kan er voor ons geen sprake zijn van welke bijdrageverhoging ook. Die is pas denkbaar als de zorgverzekering op kruissnelheid zit en als de huidige ramingen vervangen zijn door accurate gegevens over de omvang van de tegemoetkomingen.
We verkiezen daarbij een zorgcentiem boven een inkomensgerelateerde bijdrage, omdat in het tweede geval de ziekenfondsen voor fiscus spelen. Dat is niet onze roeping en nog minder die van privéverzekeraars. Het gaat tenslotte ook om de privacy van de mensen. De invoering op federaal niveau van de medische maximumfactuur heeft ons bovendien geleerd hoe moeilijk die hele procedure is.
Door een inkomensgerelateerde bijdrage aan de zorgkassen zouden de liberalen kunnen volhouden dat ze de belastingen niet verhogen. Maar een bijdrage die gebaseerd is op het inkomen is in feite niets anders dan een verdoken belasting. Alleen zijn het de zorgkassen die innen. Ook om die reden scharen de ziekenfondsen zich veel liever achter minister Vogels en haar idee van een zorgcentiem.
Patrick Martens
Guy Peeters: ‘De Vlaamse regering moet op zeer korte termijn een oplossing bieden.’
