Tony Mary has left the building. Maandenlang zocht hij naar de uitgang, maar dan wel mét een ontslagvergoeding op zak. De rechter zal oordelen of hij die 1,2 miljoen euro krijgt. Mister Censydiam, Piet Van Roe, moet nu bij de VRT puin ruimen en bang wachten op het Rekenhof, dat contracten met productiehuizen en andere ‘alliantiepartners’ onderzoekt.

‘Welke deal? Flikken eerst op Belgacom? Ik weet van niets.’ Tony Mary viel uit de lucht toen hem begin deze maand vanuit de raad van bestuur tekst en uitleg gevraagd werd over het plan om de politieserie eerst op de betaalzender uit te zenden. Het was dan ook zijn algemeen directeur Televisie Aimé Van Hecke die het (Engelstalige!) contract had onderhandeld. Van Hecke vond geen sponsor voor Flikkendag en om Belgacom over de brug te krijgen bood hij hen de nieuwe reeks in primeur aan. De krant De Standaard suggereert dat een vriendenprijsje van 35.000 euro werd betaald.

Het principe dat programma’s eerst worden uitgezonden op open net is zo heilig voor elke openbare omroep dat het zelfs niet expliciet in de beheersovereenkomst of het decreet staat. En volgens Mary is alles wat niet expliciet verboden is, toegestaan. Dit was dan ook het incident waarop hij zat te wachten. Hij was al maanden vastbesloten om de VRT te verlaten mét een ontslagpremie van 1,2 miljoen euro op zak. Het feit dat ‘de politiek’ hem het recht ontzegde om het Flikken-contract af te sluiten was het bewijs dat de nieuwe regels vervat in het VRT-decreet en de beheersovereenkomst een wijziging van zijn arbeidscontract inhielden.

Mary trok naar de rechter om zijn gelijk – en zijn geld – af te dwingen. De raad van bestuur zat ondertussen niet stil en maande Mary op 11 september aan om dergelijke contracten nooit meer te sluiten.

Tony Mary had gehoopt op een ontslag en stak een tandje bij. Hij convoceerde een journalist van De Standaard en spuwde zijn gal in een weekendinterview. De inhoud daarvan kwam de Vlaamse regeringstop al snel ter ore, die besloot tot een spoedzitting. Vooral minister-president Yves Leterme (CD&V) en minister van Onderwijs en Werk Frank Vandenbroucke (SP.A) drongen aan op een spoedig ontslag van Mary. Vlaams minister van Media Geert Bourgeois (N-VA) had de hele zaak liever over de verkiezingen getild en ook de VLD gunde Mary nog zijn ontslagvergoeding en temporiseerde. Vooral begrotingsminister Dirk Van Mechelen, die Mary’s contract destijds onderhandelde, zat in een ongemakkelijke positie.

De beslissing wordt die donderdagavond bliksemsnel genomen: Mary wordt geschorst en de regering vraagt de rechter om zijn contract te vernietigen. De voorganger van Mary, Bert De Graeve, suggereert vanuit Amerika om Piet Van Roe terug te halen naar de Reyerslaan. Ironie: Van Roe moest in 1999 op z’n zestigste opstappen als gevolg van de saneringsoperatie van… De Graeve. Toch stemt de trouwe soldaat vrijwel onmiddellijk toe. Hij blijft ‘drie tot zes maanden’ op post als interim-manager. ‘Ik ben geen crisismanager’, toetert hij in de pers. Iedereen spreekt van ‘een geniale zet’: Van Roe kent de politiek (hij was ooit fractieleider voor de PVV in de Antwerpse gemeenteraad) én hij kent het huis.

Tony Mary is duidelijk in snelheid gepakt. Bij zijn verschijning voor de algemene vergadering, vraagt zijn advocaat hooghartig aan de medewerkers van Bourgeois hoeveel maanden vooropzeg ze aan zijn cliënt zullen voorstellen. Zo zegezeker was Mary dus. De regering is echter niet van plan om in te binden. Als de rechter Mary alsnog een ontslagvergoeding toekent, zal de VRT die moeten ophoesten.

De deloyale houding van Mary is een gedroomd geschenk voor Bourgeois. Die had samen met Leterme tijdens de vakantie vergeefs gezocht naar een achterpoortje om de VRT-topman te kunnen ontslaan. ‘De Vlaamse regering drong in juli aan op een onderzoek van het Rekenhof’, zegt een CD&V-bron. ‘Vooral Van Mechelen begon zich toen zorgen te maken over de uitgaven van de openbare omroep en wilde dringend klaarheid over consultancycontracten en contracten met productiebedrijven. Twee vliegen in één klap, hoopten Bourgeois en Leterme toen, want die waren nog op zoek naar een hefboom om Mary er zonder zijn ontslagvergoeding uit te kunnen gooien. De arbeidsrechtspecialist die de Vlaamse ministers adviseerde, wees er al snel op dat het haast ondoenbaar was om Mary op basis van geldverspilling of zelfs vriendjespolitiek te ontslaan omdat de persoonlijke aansprakelijkheid zeer moeilijk kan worden aangetoond.’

REKENHOF

Het gonst al jaren van de geruchten over het financiële beleid van de VRT. Een aantal ervan zal de komende maanden worden uitgespit door het Rekenhof. Het controleorgaan van het parlement bevestigde eind augustus een eerder bericht in Knack dat het bezig is met een onderzoek. Dat slaat op ‘de samenwerking met externen voor de productie en coproductie van televisieprogramma’s bij de VRT’.

De vakbonden zijn benieuwd. Jean-Paul Van der Vurst van ACV-Transcom Cultuur: ‘Piet Van Roe – wiens komst wij toejuichen – moet aandacht besteden aan een aantal heikele punten, zoals de human resources binnen de VRT en de creatieve opdrachten in eigen huis. Wij horen ook al die verhalen, maar of het gaat om roddels of waarheid, kunnen wij niet achterhalen. Het Rekenhof moet tot op het bot gaan.’

Ook bestuursvoorzitter Guy Peeters is duidelijk: ‘Wij gaan een charter maken waarin duidelijk vervat zit wat de raad van bestuur mag doen en wat tot de bevoegdheid van de directie behoort. Daarnaast voorziet het nieuwe decreet in de verankering van het auditcomité.’

Het VRT-decreet kwam er in het voorjaar nadat het Vlaams Parlement meer financiële transparantie bij de VRT had geëist. Ook de Europese Commissie drong eind juli aan op meer onafhankelijk toezicht. (Dat Europees onderzoek zou trouwens geen verrassingen meer opleveren, zo bevestigen ons bevoegde bronnen. De decreetwijziging komt grotendeels tegemoet aan de kritiek die eerder werd geformuleerd.)

Geruchten of niet, feit is dat de VRT in erg slechte papieren zit. In zijn ‘afscheidsinterview’, zaterdag in De Standaard, zegt Tony Mary zelf dat het tekort in 2007 zal oplopen tot 11,4 miljoen euro. In 2011 zal dat 35 miljoen euro zijn. De vakbonden vrezen dat het personeel het gelag zal moeten betalen. Ze zijn niet vergeten dat Mary in juli dreigde met 300 naakte ontslagen. Ze zijn evenmin vergeten dat de directie het pen- sioenfonds van de VRT, goed voor zo’n 320 miljoen euro, tot tweemaal toe aan de federale regering aanbood in ruil voor meer financiële armslag. De bonden kregen lucht van dit plan en wezen Mary erop dat het fonds niet kan worden overgedragen zonder hun akkoord. En er is nog vakbondswrevel. Zo blies Mary een informeel akkoord over een loonsverhoging van 1,75 procent af na de goedkeuring van de beheersovereenkomst.

Een andere netelige kwestie is het werkreglement. Dat is in strijd met de federale arbeidswet van 2000 en wordt willens en wetens overtreden. De VRT laat zijn medewerkers (vaak technici en cameralui) soms 16 uur per dag en 70 uur per week presteren. Zij krijgen daarvoor geen recuperatieverlof (zoals de wet voorziet), maar wel een premie. Dat is goedkoper dan het aanwerven van extra personeel. ‘Als de VRT de arbeidswet zou toepassen, dan zouden er zo’n 40 mensen extra in dienst genomen moeten worden’, zegt een anonieme bron.

Cynici vragen zich af of die 2700 werknemers van de VRT wel reden tot klagen hebben. Ze moeten immers alsmaar minder werken. Uit het jaarverslag van 2005 blijkt dat de VRT steeds meer een beroep doet op ‘de Vlaamse beeldindustrie’ voor de productie van programma’s. In 2005 ging het om 93,1 miljoen euro: een stijging van 43 procent tegenover 2004. In 2006 zou die stijging nog spectaculairder zijn, tot een verdubbeling. Er werden exclusiviteitscontracten gesloten met zes productiehuizen. Hoeveel die daarvoor krijgen, is bedrijfsgeheim. Uit de jaarrekening van Woestijnvis blijkt dat het productiehuis, dat tot 2011 exclusief aan de VRT verbonden is, vorig jaar 18 miljoen euro vangt om zowat alle sleutelprogramma’s van de openbare omroep te maken. Sommige bronnen gewagen van 20 miljoen euro.

Volgens de vakbonden is het aantal topfuncties bij de VRT vervijfvoudigd. Er kwamen zo’n honderd managers bij; soms in bestaande, maar vaak – zoals in het geval van directeur nieuwe media Bettina Geysen – in speciaal gecreëerde functies. De benoemingen kwamen er ook zonder selectieprocedures die ‘gewone’ werknemers wel moeten doorlopen. Die nieuwe managers doen steeds meer een beroep op consultants. In 2005 werd zo’n 4 miljoen euro besteed aan externe experts. Dat bedrag was in 2004 nog verwaarloosbaar. De omroep beschikt over een uitstekende studiedienst.

De vakbonden beklagen er zich over dat steeds meer VRT-medewerkers het bedrijf verlaten, een productiehuis oprichten en hun diensten verkopen aan de omroep. Die outsourcing bestond al in de tijd toen Mike Verdrengh en wijlen Guido Depraetere nog bij de BRT werkten, maar het werd een echt systeem onder… Piet Van Roe. VRT-medewerkers die vroeger gebonden waren aan de barema’s van de openbare omroep, kunnen nu naar hartenlust hun marktwaarde verzilveren.

De VRT had destijds geen andere keuze, wilde hij concurreren met VTM. Nu zijn de rollen omgedraaid. De openbare omroep betaalt véél beter dan de Vlaamse Mediamaatschappij. Christian Van Thillo gaf in Knack (15/5) toe dat ‘de VRT de prijzen van de programma’s bepaalt. Als commerciële omroep kunnen we daarin niet blijven meestappen.’

Collega Dirk Draulans schreef eind maart in zijn Knack-blog over de graaicultuur van de BV’s. ‘Met BV-zijn is schandalig veel geld te verdienen. Een tv-vedette krijgt voor elke show die hij presenteert 3000 euro, en dubbel zoveel als hij dat in een vol Sportpaleis doet. (…) De deelnemers aan het onvolprezen Stanley’s route krijgen elk 2500 euro startgeld en 1000 euro per aflevering die ze overleven. De winnaar gaat dus met 12.500 euro naar huis.’

Zelfs Groen!-parlementslid Jos Stassen, die een tegenstander is van het nieuwe decreet en de beheersovereenkomst, heeft vragen. ‘Er worden al een tijdlang allerlei indianenverhalen verteld over exuberante bedragen die de VRT aan productiehuizen zou betalen. Ik heb geen aanwijzing dat er sprake is van echte malversaties, maar zo’n objectief onderzoek is toch nodig. Daaruit zal ook blijken welke uitbestedingspolitiek de VRT voert voor zijn programma’s. Ook daar zal het Rekenhof duidelijkheid in brengen. ‘

VAN ROE

Het onderzoek van het Rekenhof zal niet voorbij de figuur van Aimé Van Hecke kunnen. Hij is de ongekroonde koning van de Reyerslaan. Mary was een goedbetaald (300.000 euro per jaar) uithangbord dat er prat op ging geen kaas te hebben gegeten van televisie. Van Hecke ademt dan weer televisie. Hij werd in 1996 onder Bert De Graeve binnengehaald op aanraden van Piet Van Roe. De gedaanteverwisseling van de VRT is grotendeels op het conto van de tandem Van Roe-Van Hecke te schrijven: het publieksonderzoek via Censydiam, de segmentering van de radio- en de tv-netten, de reclame en sponsoring, het uitbesteden van programma’s aan derden, de outsourcing en het marketingbeleid. Toen Van Roe in 1999 verdween, bleef Van Hecke aan als strateeg. Tony Mary benoemde hem nadien tot algemeen directeur Televisie, en had daar zelfs een conflict met de raad van bestuur voor over. Die vond het deontologisch betwistbaar dat Van Hecke via het bedrijf van zijn echtgenote diensten leverde aan de VRT. Van Hecke kon sindsdien nooit het odium van wheeler-dealer van zich afschudden. Feit is dat hij eigenhandig alle contracten met productiehuizen en sponsors afhandelt. Of er daarbij onoorbare dingen gebeuren, zal het Rekenhof moeten uitpluizen. Daarbij kan het misschien het Vlaams Belangparlementslid Jurgen Verstrepen aan de tand voelen. Dan kan hij tekst en uitleg geven over een dodelijk zinnetje dat vorige week – zwart op wit – in zijn weblog stond: ‘Aimé Van Hecke, de man die alle commerciële deals van de VRT regelt (vraag het maar eens aan de BV’s.) en daarvoor ‘verborgen’ fees ( %) via derden laat factureren.’ Het is niet de eerste keer dat Verstrepen gesjoemel insinueert. Tijdens een hoorzitting in het Vlaams Parlement, in oktober 2005, vroeg hij of het klopte dat: ‘alle contacten voor onder meer “product placement” via de heer Van Hecke of zijn medewerker verlopen’. Van Hecke antwoordde niet op die vraag. Met zijn insinuatie dat Van Hecke op die deals ook een ‘verborgen fee’ aanrekent, gaat hij nu wel een hele stap verder.

Verstrepen is nooit vies geweest van stemmingmakerij, maar toch zijn ook elders kritische stemmen te horen over Van Hecke. ‘Ik zou aan die man zelfs mijn kam niet uitlenen’, zegt een bestuurder.

De goede relatie die Piet Van Roe en Aimé Van Hecke (ook privé) hadden, lijkt volgens onze bronnen, duidelijk bekoeld. ‘De komst van Van Roe is slecht nieuws voor Van Hecke. En dat is een understatement’, klinkt het bij een bevoegde bron. Dat Van Roe de stoel zou warm houden voor Van Hecke is dus weinig waarschijnlijk. En zolang het onderzoek van het Rekenhof niet elke verdenking wegneemt, zit er voor Van Hecke weinig anders op dan zich low profile te houden. Nochtans had hij erg veel krediet opgebouwd toen hij in juli bleef onderhandelen over de beheersovereenkomst terwijl Tony Mary was opgestapt. Dat krediet speelde hij grotendeels kwijt toen hij en de andere leden van het directiecomité zich vrijdag achter de klacht van Mary schaarden.

CORELIO

Het moet gezegd worden dat Tony Mary in dit conflict twee trouwe bondgenoten heeft gehad. Jarenlang kreeg hij steun van het Vlaams Belang, dat gretig mee de perceptie voedde dat de politiek zich meer wilde bemoeien met de VRT. Die kritiek verstomde de laatste maanden omdat Mary te opzichtig uit was op zijn ontslagvergoeding. Wie wel opvallend trouw bleef, was De Standaard. Deze krant is eigendom van Corelio, de uitgeversgroep die zeer nauwe banden heeft met de VRT en met een aantal productiehuizen (zie kader).

In een eerste standpunt, vlak voor het ontslag van Mary, schreef hoofdredacteur Bart Sturtewagen: ‘De herpolitisering van de omroep, met rechtstreekse inmenging, is duidelijk een stap dichterbij gekomen.’

Redacteur Marc Reynebeau – zelf een graag geziene gast in programma’s op Eén en op Canvas – noemde maandag het gevaar voor politisering van de VRT ‘niet denkbeeldig’. ‘Mary was beducht voor een permanente inmenging, al gaat die vaak over details, vanwege de politieke overheid, al dan niet via de raad van bestuur. (…) Dat probleem is niet verdwenen door Tony Mary aan de kant te schuiven’, schrijft hij. Hij wijst erop dat de VRT opereert ‘in een bij uitstek commerciële omgeving, concurrerend met tal van privébedrijven’. Hij neemt daarbij de kritiek van Mary over en vreest dat de gebrekkige afbakening van de bevoegdheden van management en bestuurders, politieke inmenging mogelijk maakt.

Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van de VUM-kranten, schreef dan weer een standpunt waarin hij de kool (de VRT) en de geit (de politiek) wilde sparen. Hij aast dan ook op een topjob bij de VRT (zie kader).

Andere media – vooral die kranten en weekbladen (zoals Knack) die eigendom zijn van VMMa-aandeelhouders De Persgroep of Roularta – maken brandhout van de insinuatie dat de regering de politieke greep op de omroep wil versterken. Zij vrezen dat de VRT vooral iets te verbergen heeft. Volgens sommigen is hun oordeel gekleurd, maar dat neemt niet weg dat ook heel wat onafhankelijke instanties al geruime tijd aandringen op meer transparantie bij de VRT: het Vlaams Parlement en de Europese Unie, bijvoorbeeld. Thomas Coppens (Universiteit Gent) noemde de VRT in zijn doctoraalscriptie de minst transparante openbare omroep ter wereld. In een opiniestuk in De Morgen schreef hij dat de kritiek van Mary geen steek houdt. ‘Dat de autonomie van de VRT door deze en andere incidenten in gevaar komt, is een beeld dat Tony Mary graag en vaak oproept. (…) Dat dat intellectueel oneerlijk is, weet iedereen die het dossier van nabij bestudeert.’

De leden van de raad van bestuur zijn het hartsgrondig beu dat ze ‘politieke poesjenellen’ genoemd worden. Jozef Deleu, een van de drie bestuurders die van Mary nog een pluim krijgt in het De Standaard-interview, is furieus. ‘Ik ben misschien wel aangesteld door de SP.A, maar ik ben totaal onafhankelijk. Ik probeer de belangen van de openbare omroep te verdedigen. Ik krijg daar 65 euro voor per zitting. Vrijwilligerswerk dus. Telkens wij een vraag stellen, krijgen we het verwijt dat we ons willen bemoeien met de interne keuken en de politiek meer greep willen geven op de VRT. Je reinste antipolitieke stemmingmakerij’, zegt hij.

Ook voorzitter Guy Peeters laat zich niet in een hoekje duwen. ‘Ik heb nooit gemerkt dat iemand orders ontvangt van zijn politieke partij’, zei hij. ‘De beslissing om Mary terug te fluiten, kwam er niet op bevel van de minister. Is ons onderwijs gepolitiseerd omdat de krijtlijnen ervan worden uitgetekend door de regering?’

Marc Reynebeau schrijft dat de VRT zich moet houden aan de wetmatigheden van de commerciële omgeving. Laat dat nu precies de eis zijn die ook minister Bourgeois stelde toen hij het VRT-decreet liet aanpassen. De zakenbank Mees Pierson adviseerde hem toen ook om een charter te voorzien dat de bevoegdheden tussen bestuurders en management zou afbakenen. Dat charter is er nog steeds niet, omdat Tony Mary de bespreking ervan blokkeerde. De manier waarop de VRT bestuurd werd, doorstaat de toetsing met de Code-Lippens niet. Dat toonde Knack al eerder aan. Die code voor ‘behoorlijk bestuur’ werd niet door de politiek, maar door het bedrijfsleven zelf opgesteld en behoort dus tot de ‘wetmatigheden van de commerciële omgeving’ waarin de VRT volgens Reynebeau moet opereren. Men zou dus evengoed kunnen zeggen dat ‘de politiek’ door de nieuwe regels de VRT gedwongen heeft om zich te gedragen als een écht bedrijf.

De pogingen van sommige geprivilegieerde partners van de VRT om de aandacht te verleggen van de roep naar meer transparantie, naar de dreigende politisering, is iets té doorzichtig.

DOOR FRANK DEMETS, ANN PEUTEMAN EN KARL VAN DEN BROECK