De zaak-Goesinski veroorzaakte een storm van protest in Rusland en daarbuiten. Het was de zoveelste aanwijzing dat het Poetinregime weinig goeds in petto heeft voor de pers en de vrijemeningsuiting in Rusland.
‘Een politieke intrige, georganiseerd door hoge staatsambtenaren die de vrijemeningsuiting als een gevaar beschouwen.’ Dat was volgens mediamagnaat Vladimir Goesinski (47) de essentie van zijn arrestatie vorige week. Goesinski bracht drie nachten door in de beruchte twee eeuwen oude Boetirkagevangenis, waar destijds dissidenten werden opgesloten. Voor de liberale intelligentsia is Goesinski een dissident van deze tijd. In de ogen van het Kremlin en de veiligheidsdiensten, waar onder ex-KGB-kolonel Vladimir Poetin de voormalige leden van ‘de organen’ weer helemaal de dienst uitmaken, is Goesinski alles wat hem tot een vijand maakt: rijk, liberaal en joods.
De voormalige theaterdirecteur Vladimir Goesinski gooide zich eind jaren tachtig op de business, en maakte fortuin in een reeks uiteenlopende activiteiten: van garageboxen over juwelen tot vastgoed en bankieren. Maar zijn huidige positie – en problemen – dankt hij aan zijn media-imperium Media-Most. Dat is eigenaar of mede-eigenaar van het commerciële televisiestation NTV, het dagblad Segodnja, het radiostation Echo Moskvy en het weekblad Itogi. Vooral NTV is het Kremlin een doorn in het oog. Het NTV-nieuws is niet alleen het meest professionele in Rusland, het is ook het enige dat aan de directe controle van het Kremlin ontsnapt. Nu het parlement – de Doema – na de jongste verkiezingen helemaal in het gareel loopt, zijn de media van Media-Most de enige oppositie in het land.
De oorlog tussen Media-Most en het Kremlin is niet nieuw. Al in 1994 liet de toenmalige chef van Jeltsins lijfwacht, de beruchte ex-KGB-kolonel Aleksandr Korzjakov, gemaskerde en gewapende mannen een raid uitvoeren tegen de kantoren van de Most-bank, toen de bank van Goesinski. ‘Smoel in de sneeuw’ heette de operatie waarbij de medewerkers van Most-bank verplicht werden urenlang met het gezicht in de sneeuw te liggen. Korzjakov verklaarde toen dat zijn handen jeukten om ‘op ganzenjacht te gaan.’ De naam Goesinski is afgeleid van het Russische woord voor ‘gans’. Maar Korzjakov moest in zijn persoonlijke vete met Goesinski het onderspit delven. In de verkiezingscampagne van 1996 – voor de herverkiezing van Boris Jeltsin – sloot Media-Most een bestand met het Kremlin en Korzjakov, die publiekelijk had gesuggereerd de verkiezingen af te gelasten, kreeg de bons.
ZEVEN OLIGARCHEN
Goesinski was één van de zeven ‘oligarchen’ die in de marge van een internationaal zakenforum in het Zwitserse Davos besloten hun vetes te vergeten en alles op alles te zetten om een verkiezingsoverwinning van de communist Gennadi Zjoeganov te verijdelen. Eén van Goesinski’s naaste medewerkers, de huidige vice-voorzitter van Media-Most, Igor Malasjenko, nam de leiding van het pr-team van het Kremlin dat voor de herverkiezing van Jeltsin moest zorgen. De magnificent seven werden achteraf beloond met kabinetsposten in Jeltsins tweede ambtsperiode – het regime van de oligarchen. Goesinski’s paradepaard NTV dat een niet geringe rol had gespeeld in de herverkiezing van Jeltsin kreeg de lang begeerde licentie om ook overdag uit te zenden.
Goesinski zegt nu dat hij er al lang spijt van heeft dat hij in 1996 meegedaan heeft met de schaamteloze mediacampagne die het corrupte Jeltsinregime heeft helpen in stand houden en het oligarchenregime in het leven heeft geroepen. ‘Als ik twee keer in dezelfde rivier zou kunnen stappen zouden we in 1996 gehandeld hebben zoals in 1999 en 2000. Maar helaas stroomt de tijd maar in één enkele richting.’
Het bestand tussen het Kremlin en Media-Most heeft niet lang stand gehouden. In de verkiezingscampagne van ’99 wedden de media van Goesinski niet op de door het Kremlin aangewezen ‘opvolger’ Vladimir Poetin maar op Joeri Loezjkov, de burgemeester van Moskou en vijand nummer één van ‘de Familie’, de naaste omgeving van Boris Jeltsin. Goesinski ontkent dat zijn media Loezjkov een voorkeursbehandeling gaven, maar, zo zei hij onlangs, ‘voor het Kremlin geldt het eeuwenoude principe: Wie niet voor ons is is tegen ons.’ Het feit dat Media-Most niet meespeelde in de door het Kremlin georchestreerde campagne om de ‘virtuele’ partij Eenheid en later president Vladimir Poetin uit het niets te creëren, gold voor de poppenspelers van het Kremlin als een nieuwe oorlogsverklaring.
De moeilijkheden voor Media-Most en NTV hielden sindsdien niet meer op. De door de staat gecontroleerde Vnezjinkombank en de gasgigant Gazprom eisten miljoenen dollars in leningen aan Media-Most terug. President Poetin zou zelf bij de voorzitter van de Nationale Bank, Viktor Gerasjenko erop hebben aangedrongen de verkoop van Most-bank te verhinderen om te verkomen dat de opbrengst bij de mediagroep terecht zou komen. Goesinski is de oprichter van Most-bank, maar hij heeft zijn aandelen net voor de financiële krach van 1998 verkocht.
Op een persconferentie een paar weken voor zijn arrestatie bevestigde Goesinski dat het Kremlin hardnekkige pogingen deed om hem ertoe te bewegen het land te verlaten. De chef van de Kremlinadministratie Aleksandr Volosjin, het meesterbrein achter de operatie ‘Eenheid’ en de lancering van de onbekende Poetin als opvolger van Jeltsin, speelde ook hier weer de rol van meester-poppenspeler. Op een besloten vergadering op het kabinet van de toenmalige premier Sergej Stepasjin bood Volosjin aan om alle problemen met Vnezjinkombank te ‘regelen’ en hij beloofde – ‘half als grap’ – nog 100 miljoen dollar (4 miljard frank) er bovenop als Goesinski zo vriendelijk zou zijn om tenminste voor de duur van de campagne voor de presidentsverkiezingen het land te verlaten.
MACHT EN MEDIA
Met de verkiezingsoverwinning van Vladimir Poetin zijn de verhoudingen tussen de macht en de media van Goesinski er niet op verbeterd. NTV begon steeds kritischer verslag uit te brengen over de oorlog in Tsjetsjenië en de president is naar het heet geïrriteerd over de rol die hij toebedeeld krijgt in het satirische programma Koekli, een Russische versie van de poppenshow Spitting Image. De Koekli-Poetin is een sinistere spion die geen grove middelen schuwt om zijn tegenstanders te liquideren. NTV-directeur Jevgeni Kiseljov zei onlangs dat het Kremlin een verlanglijstje had bekendgemaakt met maatregelen die de betrekkingen met het televisiekanaal zouden kunnen verbeteren. Het opbergen van de Poetin-marionet stond boven aan de lijst.
Begin mei werd de operatie ‘Smoel in de Sneeuw’ nog eens overgedaan met een bijna twaalf uur durende huiszoeking in verschillende kantoren van de groep Media-Most en inbeslagname van documenten en ‘afluisterapparatuur’. De inlichtingendienst FSB – de opvolger van de KGB – suggereerde dat de mediagroep een rol speelt in een internationaal spionagenetwerk.
De arrestatie van de mediamagnaat vorige week kwam daarom voor hemzelf en insiders in de mediagroep niet als een verrassing. Goesinski werd kort voor zijn vrijlating officieel in staat van beschuldiging gesteld: ‘verduistering van andermans bezit op grote schaal’. Hij zou voor meer dan 400 miljoen frank staatsbezit op illegale wijze naar zijn privé-onderneming hebben gesluisd. Na de vingerwijzing van Poetin kwam Goesinski vrij, maar hij mag Moskou niet verlaten en hij riskeert nog altijd een gevangenisstraf van vijf tot tien jaar.
Zoals bij alle oligarchen is de origine van Goesinski’s fortuin duister. De aanklager onderzoekt nu de rol van Goesinski in de affaire ‘Roesskoje Video’ een overheidsbedrijf dat door Media-Most is overgenomen. Goesinski zou een habbekrats (200.000 frank) hebben betaald voor 70 procent van de aandelen van Roesskoje Video – een televisieproductiebedrijf in Sint-Petersburg. Maar een woordvoerder van Media-Most zegt dat de ‘privatisering’ van Roesskoje Video van lang voor de overname door Media-Most dateert.
De voormalige directeur van Roesskoje Video, Dmitri Rozjdestvenski zit al bijna twee jaar in de gevangenis te wachten op zijn proces. Rozjdestvenski wordt ervan beschuldigd steekpenningen te hebben ontvangen voor de ‘vriendendeal’ met Media-Most. Hij zou ook uit de fondsen van het bedrijf hebben geput voor financiële steun aan de herverkiezingscampagne van burgemeester Anatoli Sobtsjak in 1996. Pikant detail: de man die de campagne leidde was Vladimir Poetin. De openbare aanklager heeft de laatste beschuldiging intussen laten vallen.
Poetin, die beweerde van de arrestatie van Goesinski niet op de hoogte zijn, noemde de affaire Roesskoje Video ‘niet bijster gewichtig’. Medewerkers van Media-Most en de liberale intelligentsia zijn ervan overtuigd dat de zaak maar een aanleiding is om Goesinski en met hem de vrije pers het zwijgen op te leggen.
Ze zien in de hele affaire de hand van Aleksandr Volosjin, de Raspoetinachtige figuur die voor de Familie nog steeds aan de touwtjes trekt in het Kremlin. Poetin was nog maar enkele uren het land uit toen Goesinski werd opgesloten en hij was alweer vrij toen de president van zijn officieel bezoek aan Duitsland en Spanje in Moskou terug was.
Dat wekt sterk de indruk dat Vladimir Poetin de speelbal is van de clans in het Kremlin die de ‘opvolger’ naar hun model willen vormen. Goesinski zelf zei in een handgeschreven boodschap uit de gevangenis dat de toekomst voor Rusland er bijzonder somber uitziet als Poetin er niet in slaagt onder de invloed van die clans en vooral de Familie uit te komen. ‘Het is dat of een terugkeer naar het totalitaire regime’ schreef Goesinski.
Maar er zijn redenen om te vrezen dat Vladimir Poetin zelf een heel eigen opvatting heeft over persvrijheid en vrijemeningsuiting. Toen in februari van dit jaar de journalist Andrej Babitski werd gearresteerd noemde Poetin hem ‘een landverrader’. Babitski’s zonde was dat hij onafhankelijk en kritisch berichtte over de oorlog in Tsjetsjenië en daarbij ook de rebellen aan het woord liet. Maar ook toen zei Poetin dat hij de arrestatie van de journalist te ver vond gaan en ook toen kwam de verdachte enkele uren later vrij.
Johan Depoortere
